Hình thành nền công nghiệp vũ trụ Việt Nam trong tương lai

Phát biểu tại tọa đàm, nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng biên tập báo Tiền Phong cho rằng, trong thế kỷ XXI, công nghệ vũ trụ không còn là lĩnh vực giới hạn trong các chương trình khám phá không gian của một số ít quốc gia. Thay vào đó, ngành công nghệ này đã trở thành một trụ cột chiến lược của nhiều nền kinh tế hiện đại, với các ứng dụng thiết thực trong đời sống như dự báo thời tiết, phòng chống thiên tai, viễn thông, nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị, logistics, cũng như trong lĩnh vực an ninh-quốc phòng.

Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng biên tập báo Tiền Phong phát biểu tại tọa đàm.

Tại Việt Nam, mặc dù công nghệ vũ trụ còn ở giai đoạn đầu phát triển nhưng chúng ta đã có những bước đi quan trọng. Tổng biên tập báo Tiền Phong cho biết, chúng ta đang đứng trước một thời điểm hết sức quan trọng. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, xác định rõ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chính của tăng trưởng kinh tế. Trong đó, công nghệ vũ trụ là một trong những lĩnh vực ưu tiên phát triển để phục vụ chiến lược an ninh-quốc phòng và phát triển bền vững đất nước. Chính phủ cũng đang từng bước xây dựng chính sách hỗ trợ hạ tầng, tài chính và nguồn nhân lực để tạo điều kiện thuận lợi cho ngành vũ trụ cất cánh, hướng tới hình thành nền công nghiệp vũ trụ Việt Nam trong tương lai.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, trong giai đoạn hiện nay, công nghệ vũ trụ có vai trò đặc biệt quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam và toàn cầu. Các quốc gia lớn sẽ không đạt được mục tiêu của họ nếu thiếu các thiết bị công nghệ vũ trụ. Nếu chúng ta tự lực được công nghệ làm chủ, phần nào đó làm chủ được không gian vũ trụ thiết yếu thì Việt Nam mới có cơ hội làm chủ công nghệ này và ứng dụng vào phát triển kinh tế-xã hội.

Những năm qua, Việt Nam đã đặc biệt quan tâm đến lĩnh vực này, bằng chứng là dự án Trung tâm Vũ trụ Việt Nam ở Hòa Lạc (TP Hà Nội), một dự án lớn nhất về khoa học công nghệ từ trước đến nay. Ngoài ra, tỉnh Bình Định cũ (nay là tỉnh Gia Lai) cũng đã xây dựng một Trung tâm Khám phá Khoa học, nơi có nhiều hạng mục liên quan đến công nghệ vũ trụ, thu hút đông đảo học sinh, sinh viên.

Tiến sĩ Nguyễn Quân phát biểu tại tọa đàm. 

Tiến sĩ Nguyễn Quân cho rằng, trong thời gian tới, Việt Nam cần có sự quyết tâm và quyết liệt hơn nữa trong việc đầu tư cho công nghệ vũ trụ. Cần có một hội thảo quốc gia về lĩnh vực này để khởi động lại chiến lược phát triển công nghệ vũ trụ Việt Nam, vốn đã ban hành từ lâu và cần được cập nhật. Công nghệ vũ trụ không chỉ là một công nghệ chiến lược mà còn phải là một công nghệ hàng đầu, cùng với các lĩnh vực như vi mạch bán dẫn hay năng lượng hạt nhân.

Đặc biệt, việc thu hút sự tham gia của các nhà khoa học Việt Nam ở trong và ngoài nước là rất quan trọng để đạt được mục tiêu của Nghị quyết số 57, đưa Việt Nam trở thành một nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

"Tôi nghĩ rằng, chúng ta phải đầu tư sâu hơn, nhiều hơn cho công nghệ vũ trụ, vì nhu cầu an ninh - quốc phòng đang đặt ra vấn đề mà các nhà khoa học Việt Nam phải quan tâm. Chúng ta không thể bảo vệ được chủ quyền lãnh thổ, chủ quyền không gian, nếu chúng ta không có những nhà khoa học giỏi về công nghệ vũ trụ", Tiến sĩ Nguyễn Quân cho biết.

Đề xuất thành lập một chương trình quốc gia về công nghệ vũ trụ

Tại tọa đàm, ông Lý Hoàng Tùng, Phó vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) thông tin, phát triển công nghệ vũ trụ là yêu cầu tất yếu để bảo đảm chủ quyền quốc gia, nâng cao nội lực khoa học công nghệ và khẳng định vị thế Việt Nam trong khu vực. Chính phủ đã có nhiều chính sách thúc đẩy lĩnh vực này, điển hình là Quyết định số 1131/QĐ-TTg ngày 12-6-2025 đưa công nghệ hàng không, vũ trụ vào danh sách 11 công nghệ chiến lược được ưu tiên đầu tư phát triển.

Các sản phẩm công nghệ vũ trụ cũng nằm trong danh mục ưu tiên, gồm: Vệ tinh viễn thám và viễn thông tầm thấp, trạm mặt đất và hệ thống điều khiển vệ tinh, thiết bị bay không người lái.

Trong số 21 bài toán lớn mà Bộ Khoa học và Công nghệ công bố, có hai bài toán đang được nhiều tổ chức nghiên cứu quan tâm gồm: Nghiên cứu, sản xuất vệ tinh tầm thấp và xây dựng hệ thống giám sát tài nguyên rừng quốc gia bằng nền tảng số và công nghệ viễn thám.

Quang cảnh tọa đàm. 

Trong khi đó, Tiến sĩ Nguyễn Quân đề xuất thành lập một chương trình quốc gia về công nghệ vũ trụ do Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý, Ủy ban Vũ trụ Việt Nam điều hành. Chương trình này với trọng tâm là xây dựng dự án công nghệ lớn và giao cho một 'tổng công trình sư' người chịu trách nhiệm kỹ thuật cao nhất, có quyền tự chủ và được miễn trừ rủi ro.

Tiến sĩ Nguyễn Quân cho rằng, Việt Nam không thể trông chờ vào sự chuyển giao công nghệ từ bên ngoài do yếu tố quốc phòng, an ninh. Do đó, cần một khoản đầu tư đủ lớn của Nhà nước để phát triển lĩnh vực này, chấp nhận đầu tư mạo hiểm và rủi ro trong khoa học công nghệ.

Ngoài cơ chế tài chính, ông nhấn mạnh đến chính sách đào tạo và thu hút nhân tài, đặc biệt là giới trẻ. Theo Tiến sĩ Nguyễn Quân, Nhà nước nên đặt hàng đào tạo như thời bao cấp, để tạo ra thế hệ nhà khoa học kế cận có năng lực nghiên cứu cơ bản vững vàng.

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền, Chuyên gia của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) bày tỏ sự đồng tình với đề xuất về cơ chế thí điểm và môi trường tự chủ cho các nhà khoa học, cho rằng nếu giải quyết được vấn đề cơ chế, Việt Nam sẽ tiến xa hơn rất nhiều trong lĩnh vực không gian.

PGS, TS Phạm Anh Tuấn, Tổng giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam cho biết đơn vị này đã xây dựng được một trung tâm khám phá vũ trụ với các nội dung khoa học, công nghệ và thiên văn học. Từ năm 2006 đến nay, Trung tâm đã đào tạo được đội ngũ kỹ sư trẻ có thể điều khiển vệ tinh - một nền tảng quan trọng để bứt phá.

"Nghị quyết số 57 là cơ sở chính trị lần đầu tiên xác định rõ công nghệ vũ trụ là động lực tăng trưởng kinh tế. Không gian vũ trụ cần được xem là một trong 5 không gian chiến lược của Việt Nam, bên cạnh không gian đất, biển, trời và không gian mạng", Tổng giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam nhấn mạnh.

Về làm chủ công nghệ, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam do PGS, TS Phạm Anh Tuấn dẫn dắt, đã thiết kế, chế tạo thành công các vệ tinh siêu nhỏ như PicoDragon, NanoDragon, MicroDragon, và hiện đang phối hợp cùng Nhật Bản để triển khai vệ tinh LOTUSat-1 sử dụng công nghệ radar khẩu độ tổng hợp.

Tọa đàm được tổ chức với mong muốn trở thành diễn đàn đối thoại đa chiều giữa các nhà quản lý, chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà khoa học, các doanh nghiệp, nhằm thảo luận về những cơ hội và thách thức trong phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam đồng thời đề xuất các cơ chế chính sách, mô hình hợp tác hiệu quả, góp phần thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia có sự tham gia mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

VĂN PHONG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Giáo dục Khoa học xem các tin, bài liên quan.