Kịp thời cảnh báo để giảm thiệt hại thiên tai

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân có cuộc trao đổi với PGS, TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn (KTTV) Quốc gia, Cục KTTV, Bộ Nông nghiệp và Môi trường liên quan vấn đề này.

Toàn hệ thống luôn đặt ở chế độ trực chiến

Phóng viên (PV): Một trong những mục tiêu quan trọng nhất của công tác dự báo là cung cấp thông tin sớm, kịp thời đến người dân. Vậy ngành KTTV đã và đang làm gì để đáp ứng yêu cầu này, thưa đồng chí?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Cảnh báo sớm thiên tai là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của ngành KTTV, giúp người dân và chính quyền các cấp có đủ thời gian chuẩn bị, chủ động ứng phó, giảm thiệt hại. Dấu hiệu về khả năng hình thành thiên tai như: Mưa lớn, áp thấp nhiệt đới, bão trên biển, Trung tâm sẽ sử dụng dữ liệu từ vệ tinh, ra-đa, trạm quan trắc mặt đất, kết quả của các mô hình dự báo vật lý và tổ hợp để phân tích, nhận định sớm từ 3 đến 5 ngày trước. Dù ở thời điểm đó, xác suất hình thành có thể mới chỉ 60-70%, thậm chí 30% có khả năng không xảy ra, nhưng việc phát đi cảnh báo sớm là cần thiết.

PGS, TS Mai Văn Khiêm.

Cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 82, Sư đoàn 355 (Quân khu 2) giúp đỡ nhân dân xã Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên khắc phục hậu quả mưa lũ, tháng 8-2024. Ảnh: HỒNG SÁNG

Với những loại hình thiên tai diễn biến chậm như hạn hán, xâm nhập mặn..., chúng tôi có thể cảnh báo sớm trước từ 3 đến 6 tháng. Ngay từ tháng 9 năm trước, các bản tin về nguy cơ hạn mặn đã được phát hành đều đặn để hỗ trợ điều hành nguồn nước và sản xuất nông nghiệp.

Với các loại hình thiên tai hình thành rất nhanh như dông, lũ quét, sạt lở đất, phạm vi ảnh hưởng hẹp, thời gian chỉ 15-30 phút, chúng tôi sử dụng hệ thống cảnh báo nhanh theo thời gian thực dựa trên dữ liệu ra-đa, vệ tinh và mạng quan trắc dày đặc để đưa ra bản tin cảnh báo trước vài giờ đồng hồ.

Ở đây, tôi muốn nhấn mạnh rằng, thiên tai biến đổi nhanh và phức tạp nên bản tin cảnh báo ban đầu chỉ là bước khởi đầu. Chúng tôi liên tục cập nhật bản tin dựa trên dữ liệu quan trắc thực tế để bảo đảm thông tin sát với tình hình nhất. Hiện hệ thống cảnh báo sớm đã được triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, các bản tin được gửi trực tiếp đến ban chỉ huy phòng, chống thiên tai các cấp, chính quyền địa phương, các cơ quan báo chí và truyền thông để kịp thời chỉ đạo ứng phó.

Mỗi bản tin là kết quả của chuỗi nỗ lực liên tục 24/7 trong thu thập, phân tích dữ liệu từ hàng nghìn trạm quan trắc trong và ngoài nước. Chỉ cần chậm một giờ, thậm chí vài phút trong tình huống thiên tai là hậu quả có thể khôn lường. Vì vậy, toàn hệ thống từ Trung ương đến địa phương luôn đặt ở chế độ trực chiến.

PV: Thưa đồng chí, việc đưa thông tin đến cộng đồng, đặc biệt là những người dễ tổn thương, có vẻ còn nhiều khó khăn?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Đúng vậy! Mỗi bản tin, dù chính xác đến đâu, cũng chỉ thực sự phát huy hiệu quả nếu đến được với người dân đúng lúc, đúng cách, dễ hiểu. Nhiều năm qua, ngành KTTV đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan truyền thông, báo chí, phát thanh, truyền hình để truyền tải thông tin liên tục, trực tiếp trong các đợt thiên tai. Chúng tôi cũng tích cực ứng dụng mạng xã hội, gửi tin nhắn SMS tới chính quyền địa phương và người dân trong khu vực có khả năng bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ “gió giật cấp 10”, “mưa lớn cục bộ” hay “rãnh áp thấp” có ý nghĩa gì. Vì vậy, chúng tôi rất cần sự đồng hành của báo chí để “phiên dịch” những thông tin mang tính chuyên môn cao sang ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu, dễ hành động.

PV: Đồng chí có thể chia sẻ về một vài ví dụ gần đây cho thấy vai trò của báo chí trong công tác cảnh báo sớm?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Bão Yagi (bão số 3) năm 2024 là một trường hợp điển hình. Khi bão còn cách bờ biển hàng trăm cây số, nhiều phóng viên báo chí đã trực tiếp có mặt tại Cục KTTV để bám sát diễn biến, phỏng vấn dự báo viên, truyền tin liên tục trên các nền tảng báo chí, truyền hình và mạng xã hội. Một số khác trực tiếp có mặt tại các địa phương, đưa tin cập nhật, cảnh báo người dân chuẩn bị ứng phó. Sự phối hợp kịp thời này đã góp phần giúp người dân chủ động hơn, hạn chế thiệt hại đáng kể. Nếu không có sự vào cuộc rất trách nhiệm của báo chí, hậu quả do bão Yagi gây ra thật khó lường hết. Đó là ví dụ sinh động cho thấy muốn cảnh báo sớm và phát huy hiệu quả cảnh báo cần sự hiệp lực của cả hệ thống chính trị, các cơ quan chuyên môn; từ nhà dự báo đến nhà báo, từ chính quyền đến người dân.

PV: Một vấn đề nổi cộm hiện nay là sự lan truyền của tin giả về thời tiết trên mạng xã hội. Quan điểm của đồng chí về vấn đề này như thế nào?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Tin giả là một thách thức nghiêm trọng. Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, nhiều thông tin về bão, lũ, mưa lớn bị xuyên tạc, cắt ghép hoặc đưa ra mà không có cơ sở khoa học. Những thông tin kiểu “sắp có siêu bão cấp 18”, “Hà Nội sắp chìm trong biển nước”... thường chỉ nhằm câu view, câu like nhưng lại gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng tiêu cực tới công tác chỉ đạo và ứng phó của chính quyền, người dân. Chúng tôi thường xuyên phải giải thích, làm rõ các tin đồn, đồng thời chủ động phối hợp với báo chí đăng tải thông tin chính thống để người dân nhận diện và loại bỏ tin giả. Sự tỉnh táo và đồng hành của truyền thông chính thống trong giai đoạn này là cực kỳ cần thiết.

PV: Để dự báo đến“đúng người, đúng lúc”, vai trò của cơ sở và cộng đồng địa phương dường như ngày càng trở nên thiết yếu?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Truyền thông tại chỗ, nhất là trưởng thôn, trưởng bản, cán bộ xã, đoàn thể, những người gần dân, sát dân nhất có thể truyền đạt cảnh báo theo cách gần gũi, đúng với tập quán, ngôn ngữ địa phương. Thực tế đã có những trường hợp trưởng bản cứu cả làng khỏi lũ quét chỉ bằng việc tuần tra, phát hiện dấu hiệu bất thường và gióng chuông báo động. Ngoài ra, việc tổ chức tập huấn, nâng cao kỹ năng hiểu và sử dụng bản tin dự báo trong cộng đồng cũng rất quan trọng. Khi người dân biết cách đọc bản tin thời tiết, biết “dừng tưới khi có dự báo mưa”, hay “không ra đồng khi có dông sét”... sẽ giúp họ chủ động ứng phó để giảm rủi ro.

PV: Đồng chí mong muốn điều gì từ cộng đồng để hỗ trợ tốt hơn cho công tác dự báo trong thời gian tới?

PGS, TS Mai Văn Khiêm: Dự báo thiên tai là cuộc chạy đua với thời gian, độ chính xác và áp lực rất lớn, sai một bước có thể gây hậu quả nặng nề. Công tác dự báo, cảnh báo KTTV chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi có sự đồng hành của cả cộng đồng. Chúng tôi luôn nỗ lực để cung cấp thông tin sớm nhất, tin cậy nhất. Nhưng để thông tin ấy trở thành hành động, trở thành sự chuẩn bị thì vai trò của người dân và chính quyền địa phương là vô cùng quan trọng. Tôi mong muốn cộng đồng, từ người dân, cơ quan báo chí đến chính quyền các cấp hãy luôn chia sẻ, thấu hiểu, đồng hành với những người làm công tác dự báo, để mỗi bản tin phát đi không chỉ là cảnh báo mà là lời nhắc nhở, là hành động bảo vệ an toàn cho chính mỗi người dân và gia đình họ.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

NGUYỄN HỒNG SÁNG (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Xã hội xem các tin, bài liên quan.