Hoàng hôn Cuba xuống chậm hơn và bình minh thì đến muộn hơn các xứ sở khác. Gần 19 giờ mặt trời mới lặn xuống biển và non 7 giờ sáng hôm sau mới tỏa ánh ban mai. Sự khác biệt như một đặc ân của trời đất mang đến vẻ đẹp mê hồn, mê hoặc ở hòn đảo này, đúng như hơn 60 năm trước, nhà thơ Tố Hữu đã cảm thán: “...Ở đây say thật, say trời đất/ Sóng biển say cùng rượu mật, say...”!

Gần hai tuần lễ sống cùng “đảo Lửa, đảo Say”, sau những khoảng thời gian dành cho công việc, chúng tôi có sở thích leo lên sân thượng khách sạn hoặc ngồi bên bờ biển ngắm hoàng hôn, đón nắng mai. Mùa này thiên nhiên ở Cuba thoáng đãng và khoáng đạt vô cùng. Ba bề bốn bên đều là biển, nhưng càn khôn lại hiền hòa, thân thiện đến nao lòng. Trong thời khắc giao chuyển ngày-đêm, giữa bao la trời nước, ngắm mặt trời như quả cầu lửa từ từ lặn xuống biển, hay thời khắc đội biển nhô lên, để lại nơi mênh mông sóng, bao la mây những vệt ráng hồng, cam xen lẫn màu hổ phách, giữa những làn gió mát rượi, thích đến mê mẩn, đẹp đến miên man...

 Du khách tham quan phố cổ La Habana. Ảnh: SƠN HIẾU

Hai nhà báo trẻ trong đoàn chúng tôi rất hào hứng với những khoảnh khắc "tuyệt đối điện ảnh", đó là Thượng tá Đinh Trọng Hải và Trung tá Phạm Văn Hiếu. Là những người mê săn ảnh, giỏi ngoại ngữ, những ngày sống cùng "đảo Lửa, đảo Say" là cơ hội tác nghiệp, trải nghiệm văn hóa hiếm có trong đời. Đinh Trọng Hải hoàn thành bộ sưu tập về Cuba với hàng trăm bức ảnh và video clip. Còn Phạm Văn Hiếu thì "bỏ túi" hàng chục cuộc phỏng vấn ngắn với đại biểu, du khách từ khắp nơi trên thế giới. 

Trải nghiệm cuộc sống ở Cuba, chúng tôi cảm nhận rõ sự kỳ vĩ của tạo hóa và các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể do các thế hệ cư dân tạo ra, có mối quan hệ hữu cơ, ràng buộc chặt chẽ. Thiên nhiên ưu đãi con người và các thế hệ con người luôn có xu hướng bảo vệ, bảo tồn, tôn vinh những đặc ân của tạo hóa. Hệ thống công trình kiến trúc cổ và các giá trị văn hóa vật thể ở Cuba chịu sự ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Tây Ban Nha. Mặc dù vậy, với quá trình tiếp biến của nhiều dòng người đa sắc tộc từ lâu đời, các thế hệ con người định cư nơi “hòn đảo cá sấu” này đã sàng lọc, chưng cất, tạo nên một hệ sinh thái văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc. Dù đa phong cách nhưng triết lý văn hóa kiến trúc của Cuba từ cổ chí kim luôn hướng đến sự bền vững, trường tồn, chở che, bảo vệ cuộc sống con người. Sự sàng lọc, đào thải gắt gao của thời gian và ý chí bảo tồn của con người đã tạo nên những vùng văn hóa đậm đặc, mang đậm bản sắc Cuba. “Chúng tôi mời các đồng chí tham quan phố cổ và các di tích lịch sử văn hóa ở La Habana. Đó là những vùng văn hóa đậm đặc, mang giá trị hồn cốt của đất và người Cuba”, Thiếu tướng Marcelo Perez, Phó chủ nhiệm Chính trị, Bộ các LLVT Cách mạng Cuba nói.

Chúng tôi tham quan phố cổ La Habana trong buổi sáng nắng thu vàng rộm. Cô hướng dẫn viên tuổi đời còn trẻ, nhưng rất rành kiến thức lịch sử và kỹ năng chuyên môn. Biết chúng tôi là những nhà báo chiến sĩ của Quân đội nhân dân Việt Nam, cô nói: “Hy vọng chuyến trải nghiệm phố cổ La Habana sẽ giúp các đồng chí chạm được vào tầng sâu lịch sử Cuba. Tôi rất vui mừng được đồng hành với các đồng chí”.  

Phố cổ La Habana chính là một trong những biểu tượng của các giá trị văn hóa vật thể, niềm tự hào của các thế hệ người dân Cuba, được xây dựng cách đây hơn 500 năm. Quần thể kiến trúc độc đáo ở phố cổ La Habana thuộc loại cổ nhất châu Mỹ. Các công trình được xây bằng đá khối, cửa ra vào và song cửa sổ đều được làm bằng gỗ quý. Không gian bên trong và các họa tiết trang trí bên ngoài được đắp nổi, chạm khắc tinh xảo, kỳ công. Không chỉ là nơi để ở, hàng ngàn tòa nhà, biệt thự cổ ở đây thực sự là những công trình nghệ thuật của nhân loại, có sức sống trường tồn, hướng tới giá trị vĩnh cửu, vượt thời gian. Giá trị độc đáo về kiến trúc và sự chưng cất, kết tinh các giá trị tinh thần, tạo nên bản sắc văn hóa Cuba mang tầm văn minh nhân loại chính là những yếu tố để vùng văn hóa đậm đặc này trở thành di sản văn hóa thế giới.

Đọc nhiều, xem nhiều về lịch sử-văn hóa nước bạn, nhưng chỉ khi trực tiếp trải nghiệm sống cùng lịch sử trong vùng văn hóa đậm đặc ở La Habana, chúng tôi mới có được những rung cảm mạnh mẽ từ cảm xúc. Mỗi bước chân đặt xuống vỉa hè, nền đá trăm năm nhẵn bóng, cảm giác như được chạm vào những vỉa tầng trầm tích đất đai. Chạm tay lên những bức tường được xây bằng hàng vạn khối đá mới thấy được sự kỳ công, tâm huyết của tiền nhân nơi “đảo Lửa, đảo Say”. Nửa thiên niên kỷ rồi, những mạch vữa, chất keo kết dính các khối đá tạo nên hình hài, diện mạo những công trình vững chãi, vừa để sinh sống, vừa có tác dụng như những chiến lũy ngăn họa xâm lăng, cướp biển, bảo vệ lãnh thổ. Trong suốt chiều dài lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước, dải đất mang dáng hình con cá sấu vươn dài trên biển Caribe từ bao đời nay luôn là mục tiêu dòm ngó của các thế lực ngoại bang. Từ thiên niên kỷ 4 trước Công nguyên cho đến quá trình thuộc địa hóa của Tây Ban Nha vào thế kỷ 15, cuộc chiến tranh giành độc lập khỏi Tây Ban Nha, rồi chiến tranh Tây Ban Nha-Mỹ cuối thế kỷ 19..., nơi đây thường xuyên diễn ra các cuộc chiến tranh giành lãnh thổ.

Trong vùng văn hóa đậm đặc ở La Habana, pháo đài Morro được coi là cái lõi, chứa đựng triết lý phòng thủ bờ biển của người xưa. Pháo đài được xây dựng từ cuối thế kỷ 16, là công trình phòng thủ quân sự, bảo vệ lối vào vịnh Havana, đẩy lùi cướp biển và kẻ thù ngoại bang. Với lối thiết kế pháo đài thành nhiều tầng, nhiều lớp, nổi bật ở chiều cao và bề dày các công trình, vững chắc trong phòng ngự, linh hoạt cơ động trong chuyển quân, bảo đảm an toàn... cho thấy ý chí và triết lý phòng thủ của tiền nhân. Nửa thiên niên kỷ trôi qua, những bài học lịch sử từ vùng văn hóa đậm đặc được bảo tồn nguyên vẹn, vẫn luôn nóng hổi tính thời sự trong thời đại ngày nay.

Trong cuộc tọa đàm giữa đại diện các cơ quan thông tấn, báo chí, xuất bản Cuba với đoàn chúng tôi, đồng chí Jorge Legañoa, Chủ tịch Hãng thông tấn Prensa Latina nhấn mạnh đến các giải pháp đẩy mạnh công tác nghiên cứu, tuyên truyền, khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước và niềm tự hào, tự tôn dân tộc. Nghiên cứu sâu và tuyên truyền rộng rãi các giá trị lịch sử-văn hóa của đất nước chính là một trong những phương thức truyền thông hiệu quả nhằm trang bị, bồi đắp ý chí, bản lĩnh, bổn phận phụng sự Tổ quốc cho thế hệ trẻ Cuba. “Công nghệ phát triển rất nhanh chóng, ảnh hưởng toàn diện đến đời sống xã hội. Nhưng đó chỉ là phương tiện. Chúng ta phải tận dụng, khai thác nó thật hiệu quả và đúng mục đích để mỗi người dân thấu hiểu, tự hào, xác định rõ trách nhiệm bảo vệ đất nước, bảo vệ thành quả cách mạng. Văn hóa là nền tảng và báo chí, truyền thông là pháo đài trên mặt trận tư tưởng”-đồng chí Jorge Legañoa nói.

Thiếu tướng Đoàn Xuân Bộ, Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân cũng chia sẻ với đồng chí Jorge Legañoa và lãnh đạo các cơ quan thông tấn, báo chí, xuất bản Cuba rằng, các nhà báo chiến sĩ chiêm nghiệm được nhiều bài học kinh nghiệm quý từ vùng văn hóa di sản của Cuba. Triết lý kiến trúc và văn hóa của Cuba hướng đến sự trường tồn, vĩnh cửu không chỉ ở bề dày, độ sâu, chiều cao và sự độc đáo của các công trình, mà quan trọng là ở ý thức, ý chí bảo tồn di sản. Với người dân Cuba, trân quý và bảo tồn di sản là nhu cầu tự thân. Những hành vi xâm hại, coi thường di sản cha ông đều bị coi là lạc loài và nó không có đất để tồn tại. Khi nhân dân có ý thức trân quý, tôn vinh, tự hào về di sản văn hóa của ông cha thì sự nghiệp cách mạng có nền tảng tinh thần và niềm tin vững chắc để thành công.

Đoàn chúng tôi cũng chia sẻ với bạn về công tác truyền thông văn hóa của Báo Quân đội nhân dân. Với tư tưởng “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” của Chủ tịch Hồ Chí Minh và những định hướng lớn của Đảng về văn hóa, nhất là những mục tiêu, giải pháp được xác định từ Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2021, việc đầu tư cho văn hóa ở Việt Nam được coi trọng. Những trải nghiệm quý báu từ vùng văn hóa đậm đặc ở Cuba giúp chúng tôi có thêm nhiều ý tưởng, bổ sung cho những định hướng, nội dung, phương thức tuyên truyền về văn hóa và công tác bảo tồn di sản, khơi dậy ý thức tự giác và nhu cầu tự thân của bạn đọc đối với văn hóa nước nhà, di sản ông cha...

(còn nữa)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Phóng sự Điều tra xem các tin, bài liên quan.