Chuyện của Hạng A Thái

Hạng A Thái được sinh ra ở một bản vùng cao huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La trong một gia đình đông con. Năm 6 tuổi, bố mất, mẹ đưa 5 anh em Hạng A Thái về bản Phá Thóng (một bản nằm sát đường biên giới Việt Nam-Lào thuộc xã Mường Và, huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La) sinh sống. Trưởng thành, Hạng A Thái kết hôn cùng Mùa Thị Dợ rồi lần lượt sinh được 4 người con. Ở bản, vợ chồng Thái và Dợ có tiếng là chăm chỉ làm ăn, tham công tiếc việc thế nên mới sớm tinh mơ đã lên rẫy, tối mịt mới trở về nhà rồi nuôi thêm gà lợn, trồng thêm mận, đào bởi vậy mà cuộc sống cũng không khó khăn lắm. Thế nhưng, ít ai biết rằng, trong sâu thẳm tâm hồn của người đàn ông Mông này chất chứa một nỗi niềm khó nói.

 Lớp học xóa mù chữ của thầy giáo, Thiếu tá QNCN Lò Văn Phích.

Hạng A Thái bảo rằng: “Tôi có 4 đứa con và lần nào đi làm giấy khai sinh cũng rất xấu hổ. Cán bộ đưa cho tờ khai nhưng vì không biết chữ nên đều phải mang đi nhờ. Mà có phải ai lúc nào cũng có thời gian giúp mình đâu nên cứ phải chờ đợi. Người Mông vốn phát âm không chuẩn, thế nên khi tôi nói họ Hạng, người ta lại ghi thành Hàng. Có những lần đi đường vì không biết chữ nên không thể đọc các bảng chỉ dẫn, lại không có ai để hỏi nên tôi cũng chẳng biết mình đứng ở đâu. Đến ngay cả việc dùng điện thoại vì không biết chữ nên tôi cũng không biết lưu số điện thoại của người khác thế nào…". Và, những lúc như thế này, Hạng A Thái chợt nhận ra sự quan trọng của việc biết chữ.

Đã không ít lần, Hạng A Thái được nghe kể về các lớp học xóa mù chữ của Bộ đội Biên phòng. Chẳng phải ở đâu xa mà ngay ở Sốp Cộp này thôi, nào ở Mường Lạn, Nậm Lạnh, Púng Bánh hay tít tận Mường Lèo. Đã có lần Thiếu tá QNCN Lò Văn Phích (phụ trách tổ công tác Biên phòng tại bản Phá Thóng) kể rằng, anh có những học trò tuy học xóa mù nhưng đã trưởng thành cán bộ, như Bí thư Đảng ủy xã Sam Kha (huyện Sốp Cộp) Vàng A Tồng rồi Giàng A Nênh (bản Pú Hao, xã Mường Lạn) đã tốt nghiệp Đại học Tây Bắc hay Giàng A Mơ (xã Mường Lèo) hiện là Kiểm sát viên của Viện Kiểm sát nhân dân huyện Sốp Cộp.

Những “học viên nhí” ngoài danh sách trong lớp học của thầy giáo Lò Văn Phích. 

Tất nhiên, Hạng A Thái không mơ mộng học để làm cán bộ, chỉ là nhìn vào đó để thấy rằng có thầy giáo Biên phòng, nếu cố gắng thì Hạng A Thái sẽ biết đọc, biết viết, chấm dứt những ngày tăm tối vì hơn ai hết người đàn ông này hiểu rằng “Không biết chữ như bị mù con mắt. Cái gì cũng phải hỏi dù nó sờ sờ trước mặt”. Hạng A Thái thật sự muốn được học chữ.

Con chữ lên non cao

Con đường lên bản Phá Thóng không chỉ xa mà khó khăn theo cách không tưởng. Để đến với Phá Thóng, chúng tôi phải đi sang xã Mường Lạn, tới bản Khá thì cứ thế xe máy cài số 1 ngược theo con đường bám từ đỉnh núi này sang đỉnh núi khác. Đoạn đường đất sét lồi lên sống trâu ở giữa cho xe máy đi, đoạn đá lổn nhổn chỉ cần sơ sểnh là chiếc xe có thể lao xuống taluy âm bất cứ lúc nào. Thế nhưng Thiếu tá Vũ Triết Học, Chính trị viên phó, Đồn Biên phòng Nậm Lạnh vẫn khéo léo điều khiển chiếc xe máy để rồi sau gần 2 tiếng đồng hồ thì Phá Thóng cũng hiện ra giữa bồng bềnh, mênh mông mây trắng. Con đường cũng khiến chúng tôi phần nào hiểu tại sao con chữ lại khó đến với đồng bào Mông nơi đây như thế. Cuộc sống khó khăn nên người ta sẽ đặt câu hỏi học để làm gì nhất là khi phải mất gần nửa ngày đi bộ mới đến được trường học.

Từ con số 30 đăng ký ban đầu, chỉ mấy ngày sau lớp học đã lên tới 50 học viên, cả người già, phụ nữ đang nuôi con nhỏ cũng đến lớp.

Bản Phá Thóng có 70 hộ với gần 500 khẩu và chỉ có duy nhất trưởng bản Hạng A Sênh biết chữ (đã học hết lớp 3). Ở nơi chỉ có mây và núi này, ai cũng nghĩ sẽ chỉ quẩn quanh với nương rẫy nhưng rồi bà con chợt nhận ra, con chữ nó ứng dụng ngay trong cuộc sống hằng ngày và ai cũng cần phải biết chữ. Thiếu tá QNCN Lò Văn Phích nghe những lời tâm sự của mọi người thì mừng lắm, nhất là khi trưởng bản Hạng A Sênh đưa anh tờ đơn xin mở lớp học xóa mù chữ gửi Đồn Biên phòng Nậm Lạnh. Thiếu tá QNCN Lò Văn Phích nhập ngũ năm 1991, được phân về Đồn Biên phòng Mường Lạn. Năm 1993, đơn vị mở lớp học xóa mù chữ cho người Mông ở bản Pú Hao. Là chiến sĩ trẻ lại biết tiếng Mông nên được làm “phụ giảng” rồi chẳng mấy chốc thành thầy giáo. Tiếp đó, anh làm thầy giáo ở xã Púng Bánh, vậy nên, lần này anh tự tin đứng lớp bởi những kinh nghiệm đã tích lũy được.

Bản Phá Thóng có 5 dòng họ lớn là Hạng, Vàng, Già, Mùa và Sồng. Mỗi dòng họ đều có niềm tự hào riêng và luôn răn dạy con cháu của mình phải cố gắng, không thua kém người khác. Bởi vậy mà từ con số 30 đăng ký ban đầu, chỉ mấy ngày sau lớp học đã lên tới 50 học viên. Cả người già, phụ nữ đang nuôi con nhỏ cũng đến lớp. Ông đã Mùa A Lồng bảo: “Tôi đã 64 tuổi vẫn đến lớp vì học để làm gương cho con cháu. Học để biết để hiểu đúng hơn, rõ hơn về chủ trương chính sách của Đảng và chấp hành tốt hơn pháp luật”. Từ khi lớp học khai giảng, cả hai vợ chồng Hạng A Thái đều đăng ký đi học. Để đến lớp đúng giờ, vợ chồng thu xếp việc xong sớm. Ăn cơm xong, cả hai lại dắt theo 3 con nhỏ đến lớp. Đứa thì cho ngồi bên cạnh mẹ, đứa ngồi cạnh cha, đứa thì chơi với bạn ở ngoài sân. Có hôm tan học, ra tới cửa thì thấy con ngủ ngoài hiên tự lúc nào.

Theo tập quán, mỗi dòng họ sinh sống tập trung một quả đồi, có chỗ cách lớp học 30 phút đi bộ thế nhưng hiếm lắm mới có người tới muộn hoặc nghỉ học. Ai cũng cố gắng và lớp học có rất nhiều điều thú vị. Có những người đứng tuổi lại đọc nhanh và tốt hơn người trẻ. Những người bàn tay thô ráp, xù xì vì làm rẫy nhưng không ít người viết chữ đẹp, rõ ràng. Và tiếng đánh vần phát ra từ lớp học xóa mù chữ của người lính Biên phòng ngân nga như khúc nhạc trong cái tĩnh lặng của đêm biên cương.

Bài và ảnh: THANH TRÚC