Theo quy định hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo, giáo viên ở mỗi cấp học đều phải có đầy đủ hồ sơ, sổ sách để theo dõi và quản lý việc dạy học. Cụ thể, giáo viên mầm non phải có ít nhất 3 loại sổ: Kế hoạch nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục; sổ theo dõi trẻ em; sổ theo dõi tài sản, thiết bị, đồ chơi của nhóm trẻ, lớp mẫu giáo.

Giáo viên tiểu học phải có tối thiểu 4 loại sổ, gồm: Kế hoạch bài dạy; sổ ghi chép sinh hoạt chuyên môn; sổ dự giờ; sổ theo dõi, đánh giá kết quả học tập của học sinh; nếu kiêm nhiệm chủ nhiệm lớp thì có thêm sổ chủ nhiệm.

Giáo viên bậc trung học cũng phải duy trì ít nhất 3 loại sổ, gồm: Kế hoạch giáo dục năm học; kế hoạch bài dạy (giáo án); sổ theo dõi và đánh giá học sinh; nếu làm công tác chủ nhiệm thì có thêm sổ chủ nhiệm.

Ở nhiều cơ sở giáo dục, nhà trường còn “đẻ” thêm các loại sổ khác như sổ dự giờ, sổ theo dõi sức khỏe học sinh (đặc biệt ở bậc mầm non), sổ theo dõi hoạt động đoàn, đội... khiến giáo viên càng thêm nặng gánh hành chính.

Luật Nhà giáo năm 2025 quy định giáo viên thực hiện nhiều hoạt động nghề nghiệp: Chuẩn bị và tổ chức giảng dạy, giáo dục; đánh giá người học; học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ; nghiên cứu khoa học; phục vụ cộng đồng. Trong đó, việc chuẩn bị kế hoạch bài giảng và tổ chức dạy học là nhiệm vụ trung tâm, then chốt. Khi giáo viên phải dành quá nhiều thời gian cho việc ghi chép, hoàn thiện hồ sơ, sổ sách, quỹ thời gian dành cho hoạt động chuyên môn bị chia sẻ, tác động rõ rệt đến chất lượng giáo dục.

Một tiết học của hội thi giáo viên dạy giỏi. Ảnh: giaoduc.net 

Việc hành chính hóa công việc giáo viên có căn nguyên từ tư duy quản lý hành chính nặng về hình thức, coi trọng giấy tờ hơn hiệu quả thực chất. Cách quản trị này tạo thuận tiện cho việc kiểm tra, giám sát từ cấp trên, nhưng lại đi ngược với xu hướng quản trị giáo dục hiện đại, coi trọng năng lực sư phạm, hiệu quả dạy học và sự tiến bộ của người học.

Thực tế cho thấy, cơ chế duy trì nhiều loại sổ sách đã tạo kẽ hở cho một số giáo viên ghi chép đối phó, “làm đẹp” hồ sơ để phục vụ kiểm tra. Những biểu hiện hình thức, thiếu trung thực như vậy không phù hợp với chuẩn mực đạo đức nghề giáo và làm ảnh hưởng đến môi trường văn hóa sư phạm.

Để khắc phục tình trạng này, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý theo hướng tăng quyền tự chủ nghề nghiệp cho giáo viên, giảm các thủ tục hành chính không cần thiết trong hoạt động giáo dục và đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý nhà trường. Khi dữ liệu được số hóa, quy trình quản lý khoa học hơn, giáo viên sẽ có thêm thời gian dành cho công việc cốt lõi: Dạy học và chăm lo sự phát triển toàn diện của học sinh.

Thời đại công nghệ số và trí tuệ nhân tạo đang tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống xã hội. Nếu cơ chế quản trị giáo dục không sớm đổi mới mạnh mẽ, việc giảm gánh nặng hành chính cho giáo viên sẽ rất khó đạt được hiệu quả thực chất. Muốn sự đổi mới trong giáo dục lan tỏa và tạo động lực phát triển xã hội thì bên cạnh đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, rất cần đổi mới tư duy quản trị nhà trường theo hướng khoa học, hiện đại, lấy chất lượng giảng dạy và sự tiến bộ của người học làm thước đo quan trọng nhất.