Nửa thế kỷ làm "cầu nối" văn học Việt - Nga

Gần 50 năm lặng thầm làm “cầu nối” của hai nền văn học Việt-Nga, Nhà giáo Ưu tú, dịch giả Lê Đức Mẫn đã có khoảng 50 tác phẩm dịch, trong đó nhiều tác phẩm nổi tiếng được độc giả yêu mến, như: “Những người thích đùa” (Azit Nexin), “Ác quỷ” (Mikhail Lermontov), “Và nơi đây bình minh yên tĩnh” (Boris Vasilyev)... cùng hàng trăm bài thơ của Pushkin, Esenin...

Nhà giáo Ưu tú, dịch giả Lê Đức Mẫn vẫn say mê dịch thuật hằng ngày.

Năm nay, tuy đã 81 tuổi nhưng dịch giả Lê Đức Mẫn vẫn dành từ 8 đến 10 tiếng mỗi ngày để làm việc. Hiện ông đã dịch xong khoảng 100 trang tác phẩm “Hồ Chí Minh tuyển tập” sang tiếng Nga do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đặt hàng. Trước đó, dịch giả Lê Đức Mẫn đã hoàn thành bản dịch tác phẩm nổi tiếng “Anna Karenina” của văn hào Lev Tolstoy, với độ dài hơn 500 trang. Ông cho biết: "Trước đây, các bản cũ đều dịch sang tiếng Việt qua bản tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, trong đó, bản dịch gần nhất là của Dương Tường và Nhị Ca. Theo yêu cầu từ phía Nga, tất cả tác phẩm đều phải dịch từ nguyên bản. Tôi hoàn thành bản dịch tác phẩm này trong gần hai năm, đang chờ các thủ tục để xuất bản".

Tiếng Nga được coi là thứ tiếng khó nhất châu Âu bởi hình thức biến đổi quá phức tạp. Dịch giả Lê Đức Mẫn khiêm tốn chia sẻ: "Tôi là người chỉ học trong nước. Trong khi các đồng nghiệp đi học trở về từ Nga rất nhiều, họ có cơ hội tiếp cận đời sống văn hóa Nga tốt hơn. Điều đó đặt ra những khó khăn nhất định, bởi tôi không được tiếp cận thực tế xã hội của nước bạn". Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng đó không chỉ là khó khăn của riêng ông, bởi thực tiễn xã hội rất phong phú, đến mức không một nhà văn nào có thể hiểu hết được. Như câu chuyện của chính dịch giả Lê Đức Mẫn, trong một tiểu thuyết, có đoạn tả một loại cỏ dại khi nhân vật dạo bước trên thảo nguyên.

“Vì là một loại cỏ dại nên không tìm thấy trong những từ điển thông thường, từ điển chuyên ngành thì lại cho một cái tên latin. Phải mất rất nhiều thời gian tôi mới tìm cho nó một từ bằng tiếng Việt: Mao thảo”, ông kể. Có nhiều từ mà cả tháng ông cũng không tìm thấy ở đâu. “Kể ra như vậy để thấy rằng, để có thể dịch đúng nhất mà vẫn giữ được chất văn học, những người chỉ có cơ hội học tập trong nước như tôi phải luôn đau đáu làm thế nào để tiếp cận tốt nhất, phấn đấu cho bằng với anh em ở nước ngoài về”, dịch giả Lê Đức Mẫn tâm sự.

Trong phòng làm việc của ông, chúng tôi nhẩm đếm qua, những quyển sách về từ điển tiếng Nga có độ 50 cuốn. Với ông, chúng như những “bảo bối” giúp trau dồi, hoàn thiện "vốn liếng" tiếng Nga của mình. Ngoài dịch thuật, ông cũng tham gia và giữ vai trò quan trọng trong nhiều tổ chức xã hội, như: Phó giám đốc Quỹ Hỗ trợ quảng bá văn học Việt Nam, văn học Nga, Hội Nhà văn Việt Nam; Chủ tịch Hội Hưu trí Đại học Hà Nội... Ông liên tục giao lưu với những bạn bè, đồng nghiệp sinh sống tại Nga, hay từ Nga và các quốc gia sử dụng tiếng Nga trở về để hiểu thêm về thực tiễn xã hội nước bạn.

Ở tuổi “xưa nay hiếm”, dịch giả Lê Đức Mẫn đã trải qua những thời kỳ vất vả, khó khăn nhất. Nhờ sự yêu mến của độc giả qua những tác phẩm dịch của mình, ông tìm thấy động lực, lòng yêu đời để vượt qua tất cả trở thành “sứ giả” của hai nền văn học Việt-Nga mà độc giả yêu quý dành tặng.

Bài và ảnh: LIÊN VIỆT