Trong chương trình bình chọn 50 tác phẩm văn học-nghệ thuật tiêu biểu của thành phố giai đoạn 1975-2025, văn học cách mạng tiếp tục khẳng định vai trò là trụ cột tinh thần. Qua những trang viết chân thực, thế hệ các nhà văn từng đi qua chiến tranh đã khắc họa sinh động tinh thần chiến đấu, lý tưởng sống và khát vọng hòa bình của cả một thời đại.

Từ sau năm 1975, nhiều cây bút dành trọn tâm huyết tái hiện những năm tháng chiến tranh ác liệt, khắc họa hình ảnh người lính và mở rộng góc nhìn về hậu phương đô thị. Các tác phẩm như: "Ăn mày dĩ vãng" (Chu Lai), "Rừng thiêng nước trong" (Trần Văn Tuấn), "Từ giờ thứ sáu đến giờ thứ chín" (Nguyễn Một), "Mặt trận trên đường phố" (Trầm Hương), "Những khoảnh khắc sinh tử", "Trời xanh màu tình yêu" (Hoài Hương)... không chỉ là ký ức được kể lại bằng ngôn từ mà còn là những dấu mốc nghệ thuật giàu cảm xúc. 

Đại diện Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh chúc mừng tác giả Hồ Duy Hùng (giữa) trong buổi ra mắt tác phẩm "Gãy cánh điệp viên". 

Nhiều tác phẩm được viết bởi chính những người lính, những “nhà văn bất đắc dĩ” bước ra từ chiến trường. “Gãy cánh điệp viên” của cựu chiến sĩ quân báo Hồ Duy Hùng là một ví dụ tiêu biểu. Không chỉ ghi lại hành trình chiến đấu trong lòng địch, hồi ký của ông còn là một bản tự sự thấm đẫm lý tưởng sống, tình đồng đội và lòng biết ơn người Mẹ Việt Nam anh hùng. Nhận xét về tác phẩm, Đại tá, nhà văn Trần Thế Tuyển gọi đây là thứ văn chương “phi hư cấu, lấp lánh bởi sự thật”, một nỗ lực viết để trả món nợ tinh thần với đồng đội đã hy sinh, bằng tất cả sự tử tế và trách nhiệm.

"Gãy cánh điệp viên" không khắc họa hình tượng siêu nhân, mà chạm tới người đọc bằng những khoảnh khắc rất thật, khi người lính cũng có lúc sợ hãi, chùn bước nhưng rồi vượt qua tất cả để hoàn thành sứ mệnh. Đó là “người phàm giữa cuộc chiến” như lời nhà thơ Lê Thiếu Nhơn từng nhận xét và cũng là một hướng tiếp cận mới, đầy điểm chạm với văn học chiến tranh thời hiện đại.

Không ít tác phẩm trong danh sách 50 tác phẩm văn học-nghệ thuật tiêu biểu của thành phố đã cho thấy sự chuyển mình rõ nét của văn học cách mạng từ không gian chiến trường sang thời bình, từ ký ức cá nhân tới suy tư thế hệ. Có thể kể đến như: "Ở R-Chuyện kể sau 50 năm" (Lê Văn Thảo), "Đứng trước biển" (Nguyễn Mạnh Tuấn), "Bàn thờ tổ của một cô đào" (Nguyễn Quang Sáng), "Mùa hè giá buốt" (Văn Lê)... Những tác phẩm cho thấy độ lùi thời gian nhưng không làm phai mờ khát vọng hướng thiện, hướng sáng trong văn học.

Dẫu tiếng súng những ngày kháng chiến ác liệt, gian khổ đã lùi xa, nhưng đề tài về chiến tranh cách mạng vẫn đau đáu trong tâm tưởng nhiều cây bút trưởng thành sau ngày hòa bình. Họ tiếp nối hành trình của cha anh bằng một lối viết mang đậm trăn trở lịch sử và khát vọng nhân văn.

Những tác giả như: Võ Diệu Thanh với “Mùi vị trần ai”, Trịnh Sơn với "Những bóng người trên đất”, Nguyễn Thị Kim Hòa với “Đỉnh khói”... đã làm mới đề tài chiến tranh cách mạng bằng góc nhìn hòa bình. Trong văn của họ, nhân vật trung tâm không còn ở chiến hào, mà là những con người đời thường mang theo vết thương quá khứ, khao khát hòa nhập, chữa lành và bước tiếp tới tương lai.

Bài và ảnh: KIỀU LÊ

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.