Có thể coi SAFE là một “tuyên ngôn chính trị” thể hiện rõ tham vọng “tự chủ chiến lược” của EU, giúp khối này chủ động trong việc bảo vệ lợi ích an ninh trong một thế giới ngày càng bất định. Theo Tân Hoa xã, SAFE là một phần trong Kế hoạch tái vũ trang châu Âu đã được lãnh đạo 27 quốc gia thành viên EU thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussels (Bỉ) ngày 6-3 với mục tiêu huy động khoảng 800 tỷ euro nhằm tăng cường quốc phòng cho toàn bộ lục địa, trong đó 150 tỷ euro được cung cấp dưới dạng các khoản vay.

 
Binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc tập trận hải quân đa quốc gia Dynamic Mariner/Flotex-25 của NATO tại Tây Ban Nha, ngày 28-3. Ảnh: REUTERS 

Theo phân tích của Reuters, SAFE được thiết kế để cung cấp các khoản vay dài hạn với lãi suất ưu đãi cho các quốc gia thành viên EU nhằm tăng tốc đầu tư vào quốc phòng, đặc biệt trong lĩnh vực mua sắm vũ khí và trang bị quân sự. Trong bối cảnh cuộc xung đột tại Ukraine vẫn tiếp diễn và những dấu hiệu dao động trong cam kết của Mỹ đối với Khối Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), châu Âu dường như cuối cùng cũng nhận ra rằng không thể mãi trông chờ vào “chiếc ô an ninh” từ bên kia bờ Đại Tây Dương.

Việc thành lập SAFE cho thấy EU đang dần cụ thể hóa khái niệm “tự chủ chiến lược” mà khối đã thảo luận nhiều năm qua, mặt khác, phản ánh nhận thức của các bên rằng hòa bình không còn là điều hiển nhiên mà là thành quả cần được bảo vệ bằng thực lực và sự chủ động. SAFE không chỉ giúp củng cố năng lực răn đe mà còn mở đường cho hợp tác quốc phòng sâu rộng hơn, hướng tới xây dựng một “liên minh quốc phòng châu Âu” hiệu quả và thực chất.

Financial Times nhận định, một trong những ưu điểm nổi bật của SAFE là cơ chế tài chính linh hoạt và “khôn ngoan”. Thay vì chi ngân sách trực tiếp-vốn rất dễ gây tranh cãi giữa các nước thành viên-thì SAFE vận hành dưới hình thức cung cấp các khoản vay lãi suất thấp, dài hạn cho những quốc gia muốn đầu tư vào các dự án quốc phòng chung, nhờ đó giúp giảm những bất đồng về chi tiêu công nội khối. Bên cạnh đó, SAFE quy định ít nhất 65% giá trị các dự án phải đến từ doanh nghiệp có trụ sở tại EU, Khu vực kinh tế châu Âu (EEA), hoặc Ukraine. Đây là cách để EU vừa thúc đẩy năng lực phòng thủ, vừa hỗ trợ ngành công nghiệp quốc phòng nội khối, bảo đảm tính tự chủ từ khâu sản xuất đến triển khai. Đồng thời, với việc mở cửa có điều kiện cho các đối tác như Anh, Na Uy, Ukraine, SAFE tạo ra không gian linh hoạt để duy trì hợp tác xuyên biên giới trên cơ sở có đi có lại.

SAFE được coi là "cú hích" đúng thời điểm cả về mặt chính trị và kinh tế của châu Âu. Về chính trị, nó tạo ra biểu tượng đoàn kết hiếm hoi trong bối cảnh các quốc gia EU ngày càng chia rẽ về vấn đề nhập cư, ngân sách và môi trường. Việc có tới 26/27 nước thành viên thông qua quỹ này (Hungary bỏ phiếu trắng) cho thấy sự đồng thuận cao hiếm có về một vấn đề an ninh thiết yếu. Về kinh tế, SAFE giúp kích thích tăng trưởng cho ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu-vốn đang tụt lại so với Mỹ và Trung Quốc. Các tập đoàn quốc phòng lớn của châu Âu như Airbus, Rheinmetall hay Leonardo có cơ hội được tiếp sức để đầu tư mạnh mẽ hơn vào công nghệ, sản xuất và chuỗi cung ứng. Trong dài hạn, điều này cũng có thể giảm phụ thuộc của EU vào nguồn cung vũ khí từ bên ngoài.

Tuy nhiên, con đường phía trước của SAFE không hoàn toàn bằng phẳng. Thách thức đầu tiên là hiệu quả thực thi. Liệu các quốc gia thành viên có chủ động vay vốn và triển khai dự án hay không, khi mà ngân sách và thủ tục mua sắm quốc phòng vốn phức tạp và chịu nhiều chi phối chính trị trong nước. Cùng với đó, sự thiếu đồng bộ trong nền tảng công nghiệp quốc phòng giữa các nước EU cũng đặt ra câu hỏi về khả năng phối hợp.

Một số quốc gia như Pháp, Đức, Italy có nền tảng công nghiệp vững chắc, nhưng nhiều nước Trung và Đông Âu vẫn phụ thuộc vào vũ khí theo chuẩn NATO hoặc vũ khí do các nhà thầu quốc phòng Mỹ cung cấp. Đó là một thực tế làm đau đầu các lãnh đạo EU, bởi họ sẽ phải tìm ra cách thức xây dựng năng lực chung mà không làm phân mảnh thêm hệ thống phòng thủ. Chưa kể quyết định thông qua SAFE cũng đang “chọc giận gấu Nga”, khi Moscow lên án động thái tái vũ trang của EU là hành động kích động chiến tranh dựa trên "thông tin bịa đặt" về mối đe dọa từ Nga. Trong khi đó, việc EU kích hoạt cơ chế khẩn cấp bỏ qua Nghị viện châu Âu để thông qua SAFE cũng đặt ra câu hỏi về tính minh bạch của quỹ này.

SAFE có thể xem là “phép thử” quan trọng cho viễn cảnh hình thành một trục quốc phòng chung của châu Âu. Trong bối cảnh thế giới đang bước vào kỷ nguyên cạnh tranh chiến lược, nơi các cường quốc tái cấu trúc ảnh hưởng bằng vũ lực và răn đe, vai trò của SAFE không chỉ đơn thuần là một quỹ tài chính. Thông qua SAFE, EU muốn gửi đi thông điệp: Châu Âu đang thức tỉnh và sẵn sàng bảo vệ chính mình.

HÀ PHƯƠNG

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.