Vệ tinh VNREDSat-1: Triển vọng làm chủ công nghệ vệ tinh nhỏ

QĐND - Sự kiện vệ tinh VNREDSat-1 được phóng vào quỹ đạo lúc 9 giờ 6 phút sáng 7-5-2013 (giờ Hà Nội) là một điểm mốc quan trọng đánh dấu sự phát triển thành công bước đầu của nền khoa học-công nghệ Việt Nam trong việc tiếp thu, làm chủ công nghệ vệ tinh nhỏ quan sát Trái Đất.

Dấu mốc quan trọng

Những ngày đầu tháng 5 này, có mặt tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (KHCN), chúng tôi luôn cảm nhận được niềm phấn khởi, tự hào khi VNREDSat-1 vừa được phóng thành công vào vũ trụ. Đặc biệt, vào 11 giờ ngày 9-5 (giờ Hà Nội), vệ tinh VNREDSat-1 đã thực hiện thành công việc chụp ảnh và truyền ảnh tức thời xuống trạm thu ảnh mặt đất của Việt Nam. Những bức ảnh chụp Lũng Cú (Hà Giang), thủ đô Hà Nội và đảo Phú Quốc được VNREDSat-1 truyền về đã được các nhà khoa học đang làm việc tại Ban quản lý Dự án Vệ tinh nhỏ (thuộc Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam) tiếp nhận trong niềm vui đặc biệt.

VNREDSat-1 tách khỏi khoang chở hàng VESPA của tên lửa đẩy VEGA.

Trao đổi với chúng tôi, GS Châu Văn Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam phấn khởi cho biết: Đây là sự kiện khoa học công nghệ có ý nghĩa rất quan trọng, mở ra bước phát triển mới trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ của Việt Nam. Tiếp theo Vinasat1 (2008) và Vinasat 2 (2012), vệ tinh VNREDSat-1 của Việt Nam đã góp phần xác định vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập với thế giới nói chung, đặc biệt trong lĩnh vực khai thác khoảng không vũ trụ vì mục đích hòa bình, phục vụ lợi ích con người. Sự kiện vệ tinh VNREDSat-1 được phóng vào quỹ đạo là một điểm mốc quan trọng đánh dấu sự phát triển thành công bước đầu của nền khoa học-công nghệ Việt Nam trong việc tiếp thu, làm chủ công nghệ vệ tinh nhỏ quan sát Trái Đất.

Việc vệ tinh VNREDSat-1 được phóng lên quỹ đạo thành công còn thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Chính phủ đối với ngành khoa học đặc biệt này. Được biết, từ năm 2006, Chính phủ đã phê duyệt “Chiến lược Nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ đến năm 2020”. Ngay sau đó, chúng ta đã đầu tư để từng bước hình thành cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho ứng dụng công nghệ vệ tinh như: Xây dựng Trung tâm Viễn thám Quốc gia; Trung tâm Vũ trụ Việt Nam; thiết kế, chế tạo và phóng các vệ tinh viễn thông Vinasat1, Vinasat 2 và các vệ tinh quan sát Trái Đất…

Ảnh vị trí Hà Nội-Việt Nam truyền từ vệ tinh VNREDSat-1 khi đã xử lý.

Nguồn nhân lực chuyên biệt

Theo TS Bùi Trọng Tuyên, Phó viện trưởng Viện Công nghệ Vũ trụ, Trưởng ban quản lý Dự án Vệ tinh nhỏ, thì ngay từ khi có Chiến lược Nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ của Chính phủ, Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam đã chú trọng khâu tuyển chọn, đào tạo đội ngũ điều hành, khai thác có trình độ và trách nhiệm cao. Tiến sĩ Bùi Trọng Tuyên cho biết: “Trong khuôn khổ của dự án, 15 kỹ sư đã được cử sang học tập tại Toulouse (Cộng hòa Pháp) để thực hiện hai nhiệm vụ chính là làm chủ quá trình điều khiển, khai thác vệ tinh và bước đầu tiếp cận với các công đoạn thiết kế, chế tạo vệ tinh. Họ được thực tập một đến một năm rưỡi tùy vị trí công tác và tất cả đã hoàn thành xuất sắc đợt đào tạo này. Bên cạnh đó, 5 kỹ sư vận hành hệ thống thu nhận và xử lý tín hiệu ảnh tại Trung tâm Viễn thám Quốc gia, Bộ Tài nguyên và Môi trường, cũng đã tham gia một khóa đào tạo nâng cao ngắn hạn tại Pháp. Đến nay, nhóm kỹ sư này hoàn toàn có khả năng đảm nhận việc điều khiển và vận hành khai thác vệ tinh sau khi phóng vào quỹ đạo”. Quan trọng nhất là làm sao để việc vận hành hệ thống được nhịp nhàng, bởi thời gian phục vụ trên quỹ đạo của vệ tinh viễn thám ngắn, thường chỉ khoảng 5 năm, vì thế cần sớm xây dựng và ban hành các cơ chế chính sách đặc thù, phù hợp với hoạt động tại Trạm điều khiển vệ tinh và Trạm thu ảnh viễn thám.

Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam cho biết, để chuẩn bị cho quá trình tiếp nhận và vận hành vệ tinh VNREDSat-1, chúng ta đã triển khai 3 cơ sở mặt đất để điều hành, tiếp nhận và xử lý tín hiệu ảnh vệ tinh gồm: Trung tâm điều hành (đặt tại khuôn viên Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam); Trạm thu phát tín hiệu điều khiển vệ tinh (Khu công nghệ cao Hòa Lạc-Thạch Thất, Hà Nội); Trạm thu ảnh vệ tinh (Bộ Tài nguyên và Môi trường). Các hạng mục hạ tầng kỹ thuật bổ trợ như hệ thống cung cấp điện, mạng thông tin liên lạc… đã được Chính phủ đầu tư xây dựng đồng bộ. Chỉ sau một ngày khi VNREDSat-1 được phóng thành công lên vũ trụ, cả 3 cơ sở mặt đất này đã tiếp nhận, điều hành và khai thác vệ tinh.

Có thể thấy, chủ trương hòa nhập hoạt động của Trạm thu ảnh viễn thám vào hệ thống viễn thám đầu tiên của Việt Nam là một chủ trương đúng đắn, nhằm tiết kiệm kinh phí đầu tư mới, khai thác một cách hiệu quả hạ tầng kỹ thuật sẵn có là Trạm thu ảnh viễn thám. Việc này sẽ đóng vai trò quan trọng thu ảnh VNREDSat-1 của Việt Nam. Việc phối hợp giữa các cơ quan khác nhau ở Việt Nam để khai thác tốt hệ thống viễn thám này là việc cần thiết và phải làm.

Để vận hành vệ tinh đặc biệt

Với chức năng quan sát và chụp ảnh bề mặt Trái Đất, Vệ tinh VNREDSat-1 của Việt Nam sẽ có quỹ đạo làm việc khác rất nhiều so với các vệ tinh viễn thông mà chúng ta đã đưa lên quỹ đạo trước đây. Theo Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam, các vệ tinh viễn thông Vinasat 1, Vinasat 2 đang làm việc ở độ cao khoảng 35.800km trên quỹ đạo địa tĩnh, tức là có vị trí tương đối gần như không thay đổi so với Việt Nam. Còn vệ tinh viễn thám VNREDSat-1 nằm trên quỹ đạo cực đồng bộ mặt trời (SSO) cho phép vệ tinh chuyển động trên toàn cầu và có khả năng chụp ảnh quang học tất cả các vùng trên bề mặt Trái Đất từ độ cao xấp xỉ 663km.

Với đặc điểm công nghệ của hệ thống vệ tinh và quỹ đạo thì vệ tinh VNREDSat-1 có khả năng chụp bất cứ vị trí điểm nào trên Trái Đất và chụp lặp lại. Để theo dõi, phân tích và tiếp tục gửi các kế hoạch chụp ảnh lên vệ tinh thì hệ thống mặt đất có thể liên lạc được với vệ tinh từ 2 đến 4 lần trong ngày thông qua trạm thu phát tại Hòa Lạc. Được biết, thời gian tới, các chuyên gia sẽ tiếp tục đặt kế hoạch để chụp các bức ảnh tiếp theo ở một số điểm trên thế giới và Việt Nam để phục vụ việc thử nghiệm, đánh giá hệ thống và đặc biệt là việc hiệu chỉnh đánh giá hệ thống quang học.

LÊ XUÂN ĐỨC