Trong 25 năm qua, anh luôn đồng hành với đơn vị khảo sát, tìm kiếm, cất bốc, hồi hương hài cốt liệt sĩ Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh trong các thời kỳ chiến tranh tại 3 tỉnh Nam Lào (Attapeu, Sekong, Champasak) và tỉnh Ratanakiri, Vương quốc Campuchia về nước.

Những chuyến đi không ít gian truân

Đầu tháng 6 năm nay, trong chuyến công tác ở Kon Tum, chúng tôi gặp Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt khi đơn vị anh vừa trở về sau chuyến công tác dài ngày trên đất bạn Lào. Qua buổi trò chuyện thân tình, được biết, anh nhập ngũ tháng 2-1993, trải qua nhiều vị trí công tác khác nhau, từ tháng 9-1997 đến nay, anh được điều động về Đội K53.

Cứ vào đầu mùa khô, Đội K53 lại lên đường sang đất bạn thực hiện hành trình thiêng liêng đi tìm đồng đội. Những chuyến đi không ít gian truân. Để tìm kiếm và cất bốc được hài cốt liệt sĩ trên đất bạn là cả quá trình bền bỉ, gian nan, ngay cả khi đã có thông tin, tọa độ rõ ràng. Vì thời gian đồng đội hy sinh đã lâu, địa hình, địa vật tại các địa phương có nhiều thay đổi. Hơn nữa, thời gian đi tìm đồng đội, cán bộ, chiến sĩ Đội K53 hầu hết phải ở trong rừng, đối mặt với nhiều hiểm nguy bởi rắn rết, đường đi trắc trở, nhiều điểm đến cheo leo trên những hang đá hay nằm sâu trong những cánh rừng già.

Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt (thứ hai, từ trái sang) cùng cựu chiến binh Lào xác định vị trí chôn cất hài cốt liệt sĩ tại huyện Paksong, tỉnh Champasak (Lào) năm 2022. 

Có những mùa khô thiếu nước, giữa rừng phải ăn lá me đánh lừa cơn khát, thậm chí gặp những vũng sình lầy phải dùng phèn đánh lấy nước trong để uống. Nhiều vị trí phải đào sâu nhiều lần trên sườn đồi dốc... Nhiều khi cất bốc xong, quãng đường di chuyển về doanh trại xa, anh em lại ôm hài cốt liệt sĩ ngủ cùng giữa rừng sâu, gặp trời mưa thì đành chịu ướt, dành áo mưa phủ, che hài cốt liệt sĩ. Nhưng với ý chí của Bộ đội Cụ Hồ, Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt và cả đội vẫn lặng lẽ bới từng mẩu đất, gom từng di vật để tìm hài cốt liệt sĩ.

Anh Đạt chia sẻ: “Tôi xác định tìm hài cốt liệt sĩ chính là tìm người thân của mình. Đó không những là bổn phận, trách nhiệm mà còn là cái tình, cái nghĩa của thế hệ hôm nay đối với thế hệ cha anh đi trước đã hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân. Đến nay, chưa đưa được họ trở về an nghỉ trong lòng đất mẹ quê hương vẫn là điều day dứt với chúng tôi”.

Để những chuyến đi đạt được kết quả tốt nhất, anh Đạt cùng đồng đội đã tích cực thu thập, xử lý thông tin, mở rộng địa bàn, sàng lọc, khoanh vùng, nghiên cứu, tìm hiểu địa hình để tìm kiếm hài cốt liệt sĩ đạt kết quả tốt nhất nhằm giảm thời gian, công sức khai quật và không bỏ sót mộ liệt sĩ. Nhờ vậy, trong hơn 20 năm qua, Đội K53 tỉnh Kon Tum đã khai quật hàng nghìn vị trí, đào xúc hàng chục nghìn mét khối đất đá, tìm kiếm, cất bốc, hồi hương và quy tập được hơn 2.000 hài cốt liệt sĩ Quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh qua các thời kỳ chiến tranh ở hai nước bạn Lào, Campuchia đưa về đất mẹ quê hương.

Người quân nhân nhiệt tình, trách nhiệm

Với phương pháp làm việc khoa học, cụ thể, tỉ mỉ, Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt được cấp ủy, chỉ huy đơn vị tin tưởng giao phụ trách một bộ phận quy tập tại nước bạn Lào. Thời gian đầu, do bất đồng ngôn ngữ, mọi giao tiếp đều phải trông chờ vào phiên dịch của bên nước bạn, điều này ảnh hưởng không nhỏ tới việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ. Vì vậy, khi được cấp trên tạo điều kiện cho đi học tiếng Lào, anh Đạt đã tận dụng tối đa thời gian, đặt cho mình mục tiêu nhanh chóng trau dồi ngoại ngữ để nâng cao trình độ chuyên môn.

Kết hợp giữa kiến thức sách vở với thực tiễn, chịu khó nghiên cứu, học hỏi, nắm chắc phong tục, tập quán nước bạn, anh Đạt nhanh chóng tự tin trong giao tiếp thông thường. Dần dà anh có thể đảm đương công tác biên, phiên dịch cho các hội nghị, hội đàm giữa ta với ban chuyên trách các tỉnh của nước bạn và chính quyền địa phương các cấp nơi đơn vị đến công tác.

Không những thế, anh còn là “chuyên gia”, tận tình kèm cặp, giúp đỡ đồng đội cùng sử dụng thành thạo tiếng Lào, áp dụng vào thực tiễn công tác. Nhờ vậy, đến nay, các thành viên Đội K53 đã trực tiếp tuyên truyền, vận động nhân dân Lào bằng tiếng bản địa để bà con thấu suốt quan điểm, đường lối của hai Đảng, hai Nhà nước về mối tình hữu nghị thủy chung son sắt đặc biệt Việt-Lào nói chung và vai trò của công tác quy tập mộ liệt sĩ nói riêng.

Từ đó, người dân ở một số bản, làng của hai huyện Phouvong và Sanamxay (tỉnh Attapeu), các huyện Dak Cheung, La Mam (tỉnh Sekong) hiểu và bỏ lệ phạt Đội K53 khi đưa hài cốt qua làng. Không những thế, bà con còn chung tay khiêng giúp từ nhà này qua nhà khác, đưa vào quàn tạm trong các ngôi chùa-nơi rất đỗi linh thiêng đối với người dân Lào-chờ ngày chuyển về Việt Nam. Đi đến đâu bà con cũng dành tình cảm đặc biệt với các anh bộ đội tình nguyện, Bộ đội Cụ Hồ ngày trước và ngày nay. Từ năm 2014 đến 2022, bộ phận do anh Đạt phụ trách đã tìm kiếm, quy tập được 37 hài cốt liệt sĩ tại Lào, bên cạnh đó còn tham gia hỗ trợ các tổ, bộ phận khác trong đơn vị để hoàn thành tốt nhiệm vụ chung.

Việc trau dồi kỹ năng ngôn ngữ, thấu hiểu về phong tục, tập quán nước bạn đã giúp Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt bắc nhịp cầu gắn kết chặt chẽ Đội K53 với bộ CHQS 3 tỉnh Nam Lào. Nhờ vậy, chính quyền địa phương nước bạn luôn nhiệt tình phối hợp với đơn vị trong việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ. Đặc biệt, Bộ CHQS tỉnh Attapeu đã quan tâm, giúp đỡ đơn vị xây dựng nhà ở tại tỉnh Attapeu. Khi bàn giao thấy vật chất phục vụ sinh hoạt còn thiếu thốn, Bộ CHQS tỉnh Attapeu ủng hộ thêm giường nằm cho cán bộ, chiến sĩ Đội K53, tặng máy điều hòa và vốn tăng gia sản xuất, tổng trị giá hơn 30 triệu đồng. Hai bên còn tổ chức giao lưu bóng chuyền, có sự tham gia trực tiếp của Thiếu tướng Căn Nhầy Xay Nhạ Xít, Chỉ huy trưởng, Trưởng ban Công tác đặc biệt, Bộ CHQS tỉnh Attapeu.

Những năm qua, Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt luôn được mời tham dự các cuộc họp về công tác chuẩn bị lễ tiễn đưa hài cốt liệt sĩ hay triển khai việc phối hợp quy tập mộ liệt sĩ giữa các tỉnh nước bạn với Ban Chuyên trách và Bộ CHQS tỉnh Kon Tum, góp phần vun đắp mối đoàn kết đặc biệt Việt Nam-Lào nói chung và giữa Bộ CHQS tỉnh Kon Tum với bộ CHQS các tỉnh Nam Lào nói riêng. Các năm 2012, 2016 và 2022, anh vinh dự được Chủ tịch nước tặng thưởng 3 Huân chương Chiến công hạng Ba; từ năm 2014 đến nay luôn được công nhận đảng viên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; liên tục 6 năm 2014-2019 được Bộ CHQS tỉnh Kon Tum tặng danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp cơ sở, hai năm 2020-2021 là Chiến sĩ tiên tiến, được tặng thưởng nhiều bằng khen, giấy khen của các cấp vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác khảo sát, tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ.

Sự ghi nhận của cấp ủy, chính quyền các cấp và hơn hết là nhận thức rõ về việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ là thể hiện trách nhiệm thiêng liêng với những đồng chí, đồng đội đã anh dũng hy sinh vì nghĩa vụ quốc tế cao cả đã thôi thúc Trung tá QNCN Trịnh Mạnh Đạt cùng đồng đội tiếp tục cuộc hành trình đầy vinh quang, thực hiện nhiệm vụ đặc biệt mà Đảng, Nhà nước, quân đội và nhân dân giao phó.

Bài và ảnh: ĐỖ THỊ NGỌC DIỆP