Phát huy giá trị làng nghề gắn với nâng cao sinh kế

Những kết quả khả quan

Tại Lễ trao Giải thưởng Du lịch Việt Nam năm 2025, làng gốm Thanh Hà (phường Hội An Tây, TP Đà Nẵng) được vinh danh tại hạng mục “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất”.

Theo Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An, hiện nay, làng gốm Thanh Hà có 33 hộ dân, với 68 lao động, trong đó có 5 Nghệ nhân Ưu tú trực tiếp sản xuất gốm và phục vụ du khách. Nguồn thu từ tham quan chủ yếu dành cho công tác bảo tồn, cải tạo cảnh quan, đầu tư hạ tầng phục vụ du lịch, đồng thời chi trả thù lao cho nghệ nhân và người lao động. Thực tế, 62,5% tổng thu từ hoạt động du lịch để lại cho địa phương, góp phần khích lệ cộng đồng tham gia giữ nghề. Thành công của làng nghề Thanh Hà là minh chứng sống động cho sự kết hợp giữa bảo tồn văn hóa-lịch sử và phát triển du lịch cộng đồng; làng nghề hoàn toàn có thể trở thành không gian văn hóa-kinh tế, vừa bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.

Làng gốm Thanh Hà được vinh danh ở hạng mục “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất” tại Giải thưởng Du lịch Việt Nam năm 2025.

Theo báo cáo tại Hội nghị sơ kết 6 năm triển khai thực hiện Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn; 3 năm thực hiện Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề theo Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 7-7-2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021-2030, đến nay, cả nước có 263 nghề truyền thống, 1.975 làng nghề và làng nghề truyền thống (1.308 làng nghề, 667 làng nghề truyền thống). Lực lượng lao động ngành nghề nông thôn đạt hơn 2,1 triệu người, tăng thêm 789.000 lao động so với năm 2019. Thu nhập bình quân đạt 4-5 triệu đồng/người/tháng, gấp đôi lao động thuần nông. Đặc biệt, nhóm hàng thủ công mỹ nghệ chiếm 35% kim ngạch xuất khẩu hằng năm, đồng thời mở ra cơ hội du lịch trải nghiệm, quảng bá sản phẩm và văn hóa làng nghề. Tổng doanh thu ngành nghề nông thôn hiện nay đạt 376.697 tỷ đồng, tăng 200.442 tỷ đồng so với năm 2019. Cả nước đã khôi phục, bảo tồn 63 nghề truyền thống và 81 làng nghề có nguy cơ mai một...

Bên cạnh những kết quả đạt được, làng nghề vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế như: Nguồn nguyên liệu tập trung chưa ổn định; tiêu chí, quy trình công nhận làng nghề thiếu đồng bộ; chính sách hỗ trợ nghệ nhân chưa đủ mạnh để khuyến khích đổi mới công nghệ, chuyển đổi số. Các mô hình quản lý, đào tạo, truyền nghề còn rời rạc, thiếu liên kết chuỗi. Hoạt động đầu tư dàn trải, chưa có chiều sâu; xây dựng thương hiệu thiếu thống nhất; xúc tiến thương mại và hội nhập quốc tế chưa tương xứng với tiềm năng...

Nghệ nhân Cơ Tu giữ gìn nghề đan lát truyền thống.

Giải pháp phát triển bền vững

Làng nghề không chỉ đơn thuần là nơi lưu giữ nghề truyền thống mà còn là động lực phát triển kinh tế nông thôn. Ở khía cạnh văn hóa, làng nghề là kho tàng tri thức dân gian, lưu giữ bản sắc qua từng sản phẩm thủ công. Mỗi làng nghề không chỉ làm ra sản phẩm để trao đổi, buôn bán mà còn kể câu chuyện về lịch sử, phong tục, tín ngưỡng và lối sống của cộng đồng, tạo nên giá trị khác biệt, không thể thay thế bằng sản phẩm công nghiệp. Trong bối cảnh kinh tế số và kinh tế xanh, nếu được hỗ trợ đúng hướng, làng nghề sẽ trở thành trung tâm sáng tạo-văn hóa, góp phần định vị thương hiệu Việt trên bản đồ thương mại quốc tế. Vì vậy, để giải quyết những vấn đề này, ông Trịnh Quốc Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam đề xuất: Cần xây dựng mô hình liên kết sản xuất đa chiều, phát huy vai trò tổ chức đại diện; bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa trong sản xuất; ứng dụng công nghệ nhưng vẫn giữ bản sắc; gắn phát triển với du lịch cộng đồng; đa dạng hóa sản phẩm và thị trường. Nhà nước và địa phương cần có chính sách đãi ngộ, tôn vinh nghệ nhân, khuyến khích truyền nghề... Ở góc độ người làm nghề, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Hữu Quả (làng tranh Đông Hồ, Bắc Ninh) kiến nghị: “Nếu không có chính sách hỗ trợ kịp thời, nguy cơ mai một rất lớn. Nhà nước cần có chế độ để nghệ nhân sống được với nghề, đồng thời mở rộng các hoạt động trải nghiệm, gắn làng nghề với giáo dục để khơi dậy sự quan tâm của thế hệ trẻ”.

Giữ gìn và phát triển nghề mộc Kim Bồng (TP Đà Nẵng).

Để bảo tồn và phát triển toàn diện, vừa bảo đảm sinh kế, vừa gìn giữ bản sắc, đồng thời thích ứng với xu thế mới như chuyển đổi số, kinh tế xanh và hội nhập bền vững, ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nêu kinh nghiệm: Một trong những giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh xúc tiến và quảng bá sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Không chỉ tổ chức hội chợ, triển lãm ở trong nước và ở nước ngoài, mà cần tận dụng mạnh mẽ nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội để đưa sản phẩm làng nghề đến gần hơn với người tiêu dùng toàn cầu.

Ngành nghề nông thôn và làng nghề truyền thống không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn giữ gìn hồn cốt văn hóa của dân tộc. Để làng nghề trở thành trụ cột văn hóa-kinh tế trong chiến lược phát triển nông thôn bền vững, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cho rằng, cần sớm hoàn thiện thể chế, sửa đổi Nghị định 52 theo tinh thần “xanh hơn, số hơn, vươn xa hơn”. Bên cạnh đó, phải chuẩn hóa quy trình công nhận làng nghề, gắn tiêu chí phát triển với yêu cầu về kinh tế, môi trường, văn hóa và du lịch; xây dựng vùng nguyên liệu hữu cơ, tuần hoàn; tăng cường quảng bá, kết nối thị trường; nâng cao giá trị sản phẩm; phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh chuyển đổi số; đồng thời tôn vinh, đãi ngộ nghệ nhân và ươm tạo thế hệ kế cận.