Ở thôn Hạ Thái, xã Duyên Thái, huyện Thường Tín (nay là xã Nam Phù), TP Hà Nội có làng nghề sơn mài nổi tiếng. Trải qua hàng trăm năm thăng trầm, người nghệ nhân ở đây vừa gìn giữ vừa cải tiến kỹ thuật sơn mài để phù hợp với từng giai đoạn lịch sử.

Chia sẻ với phóng viên, nghệ nhân Vũ Huy Mến ở làng Hạ Thái cho biết: “Sơn mài Việt là một nghệ thuật độc đáo, không thể “pha trộn” hay nhầm lẫn với bất cứ sản phẩm sơn mài khác trên thế giới. Xưa kia, sản phẩm sơn mài rất cao quý, thường dùng để tiến vua. Đến nay, kỹ thuật sơn mài vẫn là một nét văn hóa truyền thống được chúng tôi lưu giữ, bảo tồn”.

Nghệ nhân Vũ Huy Mến trực tiếp thực hiện các bước làm sơn màu trên gỗ.

Theo ông Vũ Huy Mến, sản phẩm sơn mài là kết tinh của những chất liệu hội họa với bàn tay khéo léo và khối óc sáng tạo của người nghệ nhân. Sự độc đáo tạo nên thương hiệu sơn mài Việt Nam thể hiện rõ từ chất liệu đến kỹ thuật làm tranh cầu kỳ, nhiều công đoạn. Muốn hoàn thiện một sản phẩm cần trải qua nhiều bước từ chuẩn bị vóc, hom vải, đánh nền rồi mới tiến hành vẽ, mài và trang trí khác. Những bước làm đầy công phu và tỉ mỉ của người nghệ nhân sơn mài tạo nên chiều sâu trong từng tầng màu sắc và độ bền cho các sản phẩm. Ngoài giá trị thủ công mỹ nghệ, sản phẩm sơn mài được làm ra từ làng nghề Hạ Thái còn mang ý nghĩa biểu tượng, gắn bó mật thiết với kiến trúc tôn giáo và văn hóa, trở thành dấu ấn không thể thay thế trong đời sống tinh thần của người Việt. 

Nghệ thuật sơn mài từng rực rỡ nhưng nay đang đứng trước nguy cơ mai một. Nghệ nhân Vũ Huy Mến cho biết, trong bối cảnh kinh tế thị trường, việc duy trì và phát triển nghề truyền thống của làng Hạ Thái chịu ảnh hưởng khá nhiều. Đặc biệt là lực lượng kế cận suy giảm rõ rệt. Nguyên nhân một phần do quy trình làm sơn mài đòi hỏi tay nghề cao, nhiều công đoạn tỉ mỉ, thời gian hoàn thiện kéo dài và phải kiên trì nên nhiều bạn trẻ quyết định chuyển sang công việc khác, có nguồn thu ngay. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các loại sơn công nghiệp giá rẻ, dễ thi công đã tạo cạnh tranh trực tiếp với sản phẩm sơn mài truyền thống vốn có giá trị thẩm mỹ và văn hóa cao nhưng chi phí lớn.

Du khách nước ngoài tìm hiểu sản phẩm sơn mài tại Phúc Cường Gallery. Ảnh: Sơn mài Phúc Cường  

Để giữ lửa nghề sơn mài, làng nghề Hạ Thái triển khai phương án và chương trình nhằm thu hút các nghệ nhân trẻ, đưa sản phẩm sơn mài đến gần với công chúng. “Hàng năm, Hội làng nghề đều có chính sách hỗ trợ học viên, giúp thợ sơn trẻ nâng tay nghề và đưa sản phẩm dự hội chợ để quảng bá, kết nối với thị trường tiêu thụ”, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hồi, Chủ tịch Hội làng nghề sơn mài Hạ Thái, cho biết.

Ngoài ra, làng nghề đã định hướng đầu ra bền vững cho các sản phẩm. Phần lớn các hộ dân trong làng đã liên kết thành tổ hợp tác để chia sẻ nguồn nguyên liệu, máy móc đồng thời chuẩn hóa quy trình, đảm bảo chất lượng đồng bộ. Các tổ hợp tác thông qua các đơn vị trung gian để phân phối sản phẩm trong và ngoài nước. Đơn cử như ở Phúc Cường Gallery, cơ sở đầu tiên trong làng vượt qua các kiểm định khắt khe để xuất khẩu trực tiếp các sản phẩm ra thế giới. Những sản phẩm bình hoa, tranh khổ nhỏ, hộp gỗ được ưa chuộng tại các nước châu Âu và Úc. Một số khác như hoa sen, lược, trâm cài… đang phân phối rộng rãi ở các nước châu Á.

Trải nghiệm workshop tại Dũng Dị Art Studio. Ảnh: AN NHIÊN

Song song với đó, làng nghề còn chủ trương tổ chức hoạt động du lịch trải nghiệm nhằm tạo kết nối với công chúng mà còn gieo mầm tình yêu nghề cho thế hệ kế cận. Một trong những cơ sở khá thành công trong hướng đi này là Dũng Dị Art Studio của nghệ nhân Trần Công Dũng. Mỗi ngày Dũng Dị Art Studio đón hàng trăm lượt khách, phần lớn là các bạn trẻ. Tại đây, du khách được xem các tác phẩm có sẵn tại xưởng và tự tay thử các công đoạn trong workshop làm tranh sơn mài.

“Ban đầu, mình chọn tham gia workshop vì tò mò nhưng sau khi trải nghiệm làm tranh, mình thấy hứng thú và yêu thích nghệ thuật sơn mài hơn”, bạn Đỗ An Nhiên (20 tuổi, quê ở Nam Định) chia sẻ.

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.