Với bài học kinh nghiệm từ nhiều năm trước, đến thời điểm này các địa phương trong khu vực đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm ứng phó và chung sống hài hòa với HH&MXN.

Từ kịch bản ứng phó

Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) cho biết, dòng chảy mùa khô năm 2020-2021 từ thượng lưu sông Mê Công về ĐBSCL có khả năng thuộc năm thủy văn ở mức thấp cực hạn nên tình hình MXN đầu năm 2021 tại ĐBSCL thuộc nhóm mặn nghiêm trọng. Dự báo các đợt MXN cao nhất tập trung vào tháng 2, tháng 3 và tháng 4. Thời kỳ ảnh hưởng lớn nhất đúng vào những ngày giáp Tết Nguyên đán Tân Sửu (25-12 đến 5-1 Âm lịch). Phạm vi MXN (nồng độ mặn 4g/l) tại các cửa sông Cửu Long khoảng 55-75km, trên các sông Vàm Cỏ từ 80-95km; sông Cái lớn từ 45-52km.

Trước dự báo trên, hiện các địa phương đã triển khai biện pháp ứng phó với 3 kịch bản (ít gay gắt, gay gắt tương đương và gay gắt hơn mùa khô năm 2019-2020) với phương châm hạn chế tối đa thiệt hại cho người dân...

leftcenterrightdel
Mô hình tôm-lúa hiệu quả trong công tác phòng, chống hạn mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 

 

Tại Bạc Liêu, theo ông Lưu Hoàng Ly, Giám đốc Sở NN&PTNT: Qua nghiên cứu và dự báo tình hình, Bạc Liêu sẽ chọn kịch bản 2 để ứng phó và kịch bản này tương đương với tình huống diễn biến HH&MXN trong mùa khô năm 2019-2020. “Để chủ động giảm thấp nhất thiệt hại có thể xảy ra, diện tích sản xuất lúa Đông Xuân của tỉnh sẽ giảm 3.400ha ở các nơi có nguy cơ thiếu nước ngọt. Trong trường hợp khẩn cấp, toàn tỉnh sẽ tiến hành đắp hệ thống 380 đập tạm để tổ chức bơm nước ngọt cho vụ lúa Đông Xuân, dự kiến đầu tháng 3-2021. Chúng tôi cũng tiếp tục huy động vốn xây các trạm cấp nước tập trung ở khu vực nông thôn để cấp nước sạch cho người dân. Ngành nông nghiệp sẽ huy động nguồn nhân lực của toàn ngành bám sát đồng ruộng và có ngay các giải pháp xử lý các tác động bất lợi do HH&XNM gây ra”, ông Ly thông tin.

Là một trong những địa phương đang đối mặt với nguy cơ hạn mặn kéo dài tại ĐBSCL, tỉnh Bến Tre đang tranh thủ tích nước, sẵn sàng ứng phó với thiên tai cực đoan. Tại huyện Chợ Lách thời điểm này, khô hạn đã qua nhưng nhà vườn vẫn giữ lại những ao đất lót bạt nhựa, có người còn đào sâu hơn, tôn cao thêm bờ để sẵn sàng tích trữ nước mưa. “Địa phương có khoảng 9.000ha đất sản xuất nông nghiệp; trong đó, tập trung sản xuất cây ăn trái, cây giống và hoa kiểng. Rút kinh nghiệm hạn mặn trong mùa khô năm 2019-2020, hiện tại người dân đang tập trung trữ nước. Khoảng trên 50% hộ dân quy hoạch lại vườn, trữ nước 10-20% diện tích đất để đáp ứng nhu cầu nước tưới. Vì vậy, nếu kịch bản mặn như mùa khô năm 2019-2020, người dân huyện Chợ Lách đủ khả năng ứng phó”, ông Trần Hữu Nghị, Phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện Chợ Lách cho biết.

Những năm qua hạn, mặn diễn ra gay gắt, điều này khiến người dân có tinh thần cảnh giác và chủ động hơn trong việc phòng, chống. Ông Lê Văn Long, nông dân ở xã Long Đức (Long Phú, Sóc Trăng) có được nhiều kinh nghiệm từ vụ mùa trước, nên năm nay chủ động xuống giống lúa Đông Xuân sớm đúng theo khuyến cáo của ngành chức năng và tránh được hạn mặn vào cuối vụ. Đang thu hoạch 3.000m2 lúa đặc sản ST25 trong vụ Đông Xuân sớm, ông Long phấn khởi cho biết: “Mấy năm trước, mặn thường xuất hiện vào thời điểm cận Tết, nên năm nay tôi tuân thủ theo lịch thời vụ mà địa phương đưa ra. Nhờ vậy, vừa tránh được mặn, vừa có lúa bán kịp chuẩn bị Tết”.

Đến mô hình sống chung hiệu quả

Những năm gần đây, bên cạnh các giải pháp phòng, chống, nhiều địa phương ở ĐBSCL đã nỗ lực tìm cách “sống chung” với HH&MXN. Một trong những mô hình “chung sống” hiệu quả với hạn, mặn là mô hình trồng lúa tưới ướt khô xen kẽ của Hợp tác xã (HTX) Nam Hưng (xã Vĩnh Hưng, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu). Đây là mô hình được ngành chức năng và Dự án GIZ triển khai nhiều năm trên địa bàn tỉnh với diện tích hơn 50ha lúa mang lại hiệu quả cao. Ông Nguyễn Minh Thắng, xã viên HTX Nam Hưng, cho biết: “Mô hình tưới ướt khô xen kẽ giảm 20-30% lượng nước tưới mà không ảnh hưởng tới năng suất. Ngoài ra, khi áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ”, giai đoạn khô (cây lúa ở thời điểm 30-40 ngày sau gieo sạ) sẽ tạo điều kiện thuận lợi để rễ lúa ăn sâu vào đất và hút dinh dưỡng. Cây lúa có bộ rễ khỏe, thân cứng sẽ ít bị ảnh hưởng bởi sâu bệnh và giảm tỷ lệ đổ ngã. Việc áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ” kết hợp với chương trình “1 phải-5 giảm”, “3 giảm-3 tăng”... lợi nhuận không chỉ tăng thêm 5-7 triệu đồng/ha, mà đây còn là mô hình thích ứng trong điều kiện thiếu nước ngọt khi đối đầu với hạn, mặn”.

Là tỉnh ven biển và chịu tác động mạnh từ hiện tượng nước biển dâng, MXN, thời gian qua tỉnh Kiên Giang đã chủ động khuyến khích nông dân chuyển đổi nhiều diện tích thâm canh lúa sang luân canh tôm-lúa cho hiệu quả kinh tế cao. Gặp chúng tôi khi đang cần mẫn chăm chút bên thửa ruộng lúa-tôm của mình, bà Võ Thị Nguyệt, trú tại ấp Hòn Đất, xã Thổ Sơn, huyện Hòn Đất cho biết: “Trước đây, vùng đất này làm lúa không hiệu quả. Từ khi áp dụng mô hình 1 vụ lúa-2 vụ tôm (vụ tôm sú không cấy lúa, còn vụ lúa kết hợp thả tôm càng xanh) trên diện tích 3ha, mỗi năm gia đình tôi có thu nhập khoảng gần 300 triệu đồng, cuộc sống dần được cải thiện”.

Với sự chủ động từ sớm và mô hình thích hợp, vùng ĐBSCL hoàn toàn có thể sống chung một cách hòa hợp với HH&MXN như từng sống chung với lũ.

Bài và ảnh: THÚY AN