Nâng cao năng lực ứng phó thiên tai

Có thể thấy, trong các đợt mưa bão, lũ lụt, sạt lở đất liên tiếp gần đây ở miền Trung, những thiệt hại to lớn về người và tài sản cho thấy việc chủ động ứng phó với thiên tai còn hạn chế, thậm chí còn bị động. Sự bị động ấy bắt nguồn từ việc chưa có đủ kịch bản cho từng loại hình thiên tai, từng cấp độ thiên tai để phổ biến cho từng địa phương, cơ quan, tổ chức và cộng đồng dân cư. Do chưa có đầy đủ kịch bản, các cơ quan, tổ chức và người dân chưa lường hết được những công việc cần triển khai, dẫn tới bị động trong ứng phó, hậu quả thiệt hại về người và tài sản nặng nề hơn. Bởi vậy, việc cần làm ngay là các cơ quan phòng, chống thiên tai phải xây dựng cho được hệ thống các kịch bản cho từng loại hình thiên tai, từng cấp độ thiên tai, các biện pháp ứng phó tương ứng với từng kịch bản.

leftcenterrightdel
Dân quân phường Cửa Đại (TP Hội An, tỉnh Quảng Nam) giúp người dân gia cố nhà cửa chống bão. Ảnh: TIẾN DŨNG

Trên cơ sở hệ thống kịch bản và biện pháp ứng phó với thiên tai, các cơ quan hữu quan cần tổ chức diễn tập với sự tham gia của đông đảo nhân dân để nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng phó với thiên tai ở mọi khả năng, tình huống có thể xảy ra.

Để nâng cao năng lực ứng phó với thiên tai thì cả về vật chất và con người trong tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn cần được quan tâm, đầu tư nhiều hơn. Trước mắt và trong kế hoạch đầu tư công trung hạn cần ưu tiên đầu tư chuẩn bị đủ và nâng cấp trang-thiết bị hiện đại hơn cho lực lượng tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn. Lâu dài hơn, cần xây dựng thêm đường giao thông vào các khu, điểm dân cư, tiến tới chấm dứt thực trạng có những khu, điểm dân cư chỉ có một lối ra vào duy nhất, khi xảy ra sự cố rất khó khăn để tiếp cận hiện trường, tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn.

Khi điều kiện ngân sách cho phép, cần dành sự ưu tiên hàng đầu cho việc đầu tư mua sắm trực thăng chuyên dụng phục vụ công tác tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn. Trong điều kiện lũ lụt, sạt lở đất, việc tiếp cận hiện trường bằng đường bộ, đường thủy cực kỳ khó khăn, nguy hiểm và mất nhiều thời gian. Nếu dùng trực thăng chuyên dụng đưa lực lượng cứu hộ, cứu nạn tiếp cận hiện trường sẽ nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Ngoài ra, khi xảy ra thiên tai, vấn đề quan trọng và cấp thiết là hỗ trợ nhân dân vùng thiên tai có đủ lương thực, nước uống và đồ dùng thiết yếu trong ngắn hạn; sửa chữa hoặc xây mới nhà cửa, ổn định cuộc sống, khôi phục và phát triển sản xuất về lâu dài. Trong đợt lũ lụt, sạt lở đất nghiêm trọng tại miền Trung vừa qua, một lần nữa, truyền thống đoàn kết, nhân ái, “lá lành đùm lá rách” của dân tộc ta lại được khơi dậy. Đồng bào trên cả nước, kiều bào ta ở khắp nơi trên thế giới lại chung tay góp sức hỗ trợ đồng bào vùng thiên tai khắc phục thiệt hại. Tuy nhiên, vấn đề rất quan trọng là cần một “nhạc trưởng” thực sự cho các hoạt động cứu trợ, hỗ trợ nhân đạo cho người dân vùng thiên tai. Vị “nhạc trưởng” ấy phải điều phối được các hoạt động trợ giúp nhân đạo cho vùng bị thiên tai, hoạch định từng giai đoạn hỗ trợ, giai đoạn nào cần hỗ trợ lương thực, nước uống và đồ dùng thiết yếu, giai đoạn nào cần hỗ trợ tiền, tư liệu sản xuất để nhân dân tái thiết cuộc sống... “Nhạc trưởng” không thể ôm hết mọi phần việc, không phải là đầu mối nhận toàn bộ các khoản quyên góp, cứu trợ, mà cần chuyên tâm vào công việc điều phối để kêu gọi toàn dân, các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và bạn bè quốc tế thực hiện các hoạt động trợ giúp phù hợp với nhu cầu của người dân và thực tế vùng bị thiệt hại bởi thiên tai trong từng giai đoạn.

Nâng cao hiệu quả công tác dự báo, cảnh báo và truyền tin về thiên tai

Vẫn chưa hết bàng hoàng vì thiên tai dồn dập ập đến, bão chồng bão, lũ chồng lũ khiến người dân không kịp trở tay, trao đổi với chúng tôi, Chủ tịch UBND xã Duy Ninh (huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình) Phạm Minh Cảnh cho biết, đợt lũ vừa rồi, đỉnh lũ cao hơn đỉnh lũ cao nhất trong lịch sử. Xã Duy Ninh có tới 1.913 hộ bị ngập từ 1m trở lên. Lũ lụt khiến tài sản, cây trồng, vật nuôi của bà con bị hư hỏng, cuốn trôi hết. “Người dân và cả chính quyền không hề có tâm lý chủ quan. Chúng tôi cũng không bất ngờ vì lũ lụt đổ về. Tuy nhiên, mực nước cao như năm nay lại gây cho chúng tôi sự bất ngờ kinh hoàng. Chúng tôi không nghĩ mực nước lũ lại cao đến vậy, không lường được”, đồng chí Phạm Minh Cảnh chia sẻ.

leftcenterrightdel
Lực lượng vũ trang TP Hội An (Quảng Nam) đưa người dân lên xe đi sơ tán tránh bão số 13. Ảnh: TIẾN DŨNG

Thực tế cho thấy, mặc dù công tác dự báo khí tượng, thủy văn của nước ta đã được thực hiện tương đối tốt, có hiệu quả, góp phần rất quan trọng phục vụ đời sống của nhân dân và phát triển sản xuất, nhưng đôi khi vẫn xảy ra tình trạng dự báo cấp độ của từng loại hình thiên tai chưa chính xác. Đó là dự báo ở cấp độ thấp hơn thực tế xảy ra, dẫn tới người dân không kịp trở tay ứng phó; dự báo ở mức độ cao hơn thực tế, làm nảy sinh tâm lý chủ quan của chính quyền địa phương và người dân trong những lần sau. Bởi thế, dẫu tỷ lệ dự báo không chính xác thấp, nhưng hậu quả để lại lại vô cùng nặng nề. Để nâng cao hiệu quả công tác dự báo khí tượng, thủy văn, Chính phủ và các bộ, ngành hữu quan cần đầu tư nhiều hơn cho công tác này, đặc biệt là trong mua sắm máy móc, trang thiết bị, công cụ quan trắc và tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác dự báo khí tượng, thủy văn, lựa chọn người giỏi gửi đi đào tạo chuyên sâu ở những nước có nền khoa học khí tượng, thủy văn tiên tiến. Công tác truyền tin cũng cần có cải tiến mạnh mẽ hơn, tận dụng ưu thế của mạng xã hội cũng như các phương tiện truyền tin truyền thống như đài truyền thanh xã, phát tờ rơi, loan tin trực tiếp... bên cạnh sự vào cuộc mạnh mẽ, có trách nhiệm của các cơ quan báo chí, truyền thông.

Trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ mười (Quốc hội khóa XIV) vào đầu tháng 11-2020, Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng nhấn mạnh một số giải pháp phòng, chống thiên tai, trong đó có lũ quét, sạt lở đất. Về vấn đề xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp, Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng khẳng định, vấn đề này đã được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo và đã thực hiện, nhưng hiện nay tỷ lệ bản đồ này chưa phù hợp với các khu vực, mới chỉ ở tỷ lệ cao, tỷ lệ lớn, chưa có tỷ lệ nhỏ, chi tiết. Do vậy, chưa xác định chính xác được những điểm sạt lở mà chúng ta phải di dời dân và kinh nghiệm của các nước phát triển thì việc di dời dân trước khi bị sạt lở đất là yêu cầu số 1 để bảo đảm an toàn. Cùng với đó, chúng ta phải xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, kịp thời để sơ tán khẩn cấp người dân trước khi có sạt lở đất, lũ quét như kinh nghiệm của một số nước.

Xử lý nghiêm sai phạm

Một vấn đề gây rất nhiều tranh luận trong cả cuộc sống và nghị trường, ấy là những sai phạm trong xây dựng, vận hành các công trình thủy điện, nhất là các hồ chứa thủy điện ở khu vực miền Trung, dẫn tới làm tăng thiệt hại cho vùng hạ du.

Phải khẳng định rằng, các công trình hồ chứa thủy điện đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều tiết nước, như tích trữ nước trong mùa lũ để điều tiết lượng xả nước, hạn chế tình trạng ngập lụt do mưa lũ; xả nước vào mùa khô hạn để cung cấp nước phục vụ cuộc sống, sinh hoạt và sản xuất của vùng hạ du... Tuy nhiên, cũng có những trường hợp doanh nghiệp vì dự báo chưa tốt, thậm chí cố tình tích trữ nước quá nhiều đề phòng thiếu nước trong mùa khô nên khi lũ về dồn dập đã phải xả nước trong hồ chứa để bảo đảm an toàn hồ đập, dẫn tới tình trạng lũ nhân tạo chồng lũ tự nhiên, gây thiệt hại cho vùng hạ du. Những trường hợp sai phạm này phải được xử lý nghiêm minh để lấy lại niềm tin của nhân dân vào các công trình thủy điện.

Chẳng hạn, gần đây nhất, với dự báo cơn bão số 13 đổ bộ vào nước ta sẽ gây mưa rất lớn, các cơ quan hữu quan đã liên tục ra thông báo yêu cầu các thủy điện, hồ chứa phải xả nước trước khi đón bão. Thế nhưng, mặc dù chưa được phép tích nước, đơn vị vận hành Thủy điện Thượng Nhật (xã Thượng Nhật, huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên-Huế) vẫn tích nước. Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai đã đề nghị các cơ quan liên quan yêu cầu chủ hồ chứa chấp hành nghiêm quy định và xử lý nghiêm khắc. UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế đã cưỡng chế đơn vị vận hành Thủy điện Thượng Nhật phải mở 5 cửa van xả nước để ứng phó với bão số 13. Mới đây nhất, tỉnh Thừa Thiên-Huế đã gửi công văn tới Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị thu hồi các giấy phép liên quan của Thủy điện Thượng Nhật

Để hạn chế sai phạm, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các doanh nghiệp, chủ đầu tư, cơ quan quản lý trong vận hành các công trình thủy điện, thủy lợi cũng cần được thực hiện hiệu quả hơn.

Ngành điện đã có kinh nghiệm trong việc vận hành hành lang an toàn lưới điện; ngành giao thông có kinh nghiệm trong vận hành hành lang an toàn giao thông... Các bộ, ngành, địa phương hữu quan có thể tham khảo kinh nghiệm đó, phối hợp cùng các doanh nghiệp, chủ đầu tư các công trình thủy điện nghiên cứu, lập hành lang an toàn xả lũ vùng hạ du để di dời dân khỏi khu vực hành lang ấy. Bản đồ hành lang an toàn xả lũ vùng hạ du sẽ là dữ liệu chứng cứ xác định trách nhiệm của từng bên liên quan khi việc xả nước từ các công trình hồ chứa gây thiệt hại cho vùng hạ du.

Tóm lại, Luật Phòng, chống thiên tai được Quốc hội thông qua và đã có hiệu lực thi hành, có đầy đủ giải pháp để người dân cả nước nói chung và người dân miền Trung-vùng gánh chịu nhiều thiên tai nặng nề nhất của cả nước nói riêng-có thể chung sống an toàn với thiên tai. Thời gian tới, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội cần tăng cường giám sát việc thực thi Luật Phòng, chống thiên tai, có đánh giá, tổng kết cụ thể, khoa học để phát huy thành quả, khắc phục hạn chế trong công tác thi hành luật, giúp người dân miền Trung chung sống an toàn hơn với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang khiến thời tiết ngày càng trở nên cực đoan hơn, thiên tai ngày càng nhiều và nặng nề hơn...

Nhóm PV Phòng Biên tập KT-XH-NC