Sử xưa chép lại, còn lưu trong đền: Lê Lai là người ở thôn Dựng Tú, sách Đức Giang, nay là làng Tép, xã Kiên Thọ (Ngọc Lặc, Thanh Hóa). Khi Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa, Lê Lai là tướng luôn ở bên cạnh. Cuối tháng 4-1418, Lê Lợi bị quân Minh vây ở Trịnh Cao, ông họp các tướng lại hỏi: "Nay thế trận hiểm nguy, có ai dám làm như Kỷ Tín đời Hán, thân khoác hoàng bào mà hy sinh thay ta không?".

Đền An Lạc thờ Trung Túc vương Lê Lai ở xã Hoằng Hải (Hoằng Hóa, Thanh Hóa). 

 

Lê Lai đứng dậy trong hàng tướng, nói rằng: "Thần nay nguyện được tử trận thay cho chúa công...". Lê Lai vâng mệnh mang 2 voi và 500 quân kéo ra trại quân Minh khiêu chiến. Quân Minh đổ ra đánh. Lê Lai thúc ngựa xông thẳng vào giữa trận hô to: "Ta là chúa Lam Sơn đây!". Quân Minh ngỡ là Lê Lợi nên xúm lại đánh kịch liệt. Lê Lai xung trận giết giặc rồi kiệt sức, bị quân Minh bắt và đem hành hình. Hôm ấy là ngày 29 tháng Tư (âm lịch).

Năm 1428, khi Lê Lợi lên ngôi vua, Lê Lai được truy tặng là "Sùng trung Đồng đức hiệp mưu bảo chính Lũng Nhai công thần", hàm Thiếu úy, thụy là Toàn Nghĩa. Các đời vua sau tiếp tục phong tặng cho ông, cao nhất là năm 1484, Lê Thánh Tông gia phong Lê Lai làm Trung Túc vương.

Hậu duệ của Trung Túc vương Lê Lai tiếp nối nghiệp cha ông, cống hiến cho sự nghiệp của nhà Hậu Lê. Nửa cuối thế kỷ 15, hậu duệ đời thứ năm của Trung Túc vương Lê Lai là Tả Thừa Chánh sứ ty Lê Thọ được vua cử về vùng đất Sơn Trang (nay là thôn Sơn Trang, xã Hoằng Yến, huyện Hoằng Hóa), trấn cửa sông Linh Trường phòng giặc quấy phá. Khi ông mất, con trai là Tán Trị công thần Đô chỉ huy sứ Lê Dũ đã dời thôn Sơn Trang, chọn vùng đất bằng phẳng, lưng tựa núi, mặt hướng ra biển, đặt tên là An Lạc (nghĩa là an cư lạc nghiệp) để xây dựng từ đường thờ cúng cha và tiên tổ dòng họ Lê, đồng thời nỗ lực khai hoang ruộng đất, chiêu dân lập ấp tạo sự quần cư cho nhân dân trong vùng.

Đền An Lạc ngày nay gồm 3 tòa chính: Tiền đường, trung đường và hậu đường. Đền còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị như: Bức đại tự; câu đối; sắc phong; thẻ bài... Các bức phù điêu ở đền là một di sản quý để hậu thế hôm nay hiểu về một chặng đường phát triển nền kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc của dân tộc; đồng thời khẳng định những nét tài hoa của nghề mộc truyền thống ở các làng quê xứ Thanh. 

Ông Lê Văn Công ở thôn An Lạc chia sẻ: Hằng năm, vào ngày giỗ cụ Lê Lai 29 tháng Tư (âm lịch) và giỗ cụ Lê Dũ 5 tháng Tám (âm lịch) là con cháu bốn phương tụ hội về dâng hương kính lễ. Đền An Lạc là một trong những điểm du lịch tâm linh nằm trong quần thể khu du lịch Hải Tiến của huyện Hoằng Hóa.

Bài và ảnh: THÀNH AN

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.