Làng Từ Vân có lịch sử lâu đời, nằm cách trung tâm TP Hà Nội khoảng 25km về phía Nam. Hội làng được tổ chức vào ngày mồng 6 tháng Giêng hằng năm và là một lễ hội lớn của huyện Thường Tín. Lễ hội được tổ chức tại chùa và đền làng Từ Vân. 

Ông Nguyễn Văn Nhâm, Trưởng thôn Từ Vân cho biết: "Trò kéo pháo lửa thổi cơm thi nhằm thuật lại cách lấy lửa từ tự nhiên của người xưa, từ đó thấy được ý nghĩa quan trọng của ngọn lửa đối với sự tồn tại của con người. Ngoài ra, thổi cơm thi còn thể hiện sự tôn trọng đối với hạt gạo quý giá mà con người đã tạo ra. Trò chơi còn phản ánh đời sống lao động của cư dân nông nghiệp với cây trồng chủ yếu là lúa nước".

     

Hội thi kéo pháo lửa thổi cơm ở Từ Vân. 

Tại lễ hội làng Từ Vân còn có thêm nội dung đốt pháo. Pháo được sử dụng là loại pháo chỉ có ánh sáng, màu sắc và không gây tiếng nổ theo quy định của pháp luật. Ban tổ chức sẽ chọn ra 3 thanh niên chưa vợ đại diện cho 3 xóm tham gia trò chơi. Trước đó, Ban tổ chức treo 3 bánh pháo đều nhau lên trên cao khoảng 2 mét. Người chơi sẽ dùng các que hương đốt sẵn để châm vào ngòi pháo. Sân thi được tổ chức ngay trước tam bảo chùa. Mọi người không được đứng chắn trước tam bảo với hàm ý để đức Phật chứng kiến trò chơi của dân làng và lấy ngọn lửa đó để lễ Phật, lễ thánh. Sau khi đốt được pháo thì người chơi mới được phép chuyển sang lấy lửa. Dụng cụ lấy lửa được làm từ tre, bùi nhùi, rơm khô... và có một lỗ để luồn sợi giang. Người chơi sẽ dùng sợi giang chà vào thanh tre để tạo ma sát lớn và sinh ra ngọn lửa bén vào rơm. Người chơi dùng hơi thổi ngọn lửa nhỏ thành ngọn lửa lớn thì mới được tính là lấy lửa thành công.

Phần thi nấu cơm quy tụ khoảng 20 người trong xóm tham gia. Các thành viên sẽ lấy một cành tre và treo niêu cơm vào giữa, phía dưới sẽ nhóm lửa bằng củi hoặc thanh nứa để thổi cơm. Những người khác sẽ có nhiệm vụ thịt gà và sau đó luộc gà. Tiêu chuẩn của chân, đùi gà rất rõ ràng: Chân, đùi gà chụm đều lại, chân không bị rách hoặc trầy xước... Tiêu chuẩn của cơm trắng là hạt gạo tròn đều, dẻo và không bị gãy. Đến khi cơm chín, các xóm còn phải lựa chọn kỹ càng để loại bỏ những hạt cơm bị gãy, sau đó cơm sẽ được đóng thành 5 oản cùng với gà được bày biện trong mâm lễ thánh. Sau khi dâng thánh, đại diện thôn sẽ chấm điểm mâm lễ để chọn ra xóm đoạt giải theo từng nội dung: Pháo, lửa, chân gà và oản.

Ông Nguyễn Văn Nhâm khẳng định: "Trải qua hàng nghìn năm, trò chơi kéo pháo lửa thổi cơm thi ở Từ Vân vẫn được nhân dân địa phương gìn giữ và bảo tồn. Trò chơi chứa đựng nhiều ý nghĩa về văn hóa và giáo dục, giúp thế hệ trẻ Từ Vân thêm yêu hơn những nét đẹp văn hóa của ông cha để lại".

Bài và ảnh: NGUYỄN VĂN CÔNG