Tiếng hát Soọng cô của bà con được cất lên ở giữa cánh đồng, trên bờ ruộng, đường đi, trong sân đình, nhà văn hóa… như ngân nga, vang xa giúp cho tinh thần thư thái, sảng khoái, tiếp thêm sinh khí, động lực cho bà con hăng say lao động, sản xuất. Trong mỗi thôn, xóm có đồng bào dân tộc Sán Dìu sinh sống, tiếng hát Soọng cô được bảo tồn thông qua các câu lạc bộ (CLB).

Những ngày đầu tháng 7, chúng tôi đến nhà văn hóa thôn Trung Mầu, xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên, tình cờ được nghe tiếng hát của đồng bào các dân tộc Sán Dìu nơi đây. Mặc cho thời tiết nắng nóng, gương mặt lấm tấm mồ hôi, nhưng các thành viên CLB hát Soọng cô của thôn vẫn hăng say luyện tập ca hát. Bà Trần Thị Năm, Chủ nhiệm CLB hát Soọng cô thôn Trung Mầu cho biết: "Mỗi tháng, CLB sinh hoạt hai lần, vào ngày thứ 5 của tuần đầu tháng và tuần cuối tháng, chưa kể những đợt đi hát giao lưu, đi biểu diễn phục vụ các sự kiện lớn của địa phương. Quy định là vậy, nhưng các buổi tối, anh chị em CLB thi thoảng vẫn tập trung hát và truyền dạy cho các cháu nhỏ trong thôn. CLB đã thành lập được hơn 5 năm. Đến nay, số hội viên đã gần 80 người, có cả nam và nữ. Tất cả đều là người dân tộc Sán Dìu".

Giờ sinh hoạt của Câu lạc bộ hát Soọng cô thôn Trung Mầu, xã Trung Mỹ (Bình Xuyên, Vĩnh Phúc).

Bà Ân Thị Tư, thành viên CLB hát Soọng cô thôn Trung Mầu cho biết: "Sau mỗi lần tham gia sinh hoạt CLB và hát Soọng cô, chúng tôi cảm thấy như trẻ ra, tâm hồn thư thái, quên đi những lo toan vất vả thường ngày và cảm thấy yêu đời, yêu công việc ruộng đồng, chăn nuôi hơn. Một số người có điều kiện và anh chị em trong CLB đã tự nguyện ủng hộ, đóng góp được 100 triệu đồng để mua sắm vật chất, trang phục biểu diễn".

Soọng cô, phát âm theo tiếng Sán Dìu, có nghĩa là ca hát. Mỗi bài Soọng cô là một bài thơ được viết theo thể “thất ngôn tứ tuyệt”, đều bắt nguồn từ chính cuộc sống, lao động bình dị, chất phác, thể hiện tâm tư, tình cảm, ước vọng của đồng bào dân tộc Sán Dìu. Lời hát Soọng cô được lưu truyền trong dân gian với nhiều thể loại, như: Hát đồng dao, hát giao duyên, hát trong các đám cưới, mừng thọ, về nhà mới, chúc tết… Trong mỗi bài hát lại có những nội dung, ý nghĩa khác nhau, qua đó thể hiện tình cảm của người hát với người nghe. Hát giao duyên là giữa nam giới của làng này hát với nữ giới của làng khác, thể hiện tình yêu đôi lứa. Kiểu hát này có thể đứng hát đối đáp với nhau ở những không gian, thời gian khác nhau, có thể trong đêm trăng sáng, trên đường đi hay trong lễ hội, ngoài cánh đồng… Hát Soọng cô trong dịp tết đến, xuân về sẽ là những lời chúc đối với anh em, bạn bè, hàng xóm, với ước vọng một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, vạn sự bình an. Hát ru là thể hiện tình cảm của cha mẹ, anh chị với con, em mình còn đang nằm trên nôi, vừa mượt mà sâu lắng nghĩa tình, vừa gửi gắm ước muốn con em mình mau khôn lớn trưởng thành…

Câu hát Soọng cô đã có hàng trăm năm nay, nhưng do chiến tranh, nên loại hình nghệ thuật này cũng ít nhiều mai một. Những năm gần đây, đời sống kinh tế khấm khá, bà con dân tộc Sán Dìu đã tìm lại về câu hát truyền thống xưa để bảo tồn và nâng cao đời sống tinh thần. Hát Soọng không phụ thuộc vào không gian, thời gian cũng như môi trường, nhà nông có thể vừa làm nương vừa hát. Không bài hát nào giống bài hát nào. Tùy vào thời gian, sự kiện để người hát thể hiện tâm tư, tình cảm của mình với người nghe. Hát trong nhà khác, không gian bên ngoài khác. Nếu hát bên ngoài thì người hát phải giỏi đối đáp, ứng xử. Lời ca và giai điệu của Soọng cô luôn có sức lan tỏa mạnh mẽ, như là một thứ “men say”, giúp đồng bào dân tộc Sán Dìu thêm yêu cuộc sống.

Trao đổi với chúng tôi về việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, ông Trần Duy Hưng, Bí thư Đảng ủy xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên cho biết: "Xã có gần 55% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó chủ yếu là dân tộc Sán Dìu. Cũng như các địa phương khác có đồng bào dân tộc Sán Dìu sinh sống trên địa bàn huyện và tỉnh, những năm qua, cấp ủy, chính quyền địa phương luôn quan tâm, xây dựng, thành lập các CLB hát Soọng cô. Đến nay xã có 3 CLB, với gần 200 hội viên tham gia. Các cô, các bác đều tự nguyện tham gia sinh hoạt và đóng góp kinh phí. Lãnh đạo xã rất trân trọng, tạo mọi điều kiện để các CLB hoạt động, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần trong cộng đồng dân cư".

 Bài và ảnh: ĐÀO DUY TUẤN