Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển

PGS, TS Bùi Chí Trung, Phó viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) điều phối phiên thảo luận.

Các diễn giả tham dự phiên thảo luận gồm có: PGS, TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; TS Trần Đăng Tuấn, chuyên gia báo chí - truyền thông; Lê Quốc Vinh, chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies; TS Nguyễn Thanh Hòa, chuyên gia báo chí - truyền thông, Phó giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh; Hoàng Nam Tiến, Phó chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT.

"Ngọn hải đăng" để định hướng thông tin 

Mở đầu chương trình, PGS, TS Lê Hải Bình trình bày tham luận "Sự vận động của báo chí truyền thông toàn cầu và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam".

PGS, TS Lê Hải Bình tham luận tại chương trình.

Theo đồng chí Lê Hải Bình, sau một thế kỷ phát triển, báo chí Việt Nam đang đối mặt với một loạt thách thức, bao gồm yêu cầu chuyển đổi số, vấn nạn tin giả, sự bùng nổ nội dung do người dùng tạo ra và áp lực giữ vững niềm tin công chúng.

Về kinh tế báo chí, PGS, TS Lê Hải Bình cho rằng, chúng ta đang đứng trước ngã rẽ quan trọng khi những con số đã phản ánh rõ sự chuyển dịch mạnh mẽ trong mô hình hoạt động và nguồn thu.

Cụ thể, trong khi tổng doanh thu báo chí truyền thống giảm hơn 6% và lượng phát hành báo in sụt giảm đến 77% trong vòng một thập kỷ, báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm, tăng trưởng vượt bậc so với trước đây.

Đây là minh chứng rõ nét cho sự dịch chuyển của người đọc từ hình thức truyền thống sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí chỉ đạt khoảng 39% và còn khoảng 60% phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, làm hạn chế khả năng đổi mới, thích ứng với thị trường.

Đáng chú ý, lượng phát hành báo in - loại hình báo chí có vị thế chủ lực đã giảm từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống còn dưới 250 triệu bản vào thời điểm này. Mức sụt giảm tới 77% đã phản ánh xu hướng thoái trào không thể đảo ngược của báo in truyền thống. Dù báo điện tử bùng nổ với hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm song lại gặp khó khăn trong việc khai thác nguồn thu hiệu quả từ môi trường số do sự cạnh tranh từ mạng xã hội như: Facebook, Youtube và TikTok cũng như các hạ tầng truyền thông mới...

Đồng chí Lê Hải Bình nhận định, tại Việt Nam, các cơ quan báo chí đã và đang từng bước chuyển đổi mạnh mẽ mô hình hoạt động để theo kịp xu thế toàn cầu. Từ báo chí địa phương đến Trung ương từng bước thay đổi trong việc xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào hoạt động sản xuất nội dung, hệ thống quản trị, phân phối đa nền tảng...

Các diễn giả chia sẻ tại phiên thảo luận.

Chia sẻ tại phiên thảo luận, TS Lê Quốc Vinh, chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies cho rằng thách thức lớn nhất đối với báo chí hiện nay chính là sự bùng nổ của không gian số. Trong thời đại mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, người dùng có thể đăng tải thông tin gần như tức thì, không qua bất kỳ quy trình kiểm duyệt nào. Nếu trước đây báo chí cạnh tranh bằng tốc độ và số lượng tin tức, thì ngày nay, hai yếu tố này không còn là lợi thế.

TS Lê Quốc Vinh phân tích: Hiện nay, công chúng không chủ động đi tìm thông tin, mà thường tiếp cận những nội dung được các thuật toán mạng xã hội gợi ý, những điều họ vốn đã quan tâm, thay vì là những thông tin phản biện hay gợi mở vấn đề. Một thách thức khác là mô hình kinh doanh báo chí và vấn đề nguồn thu. Báo chí trong nhiều năm qua phụ thuộc vào quảng cáo, dẫn tới sự suy giảm nguồn lực tài chính khi thị phần quảng cáo dần dịch chuyển sang các nền tảng số.

“Vậy làm thế nào để tăng nguồn thu cho báo chí?”, TS Lê Quốc Vinh nêu câu hỏi, đồng thời cho rằng việc thu phí người đọc là rất khó khả thi trong bối cảnh hiện tại, bởi thói quen “xem báo miễn phí”, “xem chùa” đã ăn sâu vào công chúng. Tuy nhiên, để thay đổi điều đó, cần có một cuộc cách mạng toàn diện, trong đó toàn bộ hệ sinh thái báo chí cùng đồng lòng triển khai cơ chế thu phí nội dung, thay vì manh mún và đơn độc.

Một vấn đề sống còn khác là niềm tin của công chúng và cuộc chiến chống lại tin giả. TS Lê Quốc Vinh gợi mở, báo chí cần khẳng định vai trò của mình như một "người gác cổng thông tin" đáng tin cậy, chỉ cho phép những nội dung xác thực, có kiểm chứng đến với công chúng.

“Báo chí không thể là bản sao của mạng xã hội. Báo chí phải là "ngọn hải đăng" định hướng thông tin và là nơi công chúng tìm đến khi hoang mang giữa biển tin giả và nhiễu loạn thông tin. Báo chí không chỉ dừng lại ở việc phản ánh sự kiện, mà phải đóng vai trò kiến tạo xã hội, đưa ra giải pháp, cung cấp các góc nhìn mới mẻ, đồng thời trở thành trung tâm tương tác, kết nối cộng đồng”, TS Lê Quốc Vinh chia sẻ.

 Nguồn khả tín và mang tính khai mở

Trong tham luận có tựa đề “Tương lai của báo chí Việt Nam - Tầm nhìn và hành động”, TS Nguyễn Thanh Hòa, chuyên gia báo chí - truyền thông, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố Hồ Chí Minh thẳng thắn nêu, hiện nay, báo chí nói chung, báo chí ở địa phương nói riêng đang đối mặt với rất nhiều thách thức. Mặc dù vậy, báo chí cũng sở hữu nhiều lợi thế cạnh tranh.

Đại tá, Nhà báo Nguyễn Xuân Hòa, Phó trưởng Phòng biên tập Báo Điện tử (Báo Quân đội nhân dân) trao đổi tại phiên thảo luận.

Đại tá, Nhà báo Nguyễn Ngọc Hưng, Phó trưởng Phòng biên tập Thời sự quốc tế (Báo Quân đội nhân dân) chia sẻ tại phiên thảo luận.

Đặt ra vấn đề cần xác định tầm nhìn 10 năm tới, TS Nguyễn Thanh Hòa nêu quan điểm, báo chí cần tiếp tục thực hiện mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả; nhà báo phải tinh, cơ quan báo chí phải gọn, quy trình phải hiệu năng, mô hình hoạt động phải hiệu quả. Muốn vậy, chúng ta cần hướng đến một nền báo chí nhân văn và hiện đại.

Ở phần thảo luận, TS Trần Đăng Tuấn, chuyên gia báo chí - truyền thông trăn trở: Mặc dù báo chí đã cố gắng "xông pha vào tất cả các nền tảng", từ xây dựng app, web, mạng xã hội... nhưng bức tranh chung vẫn khá ảm đạm. Nhiều tờ báo lớn bị sụt giảm mạnh về cả lượng người đọc lẫn phát hành với tốc độ rất khủng khiếp.

"Chúng ta không nên loay hoay về “chỗ bán” nữa, mà cần quan tâm đến cốt lõi, đó là: Phải nâng cao chất lượng báo chí. Báo chí chỉ có một con đường đi là trở thành một nguồn khả tín, mang tính khai mở để mang lại giá trị để sau tất cả, bạn đọc phải tìm đến", TS Trần Đăng Tuấn bày tỏ.

Bên cạnh đó, TS Trần Đăng Tuấn cho rằng, các cơ quan báo chí nên nghĩ tới việc kết hợp với các hoạt động truyền thông, thăm dò dư luận xã hội... để đa dạng hóa và tăng nguồn thu.

Cùng đồng tình với quan điểm trên, Phó chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT Hoàng Nam Tiến dẫn chứng về những bài báo, ấn phẩm báo chí đặc biệt vừa qua được "săn đón" liên tục từ cộng đồng. Một số cơ quan báo chí thành công vì "đã nói được điều mà mọi tầng lớp nhân dân mong muốn được đón nhận".

"Làm được như vậy, thì dù dài bao nhiêu, họ cũng đọc. Tôi đã tận mắt chứng kiến hàng nghìn bạn Gen Z ngay trước mắt tôi mở tờ báo ra, quét QR Code và đọc say mê. Ở đây, chúng ta cần quay trở lại giá trị cũ: Tất cả độc giả đều mong muốn có những nguồn tin khả tín, chính thống. Bản thân các nhà báo cũng cần phải thực sự là nhà báo, thực sự phải coi báo chí là vũ khí cách mạng. Càng đối mặt với sức ép từ mạng xã hội, AI, những yêu cầu này càng cần thiết", Phó chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT bộc bạch.

Quang cảnh phiên thảo luận.

Các đại biểu trao đổi tại chương trình.

Nói thêm về "nguy cơ từ AI" với báo chí, Phó chủ tịch Hội đồng Trường đại học FPT Hoàng Nam Tiến thẳng thắn thừa nhận AI làm được rất nhiều điều, nhưng có 3 thứ trí tuệ nhân tạo không thể làm được: "AI không biết tò mò, AI bắt chước sáng tạo rất tốt nhưng lại không biết điều tra. Cuối cùng, AI không có cảm xúc. Nếu những dòng bạn viết ra vẫn có thể chạm tới trái tim của ai đó, các bạn không phải lo sợ AI".

Tại phiên thảo luận, các diễn giả tập trung làm rõ sự chuyển đổi và vận động của báo chí toàn cầu, thực tiễn và thách thức của báo chí cách mạng Việt Nam, vai trò và sứ mệnh của báo chí trong kỷ nguyên mới...

Các chuyên gia, diễn giả, nhà báo tham dự phiên thảo luận cũng đề xuất nhiều giải pháp cho báo chí trong kỷ nguyên phát triển mới, tập trung vào việc giữ vững lý tưởng cách mạng, đổi mới mô hình sản xuất, nâng cao chất lượng nghiệp vụ, đặc biệt là tăng cường chất lượng nội dung và gia tăng độ khả tín để thu hút đầu tư từ những đơn vị tìm kiếm kênh truyền thông có giá trị.

NHÓM PHÓNG VIÊN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.