Phóng viên (PV): Nhìn lại những nỗ lực của ông dành cho Việt Nam trong lĩnh vực khắc phục hậu quả chiến tranh suốt 33 năm qua, thậm chí từ trước khi hai nước bình thường hóa quan hệ, ông muốn chia sẻ những câu chuyện, kỷ niệm đáng nhớ nào?

Thượng nghị sĩ Patrick Leahy: Tôi có rất nhiều kỷ niệm, bắt đầu từ chuyến thăm Việt Nam đầu tiên không lâu sau năm 1989, khi tôi thành lập Quỹ Nạn nhân chiến tranh Leahy. Tôi đã đến thăm một cơ sở y tế được Hoa Kỳ hỗ trợ thông qua tổ chức nhân đạo Hội Trợ giúp người khuyết tật Việt Nam (VNAH), cung cấp xe lăn và tay, chân giả cho người tàn tật Việt Nam do bị thương trong chiến tranh. Chứng kiến họ có thể lấy lại khả năng di chuyển và hỗ trợ bản thân đã để lại những ấn tượng sâu sắc đối với tôi. Kể từ đó, chúng tôi thiết lập các chương trình hỗ trợ nạn nhân do bom, mìn, vật nổ và phơi nhiễm dioxin còn sót lại sau chiến tranh tại 8 tỉnh, thành phố của Việt Nam và đang trong quá trình mở rộng chương trình sang hai địa phương nữa.

Một kỷ niệm sống động khác là tôi được làm việc với Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, khi đó ông đang là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam, trong vấn đề xử lý dioxin ở Đà Nẵng, nơi Hoa Kỳ và Việt Nam đã dọn sạch đất bị nhiễm dioxin và xung quanh sân bay. Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh đã khẳng định tầm quan trọng của việc giải quyết hậu quả chiến tranh đối với con người. Lòng trắc ẩn và sự cam kết cùng thiện chí hợp tác chặt chẽ với tôi của ông đã góp phần đưa mối quan hệ hợp tác giữa hai nước đạt tiến triển như hiện nay. Vợ tôi-Marcelle và tôi, luôn dành cho Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh sự kính trọng. 

PV: Hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh đã thể hiện vai trò là nền tảng quan trọng trong quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ như thế nào, thưa ông?

Thượng nghị sĩ Patrick Leahy: Phải kể tới thời điểm bắt đầu vào thập niên 1980 với sự giúp đỡ của Việt Nam trong việc xác định vị trí hài cốt của người Mỹ mất tích trong chiến tranh. Sự hỗ trợ đó có vai trò không thể thiếu trong thúc đẩy quan hệ hai nước và hiện vẫn được tiếp tục. Hoạt động này mở ra các chương trình hỗ trợ người khuyết tật, xác định vị trí và tiêu hủy bom, mìn chưa nổ, làm sạch ô nhiễm dioxin. Trong đó phải kể tới một chương trình hợp tác mới được bắt đầu vào năm ngoái giữa hai nước, đó là tìm kiếm và định danh hài cốt bộ đội Việt Nam hy sinh trong chiến đấu.

Thượng nghị sĩ Patrick Leahy. Ảnh do nhân vật cung cấp 

Mỗi chương trình đều đóng vai trò quan trọng góp phần tạo nền tảng cho mối quan hệ hòa giải và hợp tác giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, mở ra cánh cửa hợp tác trong nhiều lĩnh vực, từ an ninh khu vực đến giáo dục bậc cao, biến đổi khí hậu và y tế công. Nếu không cùng nhau giải quyết hậu quả chiến tranh, tiến trình hòa giải sẽ khó có thể đạt những tiến triển như hiện nay và Việt Nam-Hoa Kỳ sẽ không thể xây dựng lòng tin cùng sự hiểu biết lẫn nhau để mở rộng hợp tác sang các lĩnh vực khác.

PV: Có thể nói, Việt Nam và Hoa Kỳ đã đạt được những bước tiến dài trong lĩnh vực hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh. Theo ông, những nhân tố nào góp phần tạo nên thành công này?

Thượng nghị sĩ Patrick Leahy: Chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden hứa hẹn những triển vọng rộng mở trong quan hệ Hoa Kỳ và Việt Nam. Đạt được những tiến triển đó phải kể tới nỗ lực mở đường của các cựu chiến binh Hoa Kỳ như ông John Kerry, John McCain và Bobby Muller, những người đã đưa nhóm cựu chiến binh Hoa Kỳ đầu tiên trở lại Việt Nam vào năm 1981, và những người đồng cấp Việt Nam. Chính tầm nhìn và quyết tâm của họ, cũng như các tổ chức nhân đạo như Quỹ Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam, đã mở ra cánh cửa giải quyết hậu quả chiến tranh. Dù không tham chiến ở Việt Nam nhưng tôi vẫn nhớ rất rõ về cuộc chiến. Tôi đã phản đối cuộc chiến ở Việt Nam và trong năm đầu tiên ở Thượng viện, tôi đã bỏ phiếu cắt nguồn tài trợ cho cuộc chiến. 

Nhiều năm sau, cơ hội giải quyết một số hậu quả tồi tệ nhất của chiến tranh đối với người dân Việt Nam cũng như Hoa Kỳ, và xây dựng mối quan hệ mới giữa hai nước, là một trong những trải nghiệm ý nghĩa và bổ ích nhất trong 48 năm làm việc tại Thượng viện của tôi. 

PV: Theo ông, Việt Nam và Hoa Kỳ cần làm những gì tiếp theo để tiếp tục duy trì đà quan hệ và hợp tác triển vọng như hiện nay?

Thượng nghị sĩ Patrick Leahy: Để quan hệ đối tác thành công, đặc biệt là giữa các quốc gia có nền văn hóa, lịch sử rất khác nhau và từng là “cựu thù”, mỗi bên cần thực hiện các bước đi cụ thể để tăng cường mối quan hệ đối tác. Hai nước đã cùng nhau đạt được tiến bộ lớn, nhưng chúng ta còn phải đi xa hơn nữa. Hiện nay và trong tương lai, hai nước đều phải đối mặt với một số thách thức lớn nhất là hiện tượng nóng lên toàn cầu và các vấn đề an ninh khu vực. Chúng ta đã thấy những cái giá phải trả do tình trạng biến đổi khí hậu gây ra đối với môi trường và con người. Nếu không giảm mạnh lượng khí thải carbon thì hậu quả đối với Việt Nam, Hoa Kỳ và thế giới có thể rất thảm khốc.

Cả hai nước đều có chung sự tôn trọng và cam kết đối với các nguyên tắc về chủ quyền và luật pháp quốc tế nhằm thúc đẩy sự ổn định. Hoa Kỳ và Việt Nam cần theo đuổi những cơ hội mới để cùng nhau củng cố cam kết này.

Hai bên cần tìm cách giải quyết những khác biệt còn tồn tại để có thể trở thành những đối tác mạnh mẽ hơn. Điều đó sẽ góp phần giúp chúng ta đạt được các mục tiêu chung về hòa bình và thịnh vượng cho người dân hai nước Hoa Kỳ và Việt Nam.

PV: Trân trọng cảm ơn Thượng nghị sĩ!

MỸ HẠNH (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.