Những tàu khai thác vàng sa khoáng ở Chu Minh đang chuẩn bị hạ thuỷ. Ảnh: Phú Sơn

          Sau những ngày nghỉ Tết thong thả, thời điểm này, những thanh niên xã Chu Minh, huyện Ba Vì, Hà Tây lại tất bật chuẩn bị lên đường… đi tìm vàng sa khoáng. Với những con tàu “đặc chủng”, họ tìm đến những đoạn sông sâu, nhiều cát, hy vọng được đổi đời...

Thực trạng

Nằm sát bên bờ sông Hồng, xã Chu Minh, huyện Ba Vì ( Hà Tây) được coi là xã có diện tích đất nông nghiệp bình quân đầu người "thấp" nhất nước. Toàn xã có 505ha đất nông nghiệp, 3.331 hộ và 6.750 nhân khẩu, tính ra mỗi khẩu chưa được 10 thước ruộng. Ruộng ít, chẳng thể bấu víu vào nông nghiệp, nên những năm 90 của thế kỷ trước, người dân Chu Minh sống chủ yếu vào việc khai thác lâm sản, khoáng sản dọc theo sông Hồng, sông Đà, sông Lô…

Năm 1993, một số người dân trong xã sang Trung Quốc học "công nghệ" khai thác vàng sa khoáng (vàng cám), rồi về tự đóng tàu, đi các nơi khai thác. Những chủ tàu này thời gian đầu “trúng quả” thật! Có tàu thu 4-5 chỉ vàng cám/ngày, thậm chí có trường hợp được 3 - 4 cây vàng… Thấy có thể thu lời lớn, lại chỉ cần đầu tư một chiếc tàu chuyên dụng, giá khoảng hơn 100 triệu đồng, người nọ đồn người kia, chỉ mấy tháng sau, cả xã rộ lên phong trào "nhà nhà tìm vàng, người người đãi vàng". Nhà có tiền thì mua riêng tàu, thuê người khai thác; người ít tiền thì hùn vốn chung tàu; ai không có “máu liều” thì đi làm thuê, nên số tàu chuyên khai thác vàng tăng lên từng ngày. Cao điểm cả xã có hơn 100 tàu, mỗi tàu thu hút từ 10 đến 30 lao động.

Ở Chu Minh, ông Khoa không chỉ là người đi khai thác vàng sa khoáng sớm nhất mà còn nổi tiếng bởi xưởng sản xuất các loại tàu chuyên dùng. Mỗi năm, cơ sở đóng tàu của ông hạ thủy từ 4 đến 6 chiếc. Không chỉ bán cho người dân địa phương, ông còn bán cho những chủ khai thác từ Sơn La, Lào Cai, Thanh Hóa… Ông cho biết, tàu đãi vàng thường được ghép lại từ hai chiếc tàu nhỏ, có chiều dài khoảng 15 - 20m, rộng 6m, giữa lắp máy hút công suất lớn và một chiếc máng rửa cát. Cát hút lên được cho chảy qua máng, vẩy vàng sẽ đọng lại dưới các rãnh nhỏ của máng.

Địa điểm đầu tiên mà người dân Chu Minh khai thác là sông Thao, khi nguồn vàng ở đây đã cạn kiệt, các chủ tàu vươn lên Lai Châu, Sơn La, Thanh Hóa... Thời điểm hiện tại, các địa điểm mà dân Chu Minh thường nhắc đến là bãi Bắc Uôn, bãi Dầu Xá, bãi Hát Do...

Anh Hạt, người có thâm niên trong nghề khai thác vàng sa khoáng cho biết: Ngày trước, thuyền khai thác vàng thuộc dạng nhỏ, chỉ khai thác ở độ sâu 10m, bây giờ do nguồn vàng đã cạn, chủ tàu chuyển sang đầu tư máy hút công suất lớn, khai thác ở độ sâu 15m. Với loại thuyền này có thể khai thác tận thu ở các mỏ cũ. Mỗi năm, người đi làm vàng chỉ nghỉ vào tháng nước lũ.

Được ít, mất nhiều

Anh Đỗ Duy Hải - người có thâm niên hàng chục năm trong nghề khai thác vàng sa khoáng, nay đã chuyển sang kinh doanh vật liệu xây dựng, tâm sự: “Làm vàng sa khoáng nếu biết tu chí, thì chẳng mấy chốc mà thành tỷ phú. Từ năm 1994 đến nay, lượng vàng khai thác được nhiều nhưng cũng chỉ như muối bỏ biển. Phá lắm! Tôi đã từng làm vàng nên biết, với cách tiêu tiền của họ thì có núi vàng to như núi Ba Vì rồi cũng hết…”.

Trong số những hộ dân ở Chu Minh đánh liều vay tiền ngân hàng mua tàu đãi vàng, chỉ có khoảng một nửa làm ăn có hiệu quả, còn lại là hòa hoặc thua lỗ. Hiện nay, số tiền mà người dân Chu Minh còn nợ ngân hàng lên đến hàng chục tỷ đồng mà không biết đến bao giờ mới trả nổi.

Ông Khoa cho biết, một chiếc tàu khai thác vàng có tuổi thọ từ 3 đến 4 năm, giá mua tàu cộng với tiền đầu tư trong quá trình sử dụng có thể lên tới 500 - 600 triệu đồng, nếu chủ tàu không biết tính toán khấu hao thì chuyện thua lỗ là điều đương nhiên. Không ít chủ tàu sau một năm đã phải ngậm ngùi bán rẻ tàu.

Đáng ngại hơn, kể từ ngày nghề đãi vàng phát triển, phần lớn thanh niên trai tráng ở Chu Minh bỏ học, lên tàu đi đào, đãi vàng. Tệ nạn xã hội đang lan tràn trong tầng lớp thanh niên. Qua những chuyến đi lênh đênh trên sông nước, sự bồng bột của tuổi trẻ đã khiến cho không ít người sa ngã trước sự cám dỗ của “nàng tiên nâu”.

Xã Chu Minh từ trước vốn không ai nghiện hút, cờ bạc… thì nay có hàng chục đối tượng trong danh sách nghi nghiện. Điển hình như trường hợp của anh Lý. Trước đây anh nghèo lắm, nghe theo bạn bè xuống làm thuê cho một chủ tàu đãi vàng. Sau vài năm làm ăn chăm chỉ, anh đã mua được vài vạn gạch để chuẩn bị xây nhà. Nhưng cũng chính từ những chuyến đi đó anh đã không cưỡng lại được sự cám dỗ của ma túy. Mọi đồ đạc trong nhà cứ lần lượt ra đi… và kết cục anh bị bắt vì tội trộm cắp tài sản với mức án 12 tháng tù giam, để lại cho người vợ căn nhà trống tuềnh trống toàng cùng với 3 con nhỏ…

Một mùa khai thác vàng sa khoáng lại đến với người dân Chu Minh, nhưng dường như họ chỉ nhìn thấy những tấm vàng cám lấp lánh lẫn trong lòng cát, ít ai thấy được những nguy cơ đang tiềm ẩn và cả việc khai thác vàng sa khoáng là một việc làm trái pháp luật.

NGỌC TRÂM – PHƯƠNG HIẾU