Trước đây, khi ông Đ. Trăm mới đắc cử, thường những dự đoán về ông chủ mới của Lầu Năm Góc hướng tới các nhân vật có gốc gác dân sự, chứ không ai đoán đó là một đại tướng cầm quân giàu kinh nghiệm trận mạc như G. Mát-tít. Bởi "kiểm soát dân sự" trong quân đội vẫn được coi là một trong những nguyên tắc cơ bản của Mỹ và hiếm khi bị vi phạm.
Tướng G. Mát-tít (bên trái) tại cuộc họp báo ở Pha-lu-gia (I-rắc) năm 2004. Ảnh: AFP
Thế nhưng, tướng G. Mát-tít không phải là ngoại lệ. Nếu được Quốc hội thông qua, ông sẽ là trường hợp thứ hai ở Mỹ kể từ năm 1950 được bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Quốc phòng mà có nguồn gốc từ quân đội. Năm 1950, lần đầu tiên Quốc hội Mỹ đã thông qua việc bổ nhiệm tướng Gioóc-giơ C. Mác-san (George C. Marshall) vào vị trí này.
Tuy nhiên, việc ông Đ. Trăm quyết định lựa chọn tướng G. Mát-tít vào vị trí người đứng đầu Lầu Năm Góc sẽ đối mặt với rào cản về mặt pháp lý. Luật pháp Mỹ quy định một sĩ quan quân đội nghỉ hưu phải rời bỏ bộ quân phục ít nhất 7 năm trước khi đảm nhiệm vị trí ở Bộ Quốc phòng. Trong khi đó, ông G. Mát-tít mới nghỉ hưu từ năm 2013, nên sẽ phải được Quốc hội Mỹ cho miễn áp dụng quy định trên. Trong bối cảnh đảng Cộng hòa kiểm soát cả hai viện của Quốc hội Mỹ, giới quan sát cho rằng việc này sẽ không gặp quá nhiều trở ngại. Nên cơ hội trở thành chủ nhân Lầu Năm Góc của tướng G. Mát-tít vẫn được cho là rất lớn nếu ông đã thực sự là lựa chọn cuối cùng của Tổng thống đắc cử Đ. Trăm.
Nếu nhìn vào những chiến tích trận mạc cùng tầm ảnh hưởng của tướng G. Mát-tít, nhiều người sẽ tìm được câu trả lời vì sao ông lại là lựa chọn của Tổng thống đắc cử Đ. Trăm. Ở độ tuổi 66, ông G. Mát-tít từng có hơn 40 năm phục vụ trong quân đội và được biết tới là một trong những lãnh đạo quân sự có ảnh hưởng bậc nhất cùng thế hệ. Ông còn được đánh giá là một nhà hoạch định chiến lược tầm cỡ. Theo tờ Bưu điện Oa-sinh-tơn, ông G. Mát-tít nhận được sự kính nể cả ở bên trong lẫn bên ngoài Lầu Năm Góc nhờ có tầm nhìn sắc bén và thái độ cương quyết khi bảo vệ lập trường, dù có lúc phải trả giá bằng chính sự nghiệp của mình. Hồi năm 2013, việc ông nghỉ hưu sớm hơn 5 tháng so với dự kiến đã làm dấy lên đồn đoán về khả năng ông buộc phải ra đi vì bất đồng quan điểm sâu sắc với một số nhân vật trong chính quyền của Tổng thống B. Ô-ba-ma về chính sách liên quan tới vấn đề I-ran.
Tướng G. Mát-tít nổi tiếng là người có quan điểm cứng rắn trong vấn đề I-ran và là người phản đối thỏa thuận hạt nhân với I-ran đến cùng. Ông từng phát biểu rằng “chính quyền I-ran là mối đe dọa lâu dài nhất cho sự ổn định và hòa bình ở Trung Đông”. Không ít lần tướng G. Mát-tít đã chỉ trích chính quyền Tổng thống B. Ô-ba-ma thiếu một chiến lược tổng thể ở Trung Đông và chính điều này là nguyên nhân khiến cho việc xử lý các vấn đề liên quan kém hiệu quả.
Tướng G. Mát-tít từng tham gia chỉ huy những cuộc tấn công quan trọng của quân đội Mỹ ở I-rắc và Áp-ga-ni-xtan. Hồi tháng 11-2001, ông đã dẫn đầu lực lượng đặc nhiệm lính thủy đánh bộ Mỹ tiến hành cuộc đột kích bằng trực thăng vào tỉnh Can-đa-ha của Áp-ga-ni-xtan để tiêu diệt lực lượng Ta-li-ban sau vụ khủng bố ngày 11-9-2001. Ông cũng là một trong những chỉ huy của lực lượng thủy quân lục chiến Mỹ tham gia cuộc chiến I-rắc năm 2003. Năm 2004, ông G. Mát-tít chỉ huy lực lượng tham gia trận đánh ở thành phố Pha-lu-gia, được coi là một trong những trận đánh đẫm máu nhất trong cuộc chiến tranh I-rắc. Vì vậy, có thể khẳng định tướng G. Mát-tít là một trong những nhân vật lãnh đạo chủ chốt trong các hoạt động quan trọng nhất của quân đội Mỹ trong suốt 20 năm qua.
Với những chiến tích trận mạc, sự nghiệp của ông thăng tiến nhanh chóng và được coi là ứng cử viên hàng đầu cho vị trí Tư lệnh lực lượng thủy quân lục chiến hồi năm 2010 nhưng đã thất bại trước tướng Giêm F. A-mốt (James F. Amos). Thay vào đó, ông được lựa chọn làm Tư lệnh Bộ chỉ huy Trung tâm, giám sát các hoạt động quân sự của Mỹ ở Trung Đông.
Điều khá thú vị nữa ở tướng G. Mát-tít đó là ông nghiện đọc sách, có cả một thư viện cá nhân với hơn 6000 đầu sách. Tướng G. Mát-tít thậm chí còn có thể trích dẫn được cả Binh pháp Tôn Tử, Kinh thánh, Sếch-pia… Nên cũng có thể coi ông là một học giả. Về đời sống cá nhân, đến nay ông vẫn chưa lập gia đình nên được tặng biệt danh “Tu sĩ chiến binh” vì phụng sự cả đời cho quân đội. Kể từ khi về hưu, tướng G. Mát-tít làm chuyên gia tư vấn cho viện Hoover, cố vấn cho Đại học Stanford.
Xung quanh việc lựa chọn tướng G. Mát-tít vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều. Trong khi ông được nhiều người tôn vinh thì cũng không ít nghi ngại. Thượng nghị sĩ Cơ-xten Gin-li-bran (Kirsten Gillibrand) cho biết, rất tôn trọng những đóng góp của tướng G. Mát-tít nhưng phản đối việc phá bỏ các quy định về "kiểm soát dân sự" trong quân đội. Ông cho biết, sẽ không bỏ phiếu cho bất kỳ trường hợp ngoại lệ nào.
Bày tỏ sự ủng hộ đối với lựa chọn của ông Đ. Trăm, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Hạ viện Mỹ Mác Thon-be-ri (Mac Thornberry) nói: “Rất ít cá nhân hoạt động trong lĩnh vực an ninh quốc gia nhận được sự tôn trọng và ngưỡng mộ như G. Mát-tít”. Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện, thượng nghị sĩ Giôn Mắc Kên (John McCain) đánh giá, tướng G. Mát-tít có sự hiểu biết rõ ràng về những thách thức của Bộ Quốc phòng, của quân đội và của an ninh quốc gia. “Nước Mỹ sẽ thật may mắn nếu ông ấy một lần nữa cống hiến cho đất nước”-Thượng nghị sĩ Giôn Mắc Kên nói.
MAI NGUYÊN