QĐND Online - Tại Lễ thượng cờ ASEAN sáng 31-12 có sự hiện diện của hai nhân vật đặc biệt là nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm và nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan. Ông Nguyễn Mạnh Cầm và ông Vũ Khoan cũng chính là những người đã chứng kiến Lễ thượng cờ Việt Nam tại Bru-nây, chính thức đánh dấu việc Việt Nam trở thành thành viên ASEAN. Ông Vũ Khoan đã dành cho Báo Quân đội nhân dân Điện tử một cuộc trả lời phỏng vấn về vấn đề này.

Phóng viên (PV): Là người chứng kiến hai Lễ thượng cờ mang tính lịch sử, khi Việt Nam gia nhập ASEAN năm 1995 và khi Cộng đồng ASEAN chính thức hình thành vào ngày 31-12-2015, ông có suy nghĩ gì vào thời điểm quan trọng này?

Ông Vũ Khoan: Tôi có may mắn được chứng kiến hai sự kiện mang tính chất lịch sử. Sự kiện thứ nhất là vào năm 1995, khi đó tôi là Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, theo cơ chế của ASEAN gọi là Trưởng nhóm quan chức cao cấp (SOM), đại diện cho Việt Nam tiến hành những công việc mang tính kỹ thuật. Với cương vị đó, tôi trực tiếp tham gia vào tiến trình đàm phán với ASEAN và chuẩn bị những điều kiện kỹ thuật để Việt Nam gia nhập ASEAN. Tôi đã được chứng kiến lá cờ Việt Nam bay trên bầu trời thủ đô Ban-đa Xê-ri Bơ-ga-oan của Bru-nây vào ngày 28-7-1995, chính thức đánh dấu việc Việt Nam trở thành thành viên ASEAN. Nhiều năm đã trôi qua, song trong đầu tôi vẫn giữ nguyên hình ảnh đầy cảm xúc khi lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên đỉnh cột cờ và tung bay trước gió. Lúc bấy giờ tôi nghĩ đến vận mệnh của đất nước, bởi trước đây Việt Nam và các nước ASEAN tuy ở cùng khu vực nhưng lại ở trạng thái đối nghịch, chia rẽ do sự can thiệp của các thế lực bên ngoài. Nhưng kể từ thời khắc đó, ASEAN và Việt Nam đã trở thành bạn. Đạt được điều này chính là do bao chiến sĩ, đồng bào ta đã hy sinh xương máu, chiến đấu và giành thắng lợi vẻ vang, làm cho uy tín của Việt Nam ngày càng được nâng cao, được cộng đồng quốc tế coi trọng. Cảm giác thứ hai là niềm hy vọng về mối quan hệ giữa ta và ASEAN sẽ mở ra một trang mới, biến một khu vực từ bị chia rẽ, chiến tranh trở thành một khu vực đoàn kết, hòa bình.

Nguyên phó thủ tướng Vũ Khoan (ngoài cùng, bên trái) tại Lễ thượng cờ ASEAN sáng 31-12.

Sau 20 năm, tôi lại được chứng kiến thêm một sự kiện lịch sử, thời khắc Cộng đồng ASEAN chính thức được hình thành. Khi chứng kiến lá cờ ASEAN được kéo lên trước cửa trụ sở Bộ Ngoại giao, tôi tự hào với vị thế của Việt Nam là một thành viên tích cực của ASEAN, có tiếng nói quan trọng trong việc hình thành Cộng đồng, chứ không còn chập chững hội nhập như thuở ban đầu. ASEAN của năm 1995 khi Việt Nam mới gia nhập vẫn còn thiếu vắng một số thành viên trong khu vực, nhưng giờ đây tất cả 10 quốc gia Đông Nam Á đã cùng đứng trong một cộng đồng. Điều đó cho thấy sức mạnh, vị trí của ASEAN đã khác. Ngay tại Lễ thượng cờ sáng 31-12, bên cạnh các Đại sứ, đại biện của các nước ASEAN còn có sự hiện diện của đại diện các nước đối tác, đối thoại, mà toàn là các nước lớn, qua đó cho thấy sức mạnh của ASEAN đã được nhân lên với những mối quan hệ quốc tế rộng rãi.

PV: Người ta hay nói đến bản sắc Cộng đồng ASEAN nhưng phải chăng người dân vẫn chưa cảm nhận rõ điều này cũng như chưa hiểu hết ý nghĩa của việc hình thành Cộng đồng ASEAN, thưa ông?

Ông Vũ Khoan: Thực tế, ASEAN tuy đạt được nhiều thành tựu nhưng cho đến thời điểm hiện tại vẫn tồn tại những nhược điểm nhất định. Người ta hay nói vui rằng, ASEAN là Hiệp hội của các quan chức. Những hoạt động của ASEAN chủ yếu thông qua  tầng tầng, lớp lớp các cuộc hội họp của các quan chức. Bởi vậy, điều đầu tiên là cần biến ASEAN từ tổ chức của quan chức thành tổ chức của người dân, cuốn hút sự tham gia của tất cả người dân. Không phải công bố hình thành Cộng đồng ASEAN là người ta ngay lập tức thấy mình là một phần của Cộng đồng này. Điều đó chỉ có được thông qua những  hoạt động liên quan trực tiếp đến người dân.

Ngoài ra, cần phải làm sao để người dân được hưởng lợi từ Cộng đồng ASEAN, cảm nhận ASEAN là tổ chức của mình và cảm thấy tự hào. Chẳng hạn, người ta tự hào rằng, trước những diễn biến ở Biển Đông thì cả tổ chức đoàn kết lại, hay trước biến động lớn trên thế giới, ASEAN vẫn có lập trường kiên định, vững vàng mà các nước lớn cũng phải tôn trọng. Sự thay đổi về nhận thức đó có hay không là do ASEAN, chứ không phải do người dân và phải trải qua một quá trình. Tất nhiên quá trình ấy dựa trên hành động cụ thể chứ không chỉ đo bằng thời gian.

PV: Sau khi chính thức trở thành một cộng đồng, ASEAN sẽ có những khác biệt gì so với trước đây và liệu ASEAN có phát huy được hơn nữa vai trò trung tâm của mình trong việc giải quyết các vấn đề lớn của khu vực hay không, thưa ông?

Ông Vũ Khoan: Cộng đồng ASEAN là một bậc cao hơn của Hiệp hội ASEAN. Ví dụ như lĩnh vực chính trị-an ninh, hiện đã có thể chế về hợp tác như cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+). Tất nhiên, thể chế ấy là ở mức tham vấn, chứ không phải ở mức liên minh, ràng buộc. Về kinh tế, tuy không có bước nhảy vọt bởi hợp tác trong lĩnh vực này trong ASEAN đã có từ lâu, nhưng cũng có những điểm bổ sung. Lĩnh vực văn hóa cũng sẽ được quan tâm hơn.

Cộng đồng ASEAN ra đời là một bước tiến mới, nhưng không phải là một dạng liên minh như Liên minh châu Âu (EU). Chẳng hạn chế độ tự do đi lại, đồng tiền chung như của châu Âu, ASEAN vẫn chưa áp dụng. Điều này cũng dễ hiểu bởi chế độ chính trị, tôn giáo, trình độ phát triển kinh tế của các nước ASEAN khác nhau, trong khi ở châu Âu, các nước có nhiều điểm tương đồng.

Khi trở thành một cộng đồng, chắc chắn vị thế của ASEAN sẽ tăng lên. Dù sao đây cũng là cộng đồng đầu tiên ở châu Á và cộng đồng thứ hai trên thế giới. Cộng đồng ASEAN sẽ có tiếng nói trọng lượng hơn, sự đồng thuận, nhất trí nội bộ sẽ tăng lên. Một tổ chức như vậy dĩ nhiên sẽ được người ta coi trọng hơn. Ở một khu vực châu Á-Thái Bình Dương vừa năng động, vừa phức tạp nên ai cũng cần ASEAN, do vậy, ASEAN sẽ phát huy vai trò hạt nhân trong việc hóa giải mâu thuẫn giữa các nước lớn. Bên cạnh đó, Cộng đồng Kinh tế ASEAN với một thị trường hơn 600 triệu dân sẽ trở thành một điểm đến hấp dẫn đối với bên ngoài. Không phải ngẫu nhiên các công ty lớn của thế giới đổ về ASEAN đầu tư, làm ăn.

PV: Sự đồng thuận, nhất trí trong ASEAN sẽ tăng lên nhưng không phải lúc nào lợi ích của Cộng đồng và lợi ích của từng nước thành viên cũng hội tụ. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

Ông Vũ Khoan: Lợi ích của mỗi quốc gia và lợi ích của cả Cộng đồng có khi trùng nhau, có khi vênh nhau. Điều này có thể coi là một quy luật chứ không phải là sự khác biệt. Không một cơ chế nào, kể cả như EU, có thể xóa bỏ được điều này. Với nguyên tắc đồng thuận, ASEAN không phải lúc nào cũng đạt được một quyết định mang tính pháp lý để áp dụng chung lên tất cả các quốc gia. Tôi nghĩ rằng, thực tế này sẽ tiếp diễn và chúng ta phải sống chung với nó. Thông qua dàn xếp, thương lượng và chia sẻ lợi ích sẽ làm giảm khác biệt. Tất nhiên, khi xuất hiện mối đe dọa chung thì chắc chắn các nước sẽ đồng tâm hiệp lực.

PV: Trân trọng cảm ơn ông !

Bảo Trung - Vũ Hùng (thực hiện)