Đảo chính bất thành tại Thổ Nhĩ Kỳ

* Hàng nghìn quân nhân bị bắt

Chính phủ đã kiểm soát được tình hình

Trong một diễn biến mới nhất, phát biểu trên truyền hình chiều 16-7, quyền Tổng Tham mưu trưởng quân đội Thổ Nhĩ Kỳ, Tướng quân đội U-mít Đun-đa (Umit Dundar), tuyên bố chính phủ đã đập tan vụ đảo chính. Trong tuyên bố được đọc trên truyền hình, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ cho biết sẽ duy trì trật tự dân chủ và nhân quyền, cũng như ưu tiên pháp trị.

Hiện có 29 đại tá và 5 tướng quân đội đã bị cách chức vì có liên quan đến âm mưu đảo chính. Hãng thông tấn quốc gia Anadolu cho biết, số người thiệt mạng trong vụ đảo chính này hiện đã lên tới 90 người, trong đó có 41 cảnh sát và 47 dân thường; khoảng 1.154 người bị thương. Trong khi đó, lực lượng an ninh đã bắt giữ tổng cộng 1.563 sĩ quan quân đội trên cả nước và đã có khoảng 200 binh sĩ tham gia đảo chính ra đầu hàng quân chính phủ.

Tổng thống Éc-đô-gan đứng giữa những người ủng hộ ở sân bay Ataturk, I-xta-bun. Ảnh: Reuters 

Tình hình tại Thổ Nhĩ Kỳ đã ổn định hơn, không vụ nổ lớn nào được ghi nhận thêm cũng như không còn tình trạng các máy bay chiến đấu quần thảo trên bầu trời. Tại thủ đô An-ca-ra, mọi thứ dần trở lại bình thường.

Hãng tin Anh Reuters ngày 16-7 dẫn lời Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Bi-na-li In-đi-rim (Binali Yildirim) cho biết, tình hình tại Thổ Nhĩ Kỳ "phần lớn nằm trong tầm kiểm soát", đồng thời cáo buộc vụ đảo chính lật đổ chính phủ là một hành động nổi loạn của những người ủng hộ Giáo sĩ Hồi giáo Phe-thu-la Gu-len (Fethullah Gulen). Trả lời trên kênh truyền hình NTV, Thủ tướng Bi-na-li In-đi-rim nói thêm rằng một vùng cấm bay đã được áp đặt ở thủ đô An-ca-ra. Trong khi đó, đài truyền hình quốc gia TRT của Thổ Nhĩ Kỳ đã phát sóng trở lại trong ngày 16-7. Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ đã triệu tập phiên họp bất thường sau cuộc đảo chính. Phó thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Nu-man Cuốc-tun-mút (Numan Kurtulmus) ngày 16-7 cho biết đảng Công lý và Phát triển (AKP) vẫn đang nắm quyền kiểm soát chính phủ nước này. Trong trả lời phỏng vấn kênh truyền hình CNN tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, Thị trưởng thành phố I-xta-bun, ông Va-xíp Xa-hin (Vasip Sahin) ngày 16-7 cho biết có 1 người thiệt mạng tại thành phố này trong vụ đảo chính đang làm rúng động Thổ Nhĩ Kỳ và thế giới. Tuy nhiên, quan chức này khẳng định cuộc đảo chính đã bị ngăn chặn.

Trước đó, các lực lượng đặc nhiệm đã giải cứu Tổng Tham mưu trưởng quân đội Hu-lu-xi A-ca (Hulusi Akar) trong một chiến dịch tiến hành tại căn cứ không quân Akinci, phía Tây Bắc An-ca-ra và đưa đến nơi an toàn. Theo truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ, ông Hu-lu-xi A-ca đã bị bắt làm con tin trong cuộc đảo chính. Tuy nhiên, để ổn định tình hình trong lúc Tổng tham mưu trưởng Hu-lu-xi A-ca bị bắt, Thổ Nhĩ Kỳ đã chỉ định Tướng quân đội U-mit Đun-đa (Umit Dundar), Chỉ huy Quân đoàn Bộ binh số 1, làm quyền Tổng Tham mưu trưởng quân đội.

Hãng tin Anh Reuters dẫn một nguồn tin cho biết quân đội đã kiểm soát được sân bay Ataturk. Trong khi hãng thông tấn Anadolu của Thổ Nhĩ Kỳ nói rằng các hoạt động tại sân bay trên đã trở lại bình thường và các chuyến bay sẽ bắt đầu được khai thác lại từ 6 giờ ngày 16-7 theo giờ địa phương (tức 10 giờ cùng ngày theo giờ Việt Nam).

Những đối tượng tình nghi 

Theo Hãng tin Pháp AFP, ngày 16-7, phát biểu sau khi tới sân bay ở thành phố I-xta-bun, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Rê-xép Tay-íp Éc-đô-gan đã lên án vụ đảo chính diễn ra tối 15-7 theo giờ địa phương ở quốc gia này là "hành động phản quốc".

Ông Éc-đô-gan nhấn mạnh những đối tượng tiến hành vụ việc sẽ phải trả giá đắt. Đồng thời, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ cũng cho rằng vụ đảo chính đã nhận được sự khích lệ từ một tổ chức, ám chỉ tới những người ủng hộ Phe-thu-la Gu-len, một Giáo sĩ Hồi giáo, người từng nhiều lần bị cáo buộc tìm cách kích động một cuộc nổi dậy từ những người đang làm việc trong hệ thống tư pháp và quân đội Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó, nguồn tin từ Liên minh châu Âu (EU) cho biết, cuộc đảo chính ở Thổ Nhĩ Kỳ có vẻ như diễn ra khá bài bản, thay vì "chỉ có một vài chỉ huy tham gia".

Trong khi đó, trong tuyên bố từ Lốt An-giơ-lét (Los Angeles, Mỹ), nhóm những người ủng hộ Giáo sĩ Hồi giáo Phe-hu-la Gu-len, nhân vật bị cáo buộc đứng đằng sau âm mưu đảo chính, cũng đã lên án vụ đảo chính. Tuyên bố của nhóm nêu rõ: "Chúng tôi một mực phản đối mọi hành động can thiệp quân sự vào vấn đề chính trị quốc gia. Chúng tôi lên án hành động can thiệp quân sự tại Thổ Nhĩ Kỳ". Nhóm này cũng chỉ trích những bình luận từ phía những người ủng hộ Tổng thống Éc-đô-gan là "thiếu trách nhiệm" khi đổ lỗi cho nhóm đứng đằng sau vụ đảo chính.

Trong khi đó, hãng thông tấn nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ Anadolu đưa tin, người được cho là “thủ lĩnh cuộc đảo chính” tại Thổ Nhĩ Kỳ chính là Mu-ha-rem Cô-xê (Muharrem Kose), cựu Đại tá quân đội là người có liên hệ với phong trào tôn giáo và xã hội do giáo sĩ sống tại Mỹ Phe-thu-la Gu-len đứng đầu. Hồi tháng 3-2016, Đại tá Cô-xê bị sa thải do bị cáo buộc là thành viên của phong trào này. Sau đó, nhân vật này muốn thành lập một tổ chức mang tên "Hội đồng Hòa bình" nhằm thay thế chính phủ hiện tại của Thổ Nhĩ Kỳ. Ngoài ra, cuộc đảo chính cũng có sự tham gia của một số sĩ quan cấp cao như Đại tá Mơ-mét Ô-gu Ác-cút (Mehmet Oguz Akkus), Đại tá Ê-khan A-gin (Erkan Agin) và Thiếu tá Đô-gan Uy-san (Dogan Uysal)… Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là những thông tin ban đầu, chưa có kết luận cuối cùng.

Diễn biến gay cấn

Theo mô tả của truyền thông, diễn biến cuộc đảo chính được cho là khá nhanh và gay cấn. Nhóm đảo chính đã tấn công nhiều địa điểm, đánh bom tòa nhà quốc hội, kiểm soát một số cơ quan công quyền…

Đáp lại, sau khi xảy ra đảo chính, Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã điều động lực lượng quân sự quy mô lớn với vũ khí hạng nặng đã được triển khai tới thủ đô An-ca-ra và phần lớn thành phố I-xta-bun. Đài truyền hình NTV đưa tin một chiếc trực thăng Sikorsky của phe đảo chính đã bị chiến đấu cơ F-16 của quân đội chính phủ bắn hạ theo lệnh của Thủ tướng Bi-na-li In-đi-rim. Trước đó ông Bi-na-li In-đi-rim cho biết, một tướng quân đội nằm trong số những nhân vật cầm đầu âm mưu đảo chính đã thiệt mạng. Ông cũng cho hay, hầu hết sĩ quan chỉ huy cấp cao của quân đội Thổ Nhĩ Kỳ vẫn nắm quyền chỉ huy các lực lượng vũ trang.

Quân chính phủ cũng tiến hành các cuộc không kích nhằm vào xe tăng cố thủ bên ngoài tòa nhà tổng thống ở thủ đô An-ca-ra (An-ca-ra). Hình ảnh được truyền thông phát đi cho thấy có nhiều tiếng nổ, đạn bắn từ phía quân chính phủ và nhóm đảo chính. Quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã huy động máy bay chiến đấu F-16 không kích vào các xe tăng cố thủ bên ngoài Phủ Tổng thống… Kết quả, hàng chục binh sĩ nhóm đảo chính đã phải rời bỏ xe tăng, đưa hai tay lên trời và bị quân đội chính phủ vây ráp. Các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ cho biết thêm đã tiêu diệt một máy bay trực thăng quân sự do phe đảo chính điều khiển khi những binh sĩ chống đối đang tìm cách phá hủy Trạm vệ tinh của chính phủ ở An-ca-ra.

Không chỉ có lực lượng quân đội trực tiếp tham gia ngăn chặn nhóm đảo chính, hàng triệu người dân Thổ Nhĩ Kỳ hưởng ứng lời kêu gọi ngày 16-7 của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ đã xuống đường biểu tình để chống lại hành động của nhóm đảo chính. Hàng triệu người dân quốc gia này đã đổ xuống các tuyến đường ở An-ca-ra và I-xta-bun, hai thành phố lớn bị lực lượng đảo chính tấn công, để tiến hành các cuộc biểu tình phản đối đảo chính và thể hiện sự ủng hộ với Tổng thống cũng như chính phủ. Tuy nhiên, nhiều binh sĩ của nhóm đảo chính đã nã đạn vào người biểu tình. Cơ quan công tố Thổ Nhĩ Kỳ cho biết hàng chục thường dân đã thiệt mạng, bị thương.

Thế giới ủng hộ chính phủ hợp pháp của Thổ Nhĩ Kỳ

Ngay sau khi nổ ra vụ đảo chính tại Thổ Nhĩ Kỳ, các hãng hàng không quốc tế đã đồng loạt chuyển hướng các chuyến bay dự định tới Thổ Nhĩ Kỳ và hoãn lịch cất cánh của hàng loạt chuyến bay từ sân bay Ataturk. Cơ quan kiểm soát không lưu châu Âu Eurocontrol cho biết tất cả các chuyến bay tới sân bay Ataturk đều đã được lệnh chuyển hướng tới các sân bay ở Bun-ga-ri, Đức, Mỹ.

Ngay sau khi xảy ra vụ đảo chính quân sự tại Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 16-7, Liên hợp quốc (LHQ), Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) cùng nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới đã bày tỏ ủng hộ chính phủ của Tổng thống Rơ-xép Tay-íp Éc-đô-gan. Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-moon (Ban Ki-mun) kêu gọi nước này nhanh chóng trở lại chính quyền dân sự một cách hòa bình. Tuyên bố của ông nhấn mạnh "hành động can thiệp quân sự vào các vấn đề quốc gia là không thể chấp nhận". Trong khi đó, hai nhà lãnh đạo của Liên minh châu Âu (EU) Đô-nan Tu-xcơ (Donald Tusk) và Giăng Clau-đơ (Jean-Claude) khẳng định Thổ Nhĩ Kỳ là đối tác chủ chốt của khối này và EU hoàn toàn ủng hộ chính phủ do người dân bầu ra, được bầu chọn dân chủ cũng như tôn trọng thể chế chính trị và luật pháp của quốc gia châu Âu này. Từ Brussels (Bỉ), người đứng đầu NATO G.Xtô-len-béc (Jens Stoltenberg) kêu gọi các bên bình tĩnh, kiềm chế và tôn trọng thể chế chính trị và hiến pháp dân chủ của Thổ Nhĩ Kỳ.

Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao của I-ran đã triệu tập cuộc họp khẩn cấp và ra lệnh kiểm soát nghiêm ngặt khu vực biên giới giáp với Thổ Nhĩ Kỳ. Cùng chung lo ngại, Bộ Ngoại giao Cô-oét đã yêu cầu tất cả công dân nước này tại Thổ Nhĩ Kỳ không nên ra ngoài do lo ngại vấn đề an ninh sau vụ đảo chính quân sự tại đây. Bộ Ngoại giao Ô-xtrây-li-a đã liên hệ Đại sứ quán của nước này tại Thổ Nhĩ Kỳ để nắm bắt tình hình hiện nay. Anh đã khuyến cáo công dân nước này tránh tụ tập tại các khu vực công cộng. Trong khi đó, lãnh đạo Đức và Hy Lạp tiếp tục bày tỏ ủng hộ Chính phủ Tổng thống Tay-íp Éc-đô-gan. Trước đó, phản ứng về vụ đảo chính, ngày 15-7, người phát ngôn Điện Crem-lin, ông Đmi-tơ-ri Pe-xcốp (Dmitry Peskov) cho biết Nga "quan ngại sâu sắc" về tình hình ở Thổ Nhĩ Kỳ. Cũng ngay trong ngày 15-7, Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma (Barack Obama) cũng bày tỏ ủng hộ chính phủ hợp pháp của Thổ Nhĩ Kỳ.

NGUYỄN HÒA