Căng thẳng leo thang giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ

Linh mục Andrew Brunson, người đã làm việc tại Thổ Nhĩ Kỳ trong hơn 20 năm, bị bắt giữ hồi tháng 10-2016 tại một nhà thờ ở thành phố Izmir, phía tây Thổ Nhĩ Kỳ. Các công tố viên Thổ Nhĩ Kỳ cáo buộc linh mục Andrew Brunson giúp đỡ tổ chức của giáo sĩ Hồi giáo Fethullah Gulen-nhân vật mà chính quyền Ankara cáo buộc đứng sau vụ đảo chính quân sự bất thành năm 2016 và hiện sống lưu vong ở Mỹ. Tuy nhiên, ông Andrew Brunson phủ nhận mọi cáo buộc. Ngày 25-7 vừa qua, một tòa án ở Thổ Nhĩ Kỳ cho phép linh mục Brunson được chuyển sang chế độ quản thúc tại gia.

Theo Reuters, ngày 29-7, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan khẳng định, Ankara sẽ giữ vững lập trường sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa trừng phạt nếu Thổ Nhĩ Kỳ không trả tự do cho linh mục trên. “Chúng tôi sẽ không lùi bước khi đối mặt với trừng phạt. Họ không nên quên rằng họ sẽ mất một đối tác chân thành”, Tổng thống Tayyip Erdogan nêu rõ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan trong cuộc gặp tại Nhà Trắng hồi tháng 5-2017. Ảnh: Getty Images

Trước đó, ngày 26-7, Phó tổng thống Mỹ Mike Pence cho biết, ông thay mặt Tổng thống Donald Trump gửi tới Tổng thống Tayyip Erdogan và Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ thông điệp là hãy trả tự do cho linh mục Andrew Brunson, nếu không sẽ phải đối mặt với những hậu quả. Ông Mike Pence nhấn mạnh, nếu Thổ Nhĩ Kỳ không hành động ngay lập tức để trả tự do cho linh mục Andrew Brunson và trao trả về Mỹ, Washington sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt cần thiết đối với Ankara cho đến khi linh mục này được trả tự do. 

Không chỉ có vấn đề linh mục Andrew Brunson, quan hệ song phương Ankara-Washington thời gian gần đây còn bị phủ bóng bởi thương vụ bán các máy bay chiến đấu F-35 của Tập đoàn Lockheed Martin cho Thổ Nhĩ Kỳ. Ngày 18-6 vừa qua, Thượng viện Mỹ đã thông qua dự luật chi tiêu quốc phòng trị giá 716 tỷ USD, trong đó có điều khoản bổ sung cấm bán máy bay F-35 cho Ankara. Dự luật này cũng đã được Hạ viện Mỹ thông qua vào ngày 26-7. Theo kế hoạch, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ mua hơn 100 máy bay chiến đấu F-35 của Tập đoàn Lockheed Martin và đang đàm phán với Washington về việc mua tên lửa Patriot. Tuy nhiên, tháng 12-2017, Thổ Nhĩ Kỳ đã ký thỏa thuận với Nga mua hệ thống tên lửa đất đối không S-400, coi đây như một phần trong kế hoạch của Ankara nhằm tăng cường khả năng phòng thủ trong bối cảnh các cuộc xung đột tại khu vực biên giới với Syria và Iraq gia tăng. Trong khi Mỹ bày tỏ quan ngại sâu sắc trước quyết định này của Thổ Nhĩ Kỳ thì chính quyền Ankara khẳng định việc mua hệ thống S-400 là để bảo vệ an ninh quốc gia, đồng thời cáo buộc Washington cố tình kiểm soát các hành động của Thổ Nhĩ Kỳ. 

Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ khi đó Binali Yildirim (hiện là Chủ tịch Quốc hội) cho rằng, việc Thượng viện Mỹ thông qua dự luật cấm bán các máy bay chiến đấu F-35 cho Ankara là rất đáng tiếc và đi ngược lại tinh thần quan hệ đối tác chiến lược. Ông Binali Yildirim khẳng định, Thổ Nhĩ Kỳ còn có những phương án thay thế khác và dự luật của Mỹ sẽ không gây tổn hại tới Ankara. Trong khi đó, mới đây nhất, ngày 29-7, Reuters dẫn lời Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan tuyên bố sẽ buộc phải kiện Mỹ lên Tòa trọng tài quốc tế nếu chính quyền Washington ngăn chặn Tập đoàn Lockheed Martin bán các máy bay chiến đấu F-35 cho Ankara.

Theo các nhà phân tích, bất chấp căng thẳng như vậy, về phương diện chiến lược, Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ vẫn cần tới nhau. Về mặt địa lý, Thổ Nhĩ Kỳ nằm tại vị trí chiến lược gần như là cửa ngõ Đông-Tây. Để mất quốc gia được ví nằm giữa hai châu lục này đồng nghĩa với việc Mỹ và phương Tây đóng sập cánh cửa, và có thể cả những cơ chế gây ảnh hưởng gián tiếp đối với Trung Đông. Đó là những yếu tố và lợi ích chiến lược quan trọng đối với Mỹ và NATO. Hơn nữa, quan hệ Washington-Ankara còn gắn bó về thương mại và hoạt động kinh tế. Theo Phòng Đại diện Thương mại Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ là đối tác thương mại lớn thứ 32 của Mỹ và kim ngạch trao đổi hàng hóa hai chiều năm 2016 là 17,4 tỷ USD, trong khi thương mại dịch vụ cũng có tổng kim ngạch 5 tỷ USD. Về phía Thổ Nhĩ Kỳ, Mỹ đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn độ Giáo sĩ Fethullah Gulen, đối với nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Ankara, đối với quan hệ kinh tế-thương mại cũng như ngăn chặn lực lượng dân quân người Kurd tại Iraq và Syria. Do đó, các nhà phân tích cho rằng dù Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ có thể có những bất đồng và thậm chí là tranh cãi công khai, nhưng mối quan hệ “hôn nhân” này vẫn sẽ được duy trì. Và không ai thấu hiểu điều này hơn chính họ.

VĨNH AN