Trung đoàn 149 chiến đấu trên hướng nam thị xã. Theo kế hoạch ban đầu, trung đoàn chỉ dùng một lực lượng bao vây, kiềm chế hai điểm cao 491 và Chư Lom. Thực tế đây là hai vị trí rất lợi hại, có thể gây trở ngại lớn cho việc chiếm lĩnh trận địa tiến công của ta, nên trung đoàn quyết định phải tiêu diệt cả hai cứ điểm này. Sau khi diệt xong hai cứ điểm, sáng ngày 10 trung đoàn bắt đầu tiến vào Buôn Ma Thuột. Tiểu đoàn 7 vượt đường Thống Nhất đánh địch trong khu nhà thờ Tin Lành rồi tiến về Ngã Sáu, đánh vào cổng chính hậu cứ Sư đoàn 23 ngụy. Địch dùng hoả lực bắn chặn mãnh liệt, kết hợp với không quân phản kích. Tuy đã rất cố gắng nhưng tiểu đoàn 7 cũng chỉ chiếm được khu cư xá sĩ quan, khu nhà thờ quân đội.

Tiểu đoàn 8 tiến vào thị xã lúc 8 giờ, đánh chiếm khu tiếp vận, sở thú y, ngân khố, sau đó tiến về phía đông nam tiểu khu Đắc Lắc. Địch dùng pháo binh chi viện, bộ binh phản kích, cuộc chiến giằng co quyết liệt. Đến 15 giờ tiểu đoàn 8 liên lạc với Trung đoàn 95B. Hai đơn vị cùng phối hợp đánh vào sở chỉ huy tiểu khu Đắc Lắc. Đến 18 giờ tiểu đoàn được lệnh dừng lại củng cố trận địa, chấn chỉnh lực lượng để tiếp tục cho trận đánh mới.

Tiểu đoàn 9 có nhiệm vụ cùng đặc công thực hiện thọc sâu đánh chiếm sân bay Hoà Bình, nhưng đơn vị vào chậm so với giờ nổ súng. Ngay sau đó tiểu đoàn thực hiện bao vây tiến công tiêu diệt chi khu quận lỵ Hoà Bình. Tại đây địch không chịu nổi sức tiến công của ta đã bỏ chạy, ta diệt 40 tên, bắt 10 tên, thu 100 súng các loại. Đến 17 giờ 30 phút tiểu đoàn tiến vào sân bay Hoà Bình bắt liên lạc với đặc công đang trụ bám đánh địch phản kích. Ngay sau đó tiểu đoàn tổ chức đợt tiến công mạnh vào khu cố thủ chính của địch trong sân bay nhưng không thành công. Đơn vị dừng lại củng cố chờ hôm sau đánh tiếp.

Buôn Mê Thuột ngày nay

Đến hết ngày 10 tháng 3, cả 4 hướng đánh vào Buôn Ma Thuột đều giành thắng lợi, ta đã chiếm được nhiều vị trí, còn khu sân bay Hoà Bình, sở chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy ta chưa tiến công được. Cũng ngay trong ngày 10 tháng 3, địch tăng cường liên đoàn 21 về Buôn Ma Thuột nhằm phản kích chiếm lại khu kho Mai Hắc Đế, Ngã Sáu, tiểu khu Đắc Lắc và bảo vệ sở chỉ huy Sư đoàn 23. Tranh thủ lúc địch đang lúng túng tổ chức đội hình, lực lượng dự bị của ta đã tổ chức tập kích địch phải dạt vào khu vườn cà phê cách thị xã 5km để tổ chức phòng ngự.

Đêm ngày 10 tháng 3, tại các vị trí chưa bị ta đánh chiếm, địch đã liên lạc với nhau, tổ chức tiếp tế và củng cố lực lượng, tăng cường công sự trận địa phòng thủ chờ tăng viện thực hiện phản kích lấy lại những vị trí đã mất.

Cũng đêm 10 tháng 3, Bộ tư lệnh chiến dịch họp rút kinh nghiệm và xác định quyết đánh vào sở chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy và đánh quân địch đến tăng viện.

5 giờ 30 phút ngày 11 tháng 3, cuộc tiến công mới của ta bắt đầu. Sư đoàn 316 tiếp tục tổ chức bao vây và đột phá vào sở chỉ huy địch. Sau khi hoả lực pháo binh bắn vào các mục tiêu đã định, 6 giờ 30 phút bộ binh ta trên các mũi bắt đầu tiến công.

Trung đoàn 174 hình thành 3 mũi: 1 mũi do tiểu đoàn 3 có xe tăng đi cùng phối hợp với tiểu đoàn 4 Trung đoàn 24. Một mũi do đại đội 11 tiểu đoàn 3 được tách ra từ đầu thực hiện. Một mũi do tiểu đoàn 1 Trung đoàn 174 có xe tăng chi viện đánh từ hướng tây nam vào. Trung đoàn 149 hình thành 2 mũi: Tiểu đoàn 7 đánh từ phía nam lên, tiểu đoàn 8 từ tiểu khu Đắc Lắc đánh thọc sang sở chỉ huy.

Các mũi của ta đồng loạt tiến công và liên tiếp giành thắng lợi. Mũi tiểu đoàn 7 Trung đoàn 149 sau khi đánh chiếm một loạt vị trí, đã tiến công vào khu tham mưu, diệt tại chỗ 269 tên, bắt 19 tên rồi tiến vào khu trung tâm sở chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy lúc 10 giờ 30 phút. Lúc này đồng chí Bùi Văn Vui, tiểu đội phó, người được giao mang cờ để cắm lên sở chỉ huy địch đã hy sinh khi đánh chiếm khu nhà thờ; đồng chí Trần Công Kỳ, trung đội trưởng đã lấy luôn một lá cờ của ta trong phòng truyền thống của địch dùng bút bi viết tên trung đoàn lên lá cờ, sau đó giào cho ba đồng chí Nguyễn Đức Thịnh, Ngô Văn Quyền, Trần Văn Thanh mang chạy, cờ chiến thắng của ta đã tung bay, tên đại tá Vũ Thế Quang bị Trung đoàn 174 bắt sống trong lúc đang lẩn trốn tìm đường thoát thân. Mục tiêu chính của cuộc tiến công thị xã Buôn Ma Thuột đã hoàn thành.

Một tài liệu của đich sau này thừa nhận: 10 giờ 30 sáng ngày 11 tháng 3/1975, một đoạn hệ thống công sự ở mặt Tây và phía Nam Bộ Tư Lệnh đã bị chọc thủng. Bộ đội và chiến xa của Cộng quân tràn vào hậu cứ Sư Đoàn 23 Bộ Binh như nước vỡ bờ. Đại Tá Vũ Thế Quang, Tư Lệnh Phó Sư Đoàn, Đại Tá Nguyễn Trọng Luật, Tỉnh Trưởng kiêm Tiểu Khu Trưởng Tiểu Khu Darlac, mở đường máu đem đơn vị thoát khỏi hậu cứ, bỏ lại Ban Mê Thuột. (sau này Luật và Quang bị bắt).

Mất Buôn Ma Thuột, địch dùng máy bay bắn phá dữ dội vào thị xã và tổ chức các đợt phản kích nhưng đều bị ta đánh bại. Chiều ngày 11 tháng 3, Trung đoàn 174 tiểu đoàn 1 có xe tăng đi cùng tiến đánh Thọ Thành. Tiểu đoàn 9 vẫn cùng đặc công bám giứ địch tại sân bay Hòa Bình. Sở chỉ huy Sư đoàn 23 và một số vị trí quan trọng khác đã bị ta tiêu diệt, nhưng địch vẫn ngoan cố tìm cách phản kích hy vọng chiếm lại thị xã. Ngày 12 tháng 3, Phạm Văn Phú lệnh phải cố thủ các cứ điểm còn lại. Về phía ta, Bộ tư lệnh chiến dịch Tây Nguyên chỉ thị cho các đơn vị tiến công Buôn Ma Thuột phải tích cực phát huy thắng lợi giải quyết nhanh, gọn các mục tiêu còn lại để sớm ổn định tình hình thị xã, đồng thời tổ chức ngay một lực lượng mạnh để đập tan các cuộc phản kích trên mặt đất và cả đường không của địch.

Trung đoàn 148 ngay trong đêm 11 tháng 3 cùng với tiểu đoàn đặc công 4 tiếp tục truy diệt số địch còn lại tại các vị trí đã chiếm và bảo đảm an ninh trật tự trong thị xã. Các đơn vị còn lại tiếp tục phát triển tiến công các mục tiêu co cụm ngoài thị xã.

Sáng ngày 12 tháng 3, tiểu đoàn 1 Trung đoàn 174 đánh chiếm Thọ Thành diệt 40 tên, bắt sống 45 tên, giải phóng hoàn toàn đoạn đường 14 từ Đức Lập về Buôn Ma Thuột.

Ngày 13, địch tăng viện đổ quân xuống Buôn Ma Thuột, nhưng không còn chỗ đứng chân, lại bị quân ta vây đánh ngay buộc phải chuyển sang phòng ngự trong thế vây hãm của ta. Cùng ngày Trung đoàn 148 tiêu diệt ấp Châu Sơn, Đại Lý.

Trung đoàn 149 tiến công căn cứ Trung đoàn 53 ngụy. Tại đây địch dùng phi pháo bắn mạnh, bộ binh phản kích liên tiếp. Lực lượng địch ở đây còn mạnh, thế trận giằng co quyết liệt. Sư đoàn nhận thấy nếu chỉ dùng lực lượng của Trung đoàn 149 tiếp tục tiến công thì sẽ khó giành thắng lợi, do vậy đã báo cáo lên Bộ tư lệnh Mặt trận xin tăng cường lực lượng và thời gian. Đề nghị này không được chấp nhận. Bộ tư lệnh Mặt trận ra lệnh phải nhanh chóng sử dụng Trung đoàn 149 giải quyết bằng được căn cứ này trong ngày.

17 giờ trung đoàn 149 tiếp tục tổ chức tiến công. Tiểu đoàn 9 đánh vào phía tây Trung đoàn 53 ngụy, vượt qua hàng rào tiến vào lô cốt đầu cầu trụ lại đánh phản kích quyết liệt. Tiểu đoàn 8 do xe tăng ta vướng vào chướng ngại vật không lên được, bộ binh phải đột phá nhưng cả ba lần mở cửa đều không thành công. Tiểu đoàn phải dừng lại.

Như vậy đến khi trời tối cả hai mũi mới được phía ngoài căn cứ địch. Bộ tư lệnh Mặt trận lệnh cho Sư đoàn 316 tạm rút Trung đoàn 149 ra ngoài để chuẩn bị cho đợt tiến công sau, sẽ tiến hành vào ngày 16 tháng 3.

Ngày 15 tháng 3, địch lại tổ chức đổ quân xuống tăng cường cho Buôn Ma Thuột. Chuẩn tướng Lê Trung Tường, phó chỉ huy Sư đoàn 23 trong khi bay chỉ huy cuộc đổ bộ đã bị ta bắn trọng thương. Toàn bộ lực lượng Sư đoàn 23 ngụy lúc này như rắn mất đầu, bị ta đánh cho liên tiếp phải co cụm lại xung quanh Chư Cúc, Krông Pốc, Phước An, trên đường 21, không phải để phản kích như dự tính mà là để tăng cường phòng ngự cùng với số quân xuống trước.

Lúc này Trung đoàn 149 cùng với Trung đoàn 66 Sư đoàn 10 tiếp tục đánh vào hậu cứ Trung đoàn 53 địch. Hai trung đoàn tổ chức thành 4 mũi tiến công, 2 mũi ở hướng bắc và đông bắc do Trung đoàn 66 đảm nhiệm, 2 mũi ở hướng nam và tây nam do Trung đoàn 149 đảm nhiệm.16 giờ ngày 16 tháng 3, pháo binh ta bắt đầu bắn. Ngay sau đó, xe tăng tiến vào bắn thẳng trực tiếp diệt các hỏa điểm chi viện cho bộ binh mở cửa. Máy bay, pháo binh địch điên cuồng chi viện cho xe tăng và bộ binh đánh trá quyết liệt vào đội hình ta. Đến 22 giờ trên cả 4 mũi bộ binh và xe tăng ta đồng loạt đột nhập căn cứ địch, đánh chiếm bàn đạp đầu cầu rồi phát triển nhanh vào khu trung tâm.

Sáng 17, các mũi tiến công của ta đánh thẳng vào sở chỉ huy Trung đoàn 53, lần lượt đánh chiếm các mục tiêu khu nhà xe, nhà kho, câu lạc bộ sĩ quan, hầm chỉ huy trung đoàn. Đến 8 giờ ta đã đánh chiếm toàn bộ sở chỉ huy Trung đoàn 53, căn cứ mạnh nhất còn lại của địch ở BuônMa Thuột.

Thừa thắng ta tiến đánh sân bay Hòa Bình, căn cứ thiết giáp, căn cứ pháo binh, cùng các mục tiêu còn lại ở trong thị xã và các vị trí ngoại vi.

Mưu cao nhất là mưu lừa địch. Kế hay nhất là kế điều địch. Ta chủ trương kìm chân hai sư đoàn quân ngụy ở lại đồng bằng, bằng cách điều sư đoàn 2 về mặt trận Tây Huế và sư đoàn 4 về mặt trận Đồng Nai. Thế là địch buộc phải hút theo hai sư đoàn này. Về phía ta, để cho chắc thắng, ta tăng cường cho Tây Nguyên 2 sư đoàn, trước đây đã có 3 sư đoàn, tổng cộng là 5 sư đoàn để tạo thành một “quả đấm chiến lược”. Biết tập trung binh lực, và có khả năng để tập trung binh lực cho những đòn đánh chiến lược chính là một trong những điều then chốt nhất của nghệ thuật cầm quân. Tướng Hoàng Minh Thảo

Từ trận then chốt chiến dịch thắng lợi, Sư đoàn 316 đã góp phần xứng đáng vào Chiến dịch Tây Nguyên . Mất Buôn Ma Thuột, Tây Nguyên rung động, địch tìm đường rút chạy bỏ địa bàn Quân khu II. Trận then chốt thứ hai và thứ ba do đơn vị bạn tiến công trong hành tiến, chặn địch tiếp tục giành thắng lợi trong tháng 3, mở ra thời cơ lớn cho dân tộc đầu Xuân 1975.

TRẦN DANH (Lược thuật)

Sư đoàn 316 trong trận then chốt chiến dịch (Phần 1)