Những năm 1971-1972, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc ta bước vào giai đoạn quyết định, ác liệt, thực hiện chỉ thị của Tỉnh ủy và Tỉnh đoàn Nghệ An, Đoàn thanh niên lao động huyện Diễn Châu đã thành lập đại đội pháo 12,7mm mang tên Phùng Chí Kiên (Nguyên Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng khóa 1, cán bộ phụ trách quân sự đầu tiên của Đảng, người con của quê hương Diễn Châu, Nghệ An). Quân số đại đội 70 đồng chí, là những chiến sĩ dân quân được tuyển chọn và xung phong từ các xã đã tham gia chiến đấu, trực chiến trên những trận địa phòng không.

Nụ cười chiến thắng Thành cổ (ảnh Đoàn Công Tính)

Sau một thời gian huấn luyện chính trị và quân sự kỹ càng, cuối năm 1971, đại đội được lệnh hành quân vào chiến trường miền Nam. Lễ xuất quân được tổ chức trang nghiêm và xúc động tại xã Diễn Thành với lời thề trước cờ Đảng và chân dung đồng chí Phùng Chí Kiên: “Hai vai cắm ngọn cờ hồng/ Ra đi giết Mỹ lập công trận đầu!”. Theo ông Lê Văn Thụy, nguyên Chính trị viên đại đội Phùng Chí Kiên hiện sống tại xã Diễn Kỷ, Diễn Châu, Ban chỉ huy đại đội bao gồm: Thiếu úy Phan Bá Hường - cán bộ biệt phái của Tỉnh đội Nghệ An phụ trách Đại đội trưởng; Chuẩn úy Nguyễn Đình Chất phụ trách Phó Đại đội trưởng. Ông Thụy lúc đó là Huyện ủy viên - Phụ trách Chính trị viên đại đội. Tháng 10-1971, xe chở anh em đến phà Quán Hàu, Quảng Bình rồi hành quân bộ vào Quảng Trị. Lúc này đại đội được biên chế thành 3 trung đội với 7 khẩu đội 12,7mm, ém quân tại điểm cao 61, tây Cồn Tiên có nhiệm vụ phối thuộc với Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 84 pháo binh tổ chức lực lượng, xây dựng kế hoạch tác chiến bảo vệ trận địa pháo chủ lực, đánh địch trên không, sẵn sàng đánh địch cơ động trên đường số 9.

Ông Thụy kể cho chúng tôi nghe một số trận đánh tiêu biểu của đơn vị: vào 8 giờ ngày 5-6-1972, tại Bái Sơn, Cam Lộ. Một tốp 3 máy bay địch từ biển vào, bổ nhào ném bom và bắn phá dữ dội vào trận địa. Hai khẩu 12,7mm của ta bị hỏng, hai chiến sĩ bị thương. Anh Nguyễn Đình Chất chỉ huy đơn vị tập trung hỏa lực bắn trả mãnh liệt. Một chiếc AD6 trúng đạn, bốc khói cố bay ra phía biển và bị rơi. Sau chiến công này, Mặt trận B5 đã gửi điện khen ngợi, biểu dương. Một ngày tháng 7-1972, tại nam đường 9, cách Đông Hà 8km về phía tây, đài quan sát của đại đội phát hiện một máy bay trinh sát địch bay rất thấp vào hướng trận địa. Đồng loạt 5 khẩu 12,7mm nhả đạn. Máy bay địch trúng đạn, bốc khói, rơi tại chỗ.

Trong thời gian không dài chiến đấu tại chiến trường Quảng Trị, đại đội Phùng Chí Kiên đã bắn rơi 2 máy bay giặc Mỹ, hiệp đồng với các đơn vị chiến đấu chốt giữ các căn cứ ở Đông Hà, Bái Sơn và sân bay Ái Tử. Đại đội đã được Mặt trận giải phóng miền Nam tặng thưởng 3 huân chương Chiến công. Cuối năm 1972, Quảng Trị hoàn toàn giải phóng, đại đội rút về miền Bắc.

Hiện nay, Ban liên lạc Đại đội Phùng Chí Kiên do ông Lê Văn Thụy làm Trưởng ban. Thời gian qua Ban liên lạc đã tổ chức nhiều hoạt động giao lưu, gặp gỡ giữa những người đồng đội cũ. Tuy nhiên, do điều kiện, đến nay vẫn chưa nối được liên lạc với nhiều đồng chí, như anh Phạm Bá Hường hiện nay ở đâu, làm gì không ai biết. Ông Thụy tâm sự, Ban liên lạc có ý định sưu tập tài liệu, tìm gặp nhân chứng để tổ chức xuất bản một cuốn sách về Đại đội Phùng Chí Kiên ghi dấu một thời trận mạc chia lửa với quân dân Quảng Trị, nhưng thật khó khăn.

HOÀI TRẦN