Trận Điện Biên Phủ của âm nhạc Việt

Với hành trang ấy, các nhạc sĩ lên đường cùng toàn dân kháng chiến trường kỳ. Phải nói là ý thức tạo ra giai điệu riêng Việt Nam đã bắt đầu rõ hơn từ sau khi “Đề cương văn hóa” do đồng chí Trường Chinh soạn thảo với tiêu chí “Dân tộc - Khoa học - Đại chúng” năm 1943.

Đến khi nước nhà giành độc lập và bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp thì ý thức này rất được hưởng ứng. Lê Lôi đã có “Đóng nhanh lúa tốt” (lời thơ Huyền Tâm); Tô Vũ đã có “Cấy chiêm” (thơ Quách Vinh); Đỗ Nhuận thì có cả ca cảnh “Sóng cả không ngã tay chèo” về nữ anh hùng Nguyễn Thị Chiên.

Nghệ sĩ Nhân dân Dương Minh Đức biểu diễn tác phẩm "Trên đồi Him Lam".

Văn Chung đã lần đầu tiên sử dụng chất liệu dân ca người Tày - Nùng trong “Pi noọng ơi”. Chỉ đến khi đại quân ta tiến vào Tây Bắc, chìm đắm trong “mỏ” dân ca các dân tộc Tây Bắc, các nhạc sĩ mới bừng ngộ rằng đây chính là kho tàng vô tận cho sự phát triển không ngừng của âm nhạc Việt Nam. Và cùng với trận Điện Biên của cả dân tộc, các nhạc sĩ cũng bắt đầu khởi sự một trận Điện Biên của mình trên đường chinh phục những đỉnh cao âm nhạc.

Cũng như trận Điện Biên của cả dân tộc có các chiến dịch khác như ở Tây Nguyên, Nam Bộ,… trận Điện Biên của âm nhạc Việt cũng được các nhạc sĩ chia “lửa” ở Tây Nguyên, Nam Bộ. Có thể nhìn thấy rõ trận Điện Biên trong âm nhạc Việt qua một tác giả tiêu biểu. Đó là nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Khi bắt đầu vào Tây Bắc, ông đã lập một kỳ tích tạo ra hành khúc “Hành quân xa” ngắn gọn, mang đậm bản sắc Việt nhưng dù sao vẫn là âm hưởng dân ca người Kinh. Đến khi ta đánh Him Lam mở màn, Đỗ Nhuận lại tiếp tục có thêm hành khúc “Trên đồi Him Lam”. Ở hành khúc này, nhìn thấy người lính từ các tỉnh miền Bắc đều có mặt trên chiến hào nên ông đã trộn trong giai điệu của mình âm hưởng dân ca đồng bằng Bắc Bộ với âm hưởng dân ca xứ Nghệ.

Cảnh trong vở Opera "Cô Sao" của nhạc sĩ Đỗ Nhuận.

Tuy nhiên, cũng chính thời điểm này, Đỗ Nhuận đã bắt đầu chìm đắm trong dân ca các dân tộc Tây Bắc mà chủ yếu là Thái, Mông. Ca cảnh “Anh Pan về bản” đã là nhạc phẩm Việt đầu tiên mang âm hưởng dân ca Tây Bắc. Mỏ âm thanh quý giá này còn cho Đỗ Nhuận có đủ công lực để tạo ra opera “Cô Sao” sau 10 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ của dân tộc.

Đến thời điểm 7-5-1954, Chiến thắng Điện Biên chấn động địa cầu thì Đỗ Nhuận tạo ra hành khúc “Chiến thắng Điện Biên” mà ở đó, trong giai điệu nức lòng người này, tác giả đã trộn vào đó dân ca Thái - Mông với dân ca đồng bằng Bắc Bộ, mà cụ thể là giai điệu chèo trong điệu “Sắp qua cầu” vô cùng tự nhiên, tuyệt không dấu vết của lắp ghép: “Súng đại bác quấn lá ngụy trang/ Từng đàn bươm bướm trắng rỡn lá ngụy trang” thì rất Thái - Mông. Nhưng đến câu tiếp theo “Xiết bao sướng vui từ ngày lên Tây Bắc/ đồng bào nao nức mong đón ta trở về” thì đích thị sắp qua cầu. Thật tài tình. Sự tài tình của một tầm vóc lớn.

Và sau Đỗ Nhuận, nhiều nhạc sĩ đã khai thác “mỏ” âm thanh này như Đặng Đình Hưng với “Chiến thắng Tây Bắc”; Lê Lan với “Chị Mai đi chợ”, “Sao cô em chưa về”; Nguyên Nhung với “Tiếng đàn môi”, “Từ trên đỉnh núi”;  “Nguyễn Đức Toàn với “Nỗi băn khoăn của chị Lả”; Doãn Nho với “Chiếc khăn rơi (piêu)”… Hoàng Vân tuy chưa có giai điệu mang âm hưởng Tây Bắc thì lại có một điệu hò mới từ chiến dịch Điện Biên là “Hò kéo pháo” và mười năm sau thì có “Nổi trống lên rừng núi ơi”.

Ca sĩ Viết Danh thể hiện tác phẩm “Tướng quân Võ Nguyên Giáp”.

Nhiều người lại tìm sang mỏ dân ca Việt Bắc như Nguyễn Tài Tuệ với “Bài ca gửi Noọng”, “Suối Mường Hum còn chảy mãi” và đỉnh cao là “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó”. Nguyễn Xuân Khoát với “Ngắm chim bay trên dãy Phja Bjooc”; Hồng Đăng với “Mây trắng Phia Khao”…

Đỗ Nhuận thì sau khi khai thác hết tài nguyên dân ca Tây Bắc làm hành trang cho mình lại tiếp tục khai thác hết tài nguyên dân ca Tây Nguyên để có được “Tứ tấu Tây Nguyên” viết cho đàn dây, opera “Người tạc tượng”.

Ở trận Điện Biên của âm nhạc Việt, các nhạc sĩ đã tạo ra âm nhạc thời chống Pháp, chống Mỹ đa sắc khiến thế giới phải nhìn vào ngưỡng mộ. Từ giai điệu nhạc múa sạp, múa Chàm Rông đến những bài hát độc đáo như “Người Châu Yên em bắn máy” bay của Trọng Loan; “Bài ca trên đỉnh núi” của Nguyễn Văn Thương… đến những tác phẩm khí nhạc như “”Rhapsody chim ưng của Đàm Linh; “Thắng lợi của tình yêu Tổ quốc” của Nguyễn Đình Tấn; giao hưởng “Đồng khởi” của Nguyễn Văn Thương…

Trận Điện Biên của âm nhạc Việt Nam vẫn tiếp tục chinh phục những đỉnh cao mới bằng tinh thần chiến thắng của trận Điện Biên Phủ lịch sử năm xưa trong thời thanh bình. Nhạc sĩ Nguyễn Thiện Đạo - người Pháp gốc Việt có “Thành đồng Tổ quốc”, “Phù Đổng”… đoạt giải thưởng trong các festival âm nhạc quốc tế.

Chiến thắng Điện Biên Phủ là cảm hứng bất tận trong sáng tác âm nhạc trong suốt 70 năm qua.

Một cột mốc lịch sử phải kể đến, đó chính là sự kiện nghệ sĩ piano Đặng Thái Sơn đoạt giải nhất trong cuộc thi Chopin lần thứ mười vào mùa thu 1980. Sau đó vài năm “Rhapsody Việt Nam” của Đỗ Hồng Quân đậm đặc âm hưởng các dân tộc Việt Nam vang lên đĩnh đạc ở Moscow đến những bản giao hưởng của Lương Minh, Kim Ngọc trong các cuộc thi âm nhạc của các nhạc sĩ trẻ thế giới. Tiếp tục là việc các tác phẩm khí nhạc Việt Nam được các dàn nhạc nước ngoài trình diễn và trao giải thưởng như: Giao hưởng thơ “Trở về với Điện Biên” của Trần Trọng Hùng ở Biennal Music Berlin 1996; rồi đến những tác phẩm khí nhạc của Đỗ Hồng Quân mà tiêu biểu là “Trổ một” vang lên và được xuất bản tại các nước trên thế giới. “Ngày hội” của Đặng Hữu Phúc, “Ký ức Đồng Khởi” của Võ Đăng Tín, “Chênh vênh” của Ngọc Đại...

Thế hệ nhạc sĩ trẻ như Vũ Nhật Tân, Trần Mạnh Hùng, Kim Ngọc, Việt Anh… đã làm rạng danh Việt Nam trên bản đồ âm nhạc thế giới bằng những tác phẩm khí nhạc của mình sánh vai cùng các thế hệ cha anh. Từ trận Điện Biên lịch sử của dân tộc làm chấn động địa cầu, có trận Điện Biên của âm nhạc Việt đã kéo dài từ đó đến nay vẫn chưa dứt, vẫn tiếp tục tạo ra những đỉnh cao hòa nhập cùng âm nhạc thế giới.

Nhạc sĩ NGUYỄN THỤY KHA (Hội Nhạc sĩ Việt Nam)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Chiến thắng Điện Biên Phủ - Mốc son lịch sử xem các tin, bài liên quan.