Trọn đời lấy khoa học phục vụ cách mạng, nhân dân

QĐND - “Dù trong kháng chiến gian khổ ác liệt hay những năm đất nước hòa bình, cuộc sống khó khăn chồng chất, nhưng Giáo sư Nguyễn Thiện Thành luôn nêu gương sáng về y đức, có nhiều sáng tạo chiếm lĩnh đỉnh cao khoa học, vì sự phát triển của ngành y tế quân đội, y tế nhân dân, kiến trúc sư ngành lão khoa Việt Nam…”. Đó là tâm sự của đồng chí Nguyễn Thị Kim Tiến, Bộ trưởng Bộ Y tế khi nói về cố Giáo sư, Tiến sĩ, Anh hùng Lao động, Thầy thuốc Nhân dân, Đại tá Nguyễn Thiện Thành.

Từ bỏ danh lợi cá nhân

Trong không khí ấm áp của buổi ra mắt cuốn sách “Giáo sư Nguyễn Thiện Thành, người chiến sĩ, người thầy thuốc anh hùng” do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân phối hợp với Bệnh viện Thống Nhất phát hành mới đây, đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, con trai của cố Giáo sư Nguyễn Thiện Thành, chia sẻ: “Ngày ba tôi còn sống, thỉnh thoảng gia đình có buổi trò chuyện chia sẻ kỷ niệm những năm công tác, chiến đấu của ba, trong đó có những câu chuyện về những sáng tạo trong y khoa hay những lần ba tôi từ chối điều kiện thuận lợi dành cho riêng mình làm mọi người xúc động. Đó là từ chối không sang Pháp du học theo học bổng được cấp của Pháp, không ở lại Liên Xô (cũ) làm luận án tiến sĩ và không ra làm Thứ trưởng Bộ Y tế”.

Giáo sư Nguyễn Thiện Thành (thứ tư, từ phải sang) cùng các nhà khoa học Liên Xô (cũ).

Bà Dương Thị Minh, phu nhân của cố giáo sư vẫn còn nhớ như in những năm tháng học tập, trưởng thành của ông. Quê quán ở xã An Tường, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh, năm 1938, tốt nghiệp Trường Trung học Ly cée Pétrus Ký Sài Gòn loại ưu, Nguyễn Thiện Thành được Cơ quan điều hành giáo dục Đông Dương (DIRIP) chọn cấp học bổng sang Pháp du học. Nhưng tìm hiểu kỹ, học sinh sang Pháp chỉ được học 3 ngành, do Chính phủ Pháp quy định, gồm: Võ bị, thương mại cao cấp, chính trị, chỉ nhằm mục đích đào tạo tay sai mới cho Pháp, Nguyễn Thiện Thành đã khẳng khái chối từ. Nhưng vì biết Nguyễn Thiện Thành đam mê, muốn học nghề thuốc, đại diện DIRIP đã gợi ý ông sang Pháp du học về y khoa. Tuy nhiên, ông đã từ chối và trả lời rằng: “Ở Đông Dương, ngay tại Hà Nội cũng có trường thuốc, khỏi phải sang Pháp làm gì tốn công sức”. Cũng năm đó, Nguyễn Thiện Thành thi đỗ vào Khoa Y, Viện Đại học Đông Dương, Hà Nội.

Là một học sinh miệt vườn Trà Vinh xa xôi, Nguyễn Thiện Thành không chỉ lo học tập mà còn luôn dõi theo tình hình chính trị, những chuyển biến nhanh chóng của vận mệnh đất nước. Tốt nghiệp y khoa Viện Đại học Đông Dương, Hà Nội, ông tích cực tham gia cách mạng. Ngày 19-8-1945, ông tham gia biểu tình giành chính quyền tại Hà Nội và được bầu làm Ủy viên Ủy ban Cách mạng lâm thời Bệnh viện Bạch Mai. Kháng chiến chống Pháp bùng nổ, Nguyễn Thiện Thành tình nguyện gia nhập đơn vị Nam tiến. Năm 1949, Nguyễn Thiện Thành được giao nhiệm vụ Trưởng phòng Quân y Khu 9. Năm 1950-1951, tại chiến trường Nam Bộ, đời sống bộ đội, nhân dân rất khó khăn, thương bệnh binh tại cơ sở điều trị không đủ thuốc, cơm ăn không đủ no, các bệnh truyền nhiễm bùng phát làm nhiều thương binh sức khỏe giảm sút nhanh, dẫn đến suy kiệt. Trước khó khăn chồng chất, lòng thương yêu đồng đội trào dâng, với tinh thần dám nghĩ, dám làm vì sức khỏe, tính mạng thương binh, bác sĩ Nguyễn Thiện Thành đã thử nghiệm, nghiên cứu thành công liệu pháp Filatov. Đó là phương pháp dùng bánh nhau sản phụ đặt trong môi trường lạnh. Theo nguyên lý, bánh nhau là một tổ chức tế bào sống đặt trong nghịch cảnh, các tế bào sẽ huy động sức tự vệ để tồn tại và sản xuất ra chất sinh động tố; tiêm sinh động tố vào cơ thể người, là liều thuốc trị bệnh. Phương pháp đã nhanh chóng phổ biến đến các đơn vị, địa phương, kịp thời chăm sóc, bảo vệ sức khỏe thương binh, người suy kiệt cơ thể. Bà Ngô Thị Huệ, phu nhân cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, nhớ lại: “Trong kháng chiến, cũng vì yêu quý đạo đức, tài năng của bác sĩ Nguyễn Thiện Thành, cán bộ, chiến sĩ, bà con nhân dân đã gọi ông là "bác sĩ Filatov”.

Học trò của cố Giáo sư Nguyễn Thiện Thành tặng hoa bà Dương Thị Minh trong buổi ra mắt cuốn sách "Giáo sư Nguyễn Thiện Thành, người chiến sĩ, người thầy thuốc anh hùng". Ảnh: DUY HIỂN

Tháng 9-1955, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Thiện Thành được Bộ Quốc phòng chọn đi nghiên cứu sinh tại Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô. Tại đây, ông bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ hạng ưu, được nước bạn đề nghị Chính phủ Việt Nam cho phép ở lại Liên Xô để nghiên cứu luận án tiến sĩ. Chính phủ Việt Nam cũng đã đồng ý. Thế nhưng, Nguyễn Thiện Thành đã từ chối và nói với các nhà khoa học Liên Xô rằng: “Đời tôi còn một luận án lớn, đó là sức khỏe thương, bệnh binh, đồng bào, đồng chí miền Nam ruột thịt đang chìm trong khói lửa chiến tranh”. Đó là lần từ chối nhận thuận lợi về mình lần thứ hai của cố Giáo sư Nguyễn Thiện Thành.

Tháng 6-1960, ông về nước và tiếp tục nghiên cứu tại Hà Nội, sau đó trở vào miền Nam chiến đấu, phục vụ đồng bào, chiến sĩ. Nhớ lại kỷ niệm sâu sắc trong thời gian vừa chiến đấu, vừa cứu chữa thương binh tại chiến trường với ông Nguyễn Thiện Thành, ông Lê Văn Đính, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Thống Nhất (Bộ Y tế), xúc động kể: “Giai đoạn 1971-1973 có dịch sốt rét, thương binh đều mang vi trùng sốt rét, nhiều người thuộc diện sốt rét ác tính rất nguy kịch. Dù mang trong mình bệnh dạ dày, ăn uống khó khăn, nhưng Nguyễn Thiện Thành vẫn miệt mài nghiên cứu, thử nghiệm chữa khỏi sốt rét ác tính cho thương binh Nguyễn Văn Dậu theo phác đồ điều trị nhiều loại thuốc phù hợp với sức khỏe, thể trạng bệnh nhân, đặc điểm loại ký sinh trùng, đồng thời khắc phục sự kháng thuốc, nhờn thuốc. Phương pháp đã nhanh chóng phổ biến đến các đơn vị trên chiến trường, kịp thời cứu sống nhiều thương binh, ngăn chặn dịch sốt rét”.

Sau ngày giải phóng, trên cương vị Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất, ông được cấp trên đề nghị giữ chức vụ Thứ trưởng Bộ Y tế, nhưng ông từ chối với lý do làm bác sĩ điều trị cũng tốt. Công tác tại cơ sở, ông được gần gũi học trò, đồng nghiệp và có nhiều thời gian nghiên cứu ngành lão khoa mà ông đang theo đuổi. Thầy thuốc Ưu tú, bác sĩ Dương Thị Lệ, nguyên Trưởng khoa Vi sinh, Bệnh viện Thống Nhất kể lại: “Tháng 8-1998, tôi nhận được gói quà nhỏ của Giáo sư Nguyễn Thiện Thành. Mở gói quà tôi mới biết, đó là tấm ảnh đen trắng chụp tôi đang báo cáo khoa học và các phiếu trả lời kết quả xét nghiệm, kết quả cấy mẫu, xét nghiệm cho bệnh nhân chính xác, trùng với kết quả xét nghiệm của Viện Pasteur TP Hồ Chí Minh. Tôi hết sức bất ngờ và cảm động. Hình ảnh của quá trình công tác, nghiên cứu khoa học, lòng yêu nghề, tận tình chăm sóc bệnh nhân của tôi đã được giáo sư lưu giữ cẩn thận. Gói quà tạo cảm xúc mạnh mẽ, là kỷ niệm sâu sắc trong tôi”.

Kiến trúc sư ngành lão khoa

Ngay tại chiến trường Nam Bộ gian khổ, khi còn làm Viện trưởng Viện Quân y K71, Nguyễn Thiện Thành đã trăn trở với câu hỏi, phải làm gì khi chiến tranh kết thúc, có liệu pháp khoa học bảo vệ sức khỏe cho cán bộ, đồng đội, đồng bào-những người đã có nhiều cống hiến cho cách mạng, có kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ huy chiến đấu, là vốn quý của cách mạng. Với bản lĩnh của người lính đã qua chiến đấu không lùi bước trước mọi khó khăn, ông đã chủ động nghiên cứu ban đầu qua quá trình điều trị cho cán bộ, nhân dân ngay tại chiến trường. Sau năm 1975, trên cương vị Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất-một bệnh viện có nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý, ông càng nhận thấy rõ phải xây dựng ngành lão khoa thành ngành mũi nhọn của bệnh viện. Thực hiện ý tưởng đó, mặc dù lúc bấy giờ trang thiết bị, tài liệu nghiên cứu thiếu, đời sống khó khăn, nhưng ông đã chuyên sâu nghiên cứu thành công những vấn đề mới về biến đổi sinh lý, tâm lý, xã hội ở người cao tuổi. Giáo sư Nguyễn Đức Công, Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất cho biết thêm: “Để nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh, dù là lãnh đạo hay bác sĩ điều trị, Giáo sư Nguyễn Thiện Thành luôn lấy chuyên môn làm nòng cốt. Ông đề ra chỉ tiêu, mỗi bác sĩ bệnh viện đều phải có công trình nghiên cứu khoa học và ông là tấm gương về lòng say mê nghiên cứu. Trong 11 năm công tác tại bệnh viện, ông đã có 30 công trình y khoa, trong đó có công trình nghiên cứu về lão khoa. Ông đã đúc rút viết thành 35 đầu sách, trong đó có 23 đầu sách về lão khoa. Những vấn đề về lão khoa như “Tích tuổi học” (tức là quá trình đi từ trạng thái trẻ đến trạng thái già); những bệnh lý ở người cao tuổi đã được lý giải có cơ sở khoa học. Năm 1985, ông đã có những bài giảng đầu tiên về điều trị học tuổi cao, tích tuổi học cho đội ngũ y sĩ, bác sĩ Bệnh viện Thống Nhất. Đến tháng 1-1986, Trường Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh thành lập bộ môn Lão khoa, do ông trực tiếp làm chủ nhiệm. Bộ môn Lão khoa đã đào tạo hơn 500 bác sĩ, 184 thạc sĩ, đáp ứng yêu cầu chăm sóc sức khỏe của nhân dân. Trọn đời vì sự nghiệp phát triển y khoa, đáp ứng yêu cầu phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân, năm 2010, vợ chồng ông đã dành 500 triệu đồng từ lương hưu, tiền tiết kiệm tặng học sinh, sinh viên nghèo. Ông đã được Nhà nước tặng thưởng nhiều huân, huy chương và phong hàm giáo sư năm 1980. Năm 1985, ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động. Năm 1989, ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Thầy thuốc Nhân dân. Giáo sư Nguyễn Thiện Thành qua đời ngày 8-10-2013 tại TP Hồ Chí Minh, hưởng thọ 95 tuổi, để lại bao niềm tiếc thương cho đồng bào, đồng chí và các thế hệ đồng nghiệp, học trò...

NGUYỄN DUY HIỂN