Hai người trẻ hát Xẩm

Hai người trẻ hát Xẩm Quang Long và Mai Tuyết Hoa

Giữa nhịp sống sôi động của thời đại, của những R&B, hip hop, rock… có sức hút lạ kỳ tới giới trẻ, họ cũng không là ngoại lệ, cũng thích những dòng nhạc “sành điệu” ấy, nhưng họ còn mang trong mình một tình yêu say đắm vốn cổ quý giá của cha ông để lại. Họ đã chung sức với các giáo sư, nhà nghiên cứu bậc thầy để cùng “đánh thức” dòng ca nhạc dân gian vô cùng độc đáo của dân tộc: Hát Xẩm.

Cô Xẩm Tàu điện

Đó là tên mà khán giả yêu Xẩm dành tặng Mai Tuyết Hoa, bởi lẽ cô chính là một trong những giọng hát đầu tiên được nhạc sĩ Thao Giang đặt niềm tin cho sự sống lại làn điệu Xẩm chỉ có ở Hà Nội mà dân gian gọi là Tàu điện. Dường như điệu Tàu điện gắn với Mai Tuyết Hoa như một nhân duyên: Cô sinh ra và lớn lên tại Phố Huế, ngay khu “chợ Trời” tấp nập bán mua. Đây là điểm giữa của tuyến tàu điện Bờ Hồ - Chợ Mơ khi xưa, cũng là hơn nửa thế kỷ trước nơi đây có nhiều nghệ nhân Xẩm hoạt động kiếm sống. Mai Tuyết Hoa đến với Xẩm rất tình cờ: Tốt nghiệp đại học đàn nhị - cây đàn gắn với người hát Xẩm, được nhận về Viện Âm nhạc, tại đây cô gặp nhạc sĩ Thao Giang, thấy Tuyết Hoa yêu thích nhạc truyền thống lại sẵn có “tay đàn” chỉ thiếu “miệng hát”, trong khi phục hồi hát Xẩm là mong ước được vị nhạc sĩ tên tuổi và cuộc đời gắn liền với đàn nhị ấp ủ bấy lâu. “Lúc đầu thấy rất khó, vì chưa hát bao giờ không ngờ khi ngấm rồi lại quá say. Giờ Xẩm là một phần không thể thiếu trong cuộc đời mình” - Mai Tuyết Hoa bộc bạch.

Năm 2005 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong nghệ thuật gắn với Xẩm của Tuyết Hoa, khi NXB Âm nhạc cùng Trung tâm phát triển Nghệ thuật âm nhạc Việt Nam thực hiện làm đĩa nhạc “Xẩm Hà Nội”, cô đã được chọn hát điệu Tàu điện “Giăng sáng vườn chè” (thơ Nguyễn Bính). Không dừng lại ở đó, Mai Tuyết Hoa còn được GS Hoàng Chương - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn phát huy văn hóa dân tộc tin tưởng, bổ nhiệm là giám đốc Trung tâm Nghiên cứu âm nhạc dân tộc, hiện Mai Tuyết Hoa cũng đang là biên tập viên âm nhạc của kênh truyền hình VOV TV.

Người Kinh Bắc hát Xẩm

Suốt 3 năm qua đều đặn mỗi tối thứ bảy hằng tuần cùng với NSND Xuân Hoạch, NSƯT Thanh Ngoan, NSƯT Văn Ty… Quang Long tái ngộ người yêu nhạc truyền thống ở chiếu xẩm “Hà thành 36 phố phường” ngay chân tượng đài Hà Nội mùa đông năm 1946 sát chợ Đồng Xuân. Vừa với vai trò người hát, đánh trống mảnh, sênh sứa, cặp kè, vừa là người dẫn dắt, diễn giải (chứ không đơn thuần chỉ dẫn chương trình) để người nghe hiểu ý nghĩa và sự hóm hỉnh ở mỗi làn điệu. Giản dị trong bộ quần áo nâu thôn quê, phong cách dẫn dắt dân dã đúng như “hồn cốt” của Xẩm, ít ai biết Quang Long hiện là Phó ban biên tập phụ trách của NXB Âm nhạc. Chính ở cương vị này, Quang Long đã bảo vệ thành công trước hội đồng biên tập và ban giám đốc NXB để thành quả đĩa nhạc “Xẩm Hà Nội” ra đời, đánh dấu sự “thức giấc” của nghệ thuật hát Xẩm Việt Nam. Ngoài làm cố vấn âm nhạc truyền thống cho VTC1 - Đài Truyền hình Kỹ thuật số Việt Nam, anh còn tham gia giảng dạy Âm nhạc Việt Nam truyền thống tại khoa Lịch sử Trường đại học KHXH và NV Hà Nội… Theo Quang Long, muốn gắn bó với nhạc truyền thống phải có một tình yêu vô bờ và niềm khát khao tìm hiểu, khám phá. Đó cũng là một lý do khiến anh “thủy chung” với chiếu Xẩm lâu đến vậy trong khi thù lao biểu diễn thời gian đầu hoàn toàn không có, sau này được hỗ trợ phần nào nhưng cũng chỉ mang tính tượng trưng.

Vùng đất Kinh Bắc không chỉ có hát Quan họ, thế kỷ 20, thời kỳ rực rỡ cuối cùng của hát Xẩm, hai nghệ nhân xuất sắc của Hà Nội đều là những người gốc Kinh Bắc: Cụ Nguyễn Văn Nguyên (trùm Nguyên) quê Thị Cầu (Bắc Ninh) và cụ Thân Đức Chinh quê Việt Yên (Bắc Giang). Khá thú vị, Quang Long được sinh ra ở Bắc Giang và quê gốc ở Bắc Ninh. Chính điều này khiến Quang Long luôn thấy tự hào và thêm tự tin để dấn thân vào “nghề hát Xẩm”.

Bài và ảnh: NHẬT LONG