Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, bài thơ "Thưa mẹ, Trái tim" của Trần Quang Long đã gây niềm xúc động sâu sắc trong lòng bạn đọc. Nhiều người đã bày tỏ sự ngạc nhiên khi biết nhà thơ lúc đó mới 25 tuổi đã có những câu thơ gan ruột, nổ vang như súng trận: "Con sẽ vót nhọn thơ thành chông/Xuyên vào gan lũ giặc/Con sẽ mài thơ như kiếm sắc/Chặt đầu văn nghệ tay sai/... Nếu thơ con bất lực/Con xin nguyện trọn đời/Dùng chính quả tim làm trái phá/Sống chết một lần thôi!"

Trần Quang Long làm thơ từ năm 17 tuổi. Năm đầu là sinh viên Đại học Sư phạm Sài Gòn, anh đã thể hiện ý thức phản kháng. Giai đoạn 1963-1968 thật sự là những năm tháng Quang Long dấn thân quyết liệt cho cuộc đấu tranh vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Anh làm thơ, đấu tranh, diễn thuyết, ra sách báo nên bị địch bắt đi tù đày. Khi ra tù, anh lại tiếp tục đấu tranh. Đêm Phật đản năm 1963, dù không theo đạo Phật nhưng Quang Long cũng ra bờ sông Hương xem thả đèn. Đến đầu cầu Tràng Tiền, chứng kiến cảnh bọn lính ngụy dùng xe tăng, lựu đạn đàn áp dã man tín đồ Phật giáo, thế là Quang Long cùng lực lượng Phật tử đấu tranh chống Diệm từ đó! Khi anh bị giam ở Huế, một mục sư đến đề nghị ký vào tờ cam đoan để được bảo lãnh. Tuy nhiên, trong tờ cam đoan ấy có câu "…chúng tôi trẻ người non dạ, bị Việt Cộng lợi dụng", thế là Long từ chối ký tên.

Tốt nghiệp đại học, chính quyền ngụy bổ nhiệm Quang Long làm giáo viên tại Trường trung học Cường Để (Quy Nhơn). Tại đây, anh vừa dạy học, vừa là "ngòi nổ" trong phong trào đấu tranh của học sinh Quy Nhơn. Bằng thơ ca, anh đã thức tỉnh tinh thần yêu nước trong học sinh. Cuộc đấu tranh của tuổi trẻ Quy Nhơn bị đàn áp dã man. Trước khi vào tù, một học sinh trường Bồ Đề đã cởi chiếc áo trắng đầy máu đang mặc trên người đưa cho thầy Long đề bài thơ bốn câu, ca ngợi tinh thần đấu tranh của học sinh Quy Nhơn. Chiếc áo có bài thơ đẫm máu được 119 học sinh và giáo viên ký tên xung quanh bài thơ của thầy Long...

Bài thơ "Thưa mẹ, Trái tim" của Trần Quang Long ra đời trong những năm tháng đấu tranh quyết liệt đó, không chỉ nổi tiếng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ mà còn vang vọng đến tận hôm nay.

NGÔ MINH