Chế tạo máy phát điện và xe ô tô chạy bằng than củi

Anh hùng Nguyễn Ngọc Quỳnh đọc thư của đồng đội cũ

Giữa rừng già Trường Sơn, khi không còn xăng, bộ đội Trường Sơn đã chế tạo thành công máy phát điện và ô tô chạy bằng than củi-nguồn nhiên liệu dồi dào từ rừng đại ngàn. Người sáng tạo ra hai thiết bị độc đáo đó là Anh hùng Nguyễn Ngọc Quỳnh, Trạm trưởng trạm sửa chữa ô tô của Tiểu đoàn 56, Binh trạm 44...

Giáp ngày kỷ niệm 50 năm ngày truyền thống của bộ đội Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh, chúng tôi nhận được thư của một số cựu chiến binh đã từng chiến đấu, công tác trên đường Hồ Chí Minh trong những năm chống Mỹ, cứu nước bày tỏ ý kiến về một sáng tạo độc đáo của bộ đội Trường Sơn mà sách báo không thấy nhắc đến. Đó là việc chế tạo thành công máy phát điện và ô tô chạy bằng than củi trong hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn giữa rừng già Trường Sơn. Tác giả của phát minh này đã được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân năm 1973. Rất tiếc trong cuốn Lịch sử Đoàn 559-Bộ đội Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh dày tới hơn 700 trang do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân xuất bản năm 1999 chỉ đăng ảnh, chứ không có dòng nào nhắc đến chiến công độc đáo của người Anh hùng này.

Theo sự giới thiệu của các cựu chiến binh Trường Sơn, chúng tôi đến thăm Anh hùng Nguyễn Ngọc Quỳnh tại Khu tập thể của Binh đoàn 12, thuộc phường Thịnh Quang, quận Đống Đa, Hà Nội.

Đã qua tuổi “xưa nay hiếm”, nhưng Đại tá Nguyễn Ngọc Quỳnh vẫn còn phong thái như người chiến sĩ. Nhắc đến đường Hồ Chí Minh, ánh mắt ông sáng lên. Ông nhớ như in những tháng ngày gian khổ nhất trên tuyến đường Trường Sơn mà ông và đồng đội đã phải chịu đựng và chiến thắng. Đó là mùa mưa năm 1968. Lúc đó, sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1968, đế quốc Mỹ đã điên cuồng ngăn chặn, bắn phá tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn. Các đoạn tuyến phía trong của tuyến chi viện thiếu nghiêm trọng lương thực, thực phẩm. Khẩu phần ăn của mỗi người đã phải giảm xuống chỉ còn 0,3kg gạo/ngày. Đặc biệt là thiếu xăng làm tê liệt vận chuyển cơ giới.

Lúc đó Trạm sửa chữa ô tô thuộc Tiểu đoàn xe 56, Binh trạm 44 do Nguyễn Ngọc Quỳnh làm Trạm trưởng đóng quân trong rừng già Trường Sơn ở gần Khu 5. Do xăng không có, máy phát điện đành bỏ xó, trong khi đó hàng loạt xe hỏng hóc chờ sửa chữa để chuẩn bị cho chiến dịch vận chuyển mùa khô. Chỉ cần có điện, hàn vài mối hoặc tiện thêm vài chi tiết, đổ xăng vào là xe có thể lên đường… Giữa lúc khó khăn nan giải ấy, Nguyễn Ngọc Quỳnh chợt nhớ tới thời kỳ làm thợ của Nhà máy cơ khí Long Biên sau ngày Thủ đô giải phóng. Lúc ấy, do thiếu xăng mà Nhà máy đã chế tạo ra ô tô chạy bằng than. Tại sao không dùng than củi cho máy phát điện? Nguyễn Ngọc Quỳnh mang suy nghĩ ấy ra bàn bạc trong toàn đơn vị và được mọi người ủng hộ. Thế nhưng khi bắt tay vào thực hiện nhiệm vụ lại gặp nhiều vấn đề hóc búa. Về mặt lý thuyết, ống hút hơi của lò ga phải làm bằng đồng đỏ mới có thể chịu được nhiệt độ hơn 1.000 độ C. Giữa rừng già Trường Sơn, không thể tìm được đồng đỏ. Trong lúc khó khăn đó, tổ thợ gia công đã đề xuất dùng thép nhíp xe uốn thành ống hút thay cho đồng đỏ. Tuy việc gia công rất khó, nhưng cuối cùng thì các chi tiết của lò ga và toàn bộ thiết bị cũng hoàn thành. Thế rồi vào một ngày đẹp trời, chiếc máy phát điện chạy bằng than củi đã được chạy thử với kết quả trên cả sự mong đợi. Dòng điện của máy phát ra ổn định. Máy hàn nhờ có điện mà lóe sáng. Máy xẻ gỗ lại cho ra đời những thanh gỗ đóng thùng xe, chiếc máy tiện lại quay đều cho ra những phụ tùng thiết yếu để xe hoạt động…

Rừng cây là nơi “che bộ đội”, rừng Trường Sơn cũng là nơi cung cấp nguyên liệu vô tận cho máy phát điện.

Sau thắng lợi của việc chế tạo lò ga chạy máy phát điện bằng than củi, lãnh đạo Binh trạm 44 lại gợi ý cho trạm sửa chữa ô tô chế tạo ra xe ô tô chạy bằng than củi để vận chuyển hàng bởi tại Binh trạm lúc đó xăng dự trữ không còn, tất cả việc vận chuyển lương thực, thực phẩm đều phải gùi trên lưng, sơ sểnh một chút là cả người và gạo rơi xuống suối. Lò ga ở ô tô nhỏ hơn máy phát điện, chế tạo cũng phức tạp hơn, nhưng rút kinh nghiệm ở lò ga cho máy phát điện, chiếc xe Gát 63 chạy bằng than củi đã có kết cấu ổn định và chạy với tốc độ khá cao trên tuyến đường giữa mùa mưa.

Nhờ việc chế tạo thành công máy phát điện và ô tô chạy bằng than củi, Trạm sửa chữa ô tô thuộc tiểu đoàn 56 đã hoàn thành tốt nhiệm vụ, được công nhận là Đơn vị Quyết thắng 4 năm liền. Bản thân Trạm trưởng Nguyễn Ngọc Quỳnh, cũng 4 năm liền đạt danh hiệu “Chiến sĩ Quyết thắng” và được tuyên dương danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

Sau khi đường Trường Sơn hoàn thành sứ mệnh lịch sử của tuyến chi viện chiến lược cho cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Anh hùng Nguyễn Ngọc Quỳnh vẫn gắn bó với Binh đoàn 12-đơn vị kế tục truyền thống của bộ đội Trường Sơn cho đến lúc nghỉ hưu.