Bạn tù của Bác

Dương Đào (còn có tên là Dương Thuần Cương) - một thanh niên dân tộc Choang ở thôn Pà Mông, huyện Tĩnh Tây, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Ngày 28-8-1942, Dương Đào tình nguyện dẫn đường đưa Nguyễn Ái Quốc từ Pà Mông đi Bình Mã (huyện Điền Đông)...

Nhà văn Hoàng Quảng Uyên trao quà của Hội Nhà văn Việt Nam tặng gia đình ông Dương Đào.

Kể từ ngày ấy, Dương Đào bị giam giữ, đầy đọa qua 13 huyện thị, gần 20 nhà tù cùng cuộc “hành trình” tù đày với đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Hơn một năm sau, ngày 10-9-1943, đồng chí Nguyễn Ái Quốc được trả tự do, liền sau đó Dương Đào cũng được thả và ra ở nhà trọ tại thành phố Liễu Châu, nhưng chưa kịp về đến nhà thì chết do bị lao.

Dương Đào vì đưa đường cho đồng chí Nguyễn Ái Quốc - Bác Hồ mà bị giam cầm, đầy đọa, ốm đau, bệnh tật... Và cũng chính vì thế, mặc dù bị khổ ải trong các nhà tù của Tưởng Giới Thạch, Bác Hồ vẫn luôn nghĩ về Dương Đào, luôn theo dõi sức khỏe của Dương Đào. Khi biết Dương Đào ốm nặng trong tù, Bác Hồ đã viết một bài thơ đầy thương cảm, buồn phiền và lo lắng - Bài số 117 trong tập thơ Nhật ký trong tù:

Dương Đào ốm nặng

Sóng dậy đất bằng, hỏi cớ sao

Đẩy anh vào ngục, anh Dương Đào

Cháy thành lây vạ, buồn khôn xiết

Nay lại thương anh mắc chứng lao

(Hoàng Trung Thông dịch)

Đến khi nghe tin Dương Đào ốm chết, Bác Hồ rất đau xót, Người đã gửi thư báo tin và chia buồn với gia đình Dương Đào. Thư Bác viết: “Dương Đào là người anh em rất tốt với chúng tôi, chúng tôi không bao giờ quên anh”.

Tháng 8-1963, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời 7 cán bộ, quần chúng ở huyện Tĩnh Tây và huyện Nà Pha (thuộc tỉnh Quảng Tây) sang thăm Việt Nam, trong đoàn có Dương Thắng Cường, em trai Dương Đào. Trong buổi tiếp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ân cần bắt tay Dương Thắng Cường, tưởng nhớ người đã khuất.

Vừa qua, được nhà thơ Hữu Thỉnh - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khuyến khích và hỗ trợ kinh phí, tôi đã có một chuyến đi dọc hành trình trên đất Quảng Tây theo dấu chân Bác Hồ trong thời gian Người bị Tưởng Giới Thạch bắt giam (năm 1942-1943). Chúng tôi đã đến thôn Pà Mông thăm và trao quà của Hội Nhà văn Việt Nam cho 4 gia đình có công với cách mạng Việt Nam, đặc biệt là gia đình Dương Đào. Ông Dương Thắng Cường nay đã 80 tuổi, mắt lòa, nặng tai, ốm đau, thường xuyên nằm trên giường, muốn dậy phải có người đỡ, dìu. Người em gái út của Dương Đào là bà Dương Xuân Hạng, 78 tuổi, vẫn còn khỏe mạnh và minh mẫn. Bà xúc động, dè dặt đề nghị: “Xin Nhà nước Việt Nam đặt tại quê nhà một tấm bia tưởng niệm liệt sĩ Dương Đào”.

Một tấm bia tưởng niệm liệt sĩ Dương Đào, người đã hiến thân cho cách mạng Việt Nam và tấm bia khắc bài thơ của Bác Hồ - chứng tích của một giai đoạn lịch sử - chắc chắn sẽ làm sinh động thêm mối tình hữu nghị của nhân dân hai nước Việt - Trung.

HOÀNG QUẢNG UYÊN