Tuy nhiên, do một số nguyên nhân mà sau khi đầu tư rất mạnh vào điện mặt trời thì hiện nay việc huy động nguồn điện này lại bị cắt giảm. Điều này ảnh hưởng lớn tới quyền lợi của nhà đầu tư, gây lãng phí nguồn năng lượng của đất nước. Để thúc đẩy nguồn NLTT phát triển bền vững, cần nhiều giải pháp đồng bộ, cấp bách.

Thiệt hại lớn khi nhà máy năng lượng tái tạo phải cắt giảm công suất

Với các chính sách ưu đãi của Chính phủ, điện mặt trời đã có sự phát triển bùng nổ trong hai năm 2019, 2020. Tính đến cuối năm 2020, tổng công suất lắp đặt điện mặt trời trên cả nước đã đạt khoảng 19.400MWp (tương đương 16.500MW), chiếm khoảng 25% tổng công suất lắp đặt nguồn điện của hệ thống điện quốc gia. Các dự án điện mặt trời đã kịp thời bù đắp lượng công suất thiếu hụt do các nguồn nhiệt điện than, điện khí chậm tiến độ, góp phần giảm lượng điện phát dầu (có giá thành cao) trong những tháng phụ tải cao điểm mùa khô. Tuy nhiên, dịch Covid-19 xuất hiện khiến nhu cầu sử dụng điện giảm, cộng với việc thiếu lưới truyền tải khiến tình trạng cắt giảm huy động điện NLTT, tập trung vào điện mặt trời trong thời gian qua không còn là chuyện mới. Điều này gây ra thiệt hại rất lớn.

leftcenterrightdel
  Công trình điện mặt trời mái nhà tại tỉnh Quảng Bình. Ảnh: TTXVN 

Nhấn mạnh việc cắt giảm huy động khiến nhiều nhà máy NLTT không thể chạy hết công suất, gây lãng phí nguồn lực và thiệt hại lớn cho nhà đầu tư, ông Lê Ngọc Hồ, Phó giám đốc Ban Đầu tư, Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn cho biết, tình trạng cắt giảm công suất của các nhà máy điện mặt trời đang diễn ra thường xuyên, liên tục. Có nhà máy chưa từng một ngày được hoạt động đúng công suất, ngay từ khi bắt đầu vận hành đã bắt buộc phải cắt giảm, có nhà máy phải cắt giảm lên tới 50%-60%. “Việc bán điện "phập phù" như hiện tại gây khó khăn cho việc vận hành nhà máy, cũng như thu hồi vốn để trả nguồn vốn vay từ ngân hàng. Hiện nay, vì sự an toàn chung của hệ thống điện, các doanh nghiệp vẫn phải chấp nhận việc bị cắt giảm, nhưng tình hình kéo dài rất khó khăn đối với nhiều doanh nghiệp. Nguồn thu của doanh nghiệp chỉ từ bán điện, vì vậy, nhà đầu tư mong muốn các cấp quản lý làm thế nào để giải được bài toán nhà máy chạy hết công suất”, ông Lê Ngọc Hồ bày tỏ.

Thừa nhận thực tế hiện nay nguồn NLTT đang bị cắt giảm huy động, theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam, trong 4 tháng đầu năm 2021, Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) đã buộc phải cắt giảm gần 470 triệu kWh điện NLTT (trong đó đã cắt giảm 447,5 triệu kWh điện mặt trời trang trại, chiếm 13,3% khả năng phát của các nhà máy điện mặt trời và cắt giảm 19,7 triệu kWh điện gió, chiếm khoảng 4,8% khả năng phát của các nhà máy điện gió). Dự kiến trong năm 2021 sẽ cắt giảm khoảng 1,68 tỷ kWh điện NLTT (trong đó, sẽ cắt giảm 1,25 tỷ kWh điện mặt trời trang trại, chiếm khoảng 9% khả năng phát của các nhà máy điện mặt trời và cắt giảm khoảng 430 triệu kWh điện gió, chiếm khoảng 7% khả năng phát của các nhà máy điện gió).

EVN cũng cho rằng, việc tiết giảm nguồn NLTT cũng như các loại nguồn khác trong thời gian qua là tình trạng khách quan, không mong muốn. Hiện tổng công suất điện mặt trời chiếm khoảng 25% công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống. Tuy nhiên, với đặc điểm tự nhiên của điện mặt trời là phụ thuộc vào thời gian nắng trong ngày (nắng mạnh thì phát nhiều điện và tắt nắng thì không phát điện) nên việc vận hành hệ thống điện gặp nhiều khó khăn, bất cập. Ngoài ra, việc phụ tải tăng trưởng thấp hơn dự kiến do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19; chênh lệch lớn giữa phụ tải cao điểm và thấp điểm trong ngày cũng gây nhiều khó khăn cho công tác điều độ hệ thống điện. Để bảo đảm an ninh, an toàn trong vận hành hệ thống điện, Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia không thể huy động toàn bộ công suất khả dụng của nguồn điện, trong đó có cả các nguồn NLTT như điện gió, điện mặt trời vào các giờ phụ tải thấp điểm (buổi trưa, các ngày nghỉ cuối tuần hoặc các dịp lễ, tết).

Đề cập một trong những nguyên nhân dẫn tới phải cắt giảm công suất các dự án điện mặt trời là tình trạng thiếu lưới truyền tải, Phó cục trưởng Cục Điện lực và NLTT (Bộ Công Thương) Phạm Nguyên Hùng cho hay, trong thời gian qua, việc vận hành hệ thống điện đã gặp phải những khó khăn như dự án điện mặt trời tập trung chủ yếu tại một số khu vực có tiềm năng lớn. Việc đầu tư điện mặt trời diễn ra nhanh trong khi lưới điện truyền tải phân phối chưa kịp bổ sung. Do đó lưới điện tại các khu vực này bị quá tải, dẫn đến phải cắt giảm nguồn điện trong một số thời điểm.

Thời gian qua, Bộ Công Thương cũng đã thực hiện hàng loạt biện pháp để giảm tình trạng cắt giảm công suất như khẩn trương triển khai xây dựng bổ sung hệ thống truyền tải, hệ thống phân phối, tăng cường khả năng điều độ, vận hành hệ thống điện phù hợp với điều kiện thời tiết, điều chỉnh thứ tự điều độ hệ thống điện theo hướng ưu tiên huy động nguồn điện NLTT, giờ phát cao điểm của thủy điện nhỏ lệch với giờ phát cao điểm của điện mặt trời... Nhưng thực tế cho thấy, việc giảm phát các dự án NLTT vẫn diễn ra phổ biến. Trong bối cảnh nguy cơ Việt Nam thiếu điện vẫn đang hiện rõ do hàng loạt dự án nhiệt điện, điện khí chậm tiến độ thì việc lãng phí nguồn NLTT là một nghịch lý, gây thiệt hại cho nhà đầu tư, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng. Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương Nguyễn Đình Cung đặt vấn đề cần làm rõ trách nhiệm trong việc để “vỡ” quy hoạch NLTT, gây lãng phí nguồn lực; làm rõ trách nhiệm của ai trong đầu tư hệ thống truyền tải đồng bộ với hệ thống nguồn điện.

Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng và cơ chế bán điện trực tiếp

Trong bối cảnh tiềm năng thủy điện lớn đã cơ bản khai thác hết, nhiệt điện than khó thu xếp vốn quốc tế do cam kết chống biến đổi khí hậu toàn cầu, nhiệt điện khí giá cao và phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu thế giới... sự phát triển NLTT là xu thế tất yếu. Định hướng tiếp tục gia tăng tỷ trọng điện NLTT trong tổng nguồn cung điện Việt Nam nêu tại Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11-2-2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã mở đường cho một thời kỳ phát triển NLTT ở nước ta. Tuy nhiên, để có thể phát triển NLTT mạnh mẽ, bền vững, cần cấp bách triển khai các giải pháp đồng bộ từ cơ chế chính sách, hạ tầng truyền tải, điều độ vận hành hệ thống điện.

Theo ông Lê Ngọc Hồ, để đưa các dự án điện mặt trời được vận hành tối đa, giải pháp quan trọng có thể tính là hệ thống lưu trữ năng lượng, ngoài ra, cần có chính sách để điện mặt trời bán trực tiếp cho các khách hàng. Nhưng điều này phải phụ thuộc vào các quy định của Nhà nước, cần có hướng dẫn cụ thể, rõ ràng và kèm theo đó là phải có hạ tầng phục vụ. Đánh giá cao đề xuất nên để doanh nghiệp điện mặt trời được bán trực tiếp cho khách hàng, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, kèm theo những biện pháp quản lý về giá điện trực tiếp giữa người mua-bán điện, chúng ta sẽ có được những kinh nghiệm rất tốt để phát triển thị trường điện trong thời gian tới. Nhu cầu mua bán điện trực tiếp sẽ đưa được các yếu tố thị trường, cạnh tranh vào ngành điện.

Theo ông Phạm Nguyên Hùng, khi kinh tế phục hồi, NLTT có hy vọng phát tối đa công suất. Vì vậy, trước mắt, cần đẩy mạnh các giải pháp kiểm soát dịch Covid-19 để phục hồi tăng trưởng kinh tế. Trong dài hạn, để nâng cao khả năng hấp thụ nguồn điện NLTT, bảo đảm vận hành an toàn, hiệu quả hệ thống điện, cần tiếp tục nghiên cứu ban hành các chính sách thu hút đầu tư phát triển NLTT phù hợp với từng thời kỳ phát triển kinh tế-xã hội. Bên cạnh đó, tăng cường đầu tư nâng cấp, mở rộng hạ tầng truyền tải kết hợp với các hệ thống lưu trữ (pin lưu trữ, thủy điện tích năng...); tăng cường khả năng điều độ vận hành hệ thống điện... Đáng chú ý, theo ông Phạm Nguyên Hùng, Bộ Công Thương đang nghiên cứu cơ chế, đồng bộ chính sách khuyến khích để phát triển hệ thống tích trữ; đồng thời đang nghiên cứu chính sách về cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp. Hiện Cục Điện lực và NLTT đang soạn thảo nội dung này và lấy ý kiến các tổ chức, ban, ngành, địa phương liên quan.

VŨ DUNG