Tiêm vắc-xin là cách hiệu quả nhất phòng bệnh viêm não Nhật Bản

QĐND Online – Tính đến nay, cả nước đã ghi nhận 325 ca viêm não virus; trong đó, đã có 5 ca tử vong. Tuy nhiên, tình hình dịch bệnh có thể diễn biến phức tạp hơn trong thời gian tới vì đỉnh điểm của bệnh thường rơi vào tháng 5, 6, 7 hàng năm.

Theo báo cáo của Bệnh viện Nhi Trung ương, đến ngày 30-6, bệnh viện đã tiếp nhận điều trị 129 trường hợp viêm não virus (chiếm 40% số trường hợp bệnh nhân viêm não virus trên cả nước), 1 trường hợp tử vong. Trong số 129 ca mắc viêm não virus có 46 trường hợp được chẩn đoán xác định là viêm não Nhật Bản (chiếm tỉ lệ 35%, cao hơn hẳn tỉ lệ trung bình khoảng 10-15% của các năm trước).

Bệnh nhân viêm não Nhật Bản đến từ 18 tỉnh, thành phố khu vực miền Bắc, trong đó Hà Nội nhiều nhất với 15 trường hợp, 1 trường hợp tử vong, Hải Dương (5 trường hợp), các tỉnh khác ghi nhận từ 1-3 trường hợp. Ngoài ra, kết quả điều tra cho thấy, số trường hợp mắc chủ yếu ở nhóm trẻ dưới 15 tuổi (chiếm 84,8%), trong đó trẻ dưới 1 tuổi chiếm 15,2%.

PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết, hiện TP Hà Nội đang đề xuất mở rộng diện tiêm chủng vắc-xin viêm não Nhật Bản miễn phí cho trẻ em dưới 14 tuổi. Việc tiêm vắc-xin này sẽ giúp lượng lớn đối tượng trẻ dưới 14 tuổi phòng căn bệnh nguy hiểm này. Bởi bệnh chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh do chưa từng được tiêm chủng trước đây và có thể bị nhiễm khi đi du lịch, lao động, công tác vào vùng lưu hành bệnh.

Trong tháng 6 vừa qua, TP Hà Nội đã tiến hành 2 vòng tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản miễn phí cho trẻ từ 1 đến 3 tuổi với tổng gần 170.000 mũi tiêm. Đợt tiêm vét vắc-xin viêm não Nhật Bản tiếp theo sẽ gộp vào ngày tiêm thường xuyên (ngày 4 và 5-7) tới đây.

Điều trị cho trẻ mắc bệnh viêm não tại Bệnh viện Nhi Trung ương.

Nhằm giúp người dân hiểu biết và phòng tránh bệnh viêm não virus, đặc biệt là bệnh viêm não Nhật Bản một cách hiệu quả, PGS,TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng trả lời một số câu hỏi về căn bệnh nguy hiểm này:

PV: Xin ông cho biết các biểu hiện của bệnh và nguyên nhân gây bệnh viêm não virus?

PGS,TS Trần Đắc Phu: Bệnh viêm não virus là một tình trạng bệnh nguy hiểm do nhiều loại virus gây nên, thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh và tử vong cao. Biểu hiện chính của bệnh là có sốt cao và kèm theo các triệu chứng liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm: Nhức đầu dữ dội, buồn nôn và nôn mửa, cứng cổ, lú lẫn, mất định hướng, thay đổi nhân cách, co giật, rối loạn nghe nói, ảo giác, mất trí nhớ, đờ đẫn, hôn mê... Người già và trẻ em là những người có nguy cơ cao bị mắc bệnh nặng, biến chứng và tử vong.

Về nguyên nhân, tại nước ta, các căn nguyên gây viêm não thường là các virus arbo (trong đó có virus viêm não Nhật Bản), virus herpes, các virus đường ruột (như EV 71 gây bệnh tay chân miệng), sởi, quai bị và các virus khác mà ta chưa biết rõ ... Do các triệu chứng lâm sàng rất khó phân biệt giữa các chủng virus, do đó, việc chẩn đoán nguyên nhân phải thông qua việc xét nghiệm xác định virus.

Bệnh viêm não Nhật Bản chỉ là một trong những nguyên nhân phổ biến gây bệnh viêm não virus ở nước ta. Từ trước những năm 1997, khi nước ta bắt đầu triển khai tiêm vắc-xin phòng bệnh viêm não Nhật Bản, nguyên nhân gây viêm não virus chủ yếu là virus viêm não Nhật Bản. Nhờ kết quả phòng bệnh của chương trình triển khai tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản tại nước ta, số trường hợp viêm não do virus viêm não Nhật Bản đã giảm đáng kể, đến nay chỉ còn chiếm khoảng 10-15% tổng số các trường hợp mắc bệnh viêm não virus.

PV: Xin ông cho biết chúng ta nên làm thế nào để phòng các loại bệnh viêm não virus?

PGS,TS Trần Đắc Phu: Chúng ta phải dựa vào các nguyên nhân để phòng chống một cách thích hợp. Cụ thể:

Đối với bệnh lây qua côn trùng như muỗi, ve … đốt, việc quan trọng nhất là hạn chế các nguy cơ bị côn trùng, muỗi đốt khi sinh hoạt hoặc làm việc ngoài trời, đặc biệt là vào lúc bình minh hoặc hoàng hôn (là thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất) thông qua việc mặc áo quần phủ kín tay, chân, như mặc áo dài tay, mang tất, sử dụng các chất xua đuổi côn trùng, nằm màn khi ngủ. Để hạn chế sự phát triển của muỗi gây bệnh, chúng ta cần phải thường xuyên vệ sinh môi trường, phát quang bụi rậm, làm thông thoáng cống rãnh, đậy kỹ các vật dụng chứa nước, loại bỏ các dụng cụ thừa có khả năng đọng nước nhằm giảm thiểu nơi cư ngụ cũng như nơi đẻ trứng của muỗi kết hợp với phun hóa chất diệt muỗi ở những nơi có mật độ muỗi cao.

Đối với các chủng virus như herpes, sởi, quai bị gây bệnh lây qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp, do đó, chúng ta cần phải cách ly người bệnh cũng như hạn chế việc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, sử dụng các biện pháp phòng hộ như đeo khẩu trang khi chăm sóc người bệnh. Trong số các chủng virus này, một số chủng virus gây bệnh đã có vắc-xin phòng bệnh như sởi, quai bị, do vậy, chúng ta cần phải chủ động tiêm vắc-xin để phòng bệnh và những biến chứng viêm não của các bệnh này.

Đối với các virus đường ruột, bệnh lây qua đường tiêu hóa và tiếp xúc trực tiếp, việc vệ sinh cá nhân là yếu tố quan trọng hàng đầu do hiện chưa có vắc-xin phòng bệnh đặc hiệu, trong đó, việc rửa tay với xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, vệ sinh ăn chín, uống chín là những biện pháp phòng bệnh đơn giản và hiệu quả.

Đối với virus gây bệnh viêm não Nhật Bản, đã có vắc-xin phòng bệnh, thực hiện tiêm vắc-xin viêm não Nhật Bản đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêm 1 mũi vắc-xin thì không có hiệu lực bảo vệ, nếu tiêm đủ 2 mũi vắc-xin, hiệu lực bảo vệ đạt trên 80%, tiêm đủ 3 mũi vắc-xin, hiệu lực bảo vệ đạt 90-95% trong khoảng 3 năm, do đó trẻ em cần tiêm chủng với 3 liều cơ bản như sau:

- Mũi 1: lúc trẻ được 1 tuổi;

- Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần;

- Mũi 3: cách mũi 2 là 1 năm.

 Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

Hầu hết các nước này có nhiệt độ cao vào mùa hè và mưa nhiều thuận lợi cho việc trồng lúa nước. Chim di trú và tập quán chăn nuôi lợn theo hộ gia đình còn phổ biến đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc lưu hành virus VNNB trong tự nhiên, từ đó dẫn đến tình trạng lưu hành bệnh VNNB ở người.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Ở Việt Nam, bệnh VNNB được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952. Bệnh VNNB lưu hành trong cả nước, nhiều nhất ở các tỉnh đồng bằng và trung du miền Bắc. Các ổ dịch phần lớn tập trung ở những vùng trồng nhiều lúa nước kết hợp với chăn nuôi lợn hoặc vùng trung du bán sơn địa có trồng nhiều hoa quả và nuôi lợn.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Động vật nhiễm virus chính là nguồn truyền nhiễm bệnh VNNB cho người. Cụ thể:

- Nguồn truyền nhiễm trong thiên nhiên là các loài chim và một số loài bò sát.

- Nguồn truyền nhiễm ở súc vật gần người quan trọng nhất là lợn do dễ bị nhiễm virus và được chăn nuôi ở nhiều hộ gia đình. Ngoài ra, một số gia súc khác như trâu, bò, dê, cừu cũng có thể là ổ chứa của virus.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Trong số các loài động vật sống gần người, lợn được coi là nguồn truyền nhiễm quan trọng nhất vì:

- Tỷ lệ lợn bị nhiễm virus VNNB trong vùng dịch rất cao (khoảng 80% đàn lợn nuôi); trong khi đó, phạm vi lợn nuôi tại các hộ gia đình rất lớn (hầu hết gia đình ở nông thôn có nuôi lợn).

- Sự xuất hiện virus VNNB trong máu lợn xảy ra ngay sau khi lợn bị nhiễm virus. Thời gian nhiễm virus huyết ở lợn kéo dài từ 2 đến 4 ngày với số lượng virus VNNB trong máu rất cao đủ để gây nhiễm cho muỗi để từ đó truyền bệnh cho người.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Bệnh VNNB không lây trực tiếp từ người sang người. Bệnh được truyền sang người qua muỗi đốt.  Muỗi hút máu động bị vật nhiễm virus (thường là từ lợn) rồi từ đó lại đốt người và truyền bệnh cho người. Muỗi truyền bệnh VNNB được gọi là véc-tơ truyền bệnh.

Ăn uống chung, dùng chung đồ dùng, tiếp xúc gần gũi với người bệnh không làm lây bệnh.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Có nhiều loài muỗi có khả năng truyền bệnh VNNB, tuy nhiên có 2 loài muỗi chính truyền bệnh này đó là Culex. tritaeniorhynchus và Culex. vishnui. Đây là hai loài muỗi thường sinh sản và trú đậu ở ruộng lúa nước, nhất là ở ruộng mạ và phát tán rộng trên cánh đồng, nên được gọi là muỗi đồng ruộng.

Muỗi thường bay đi hút máu súc vật hoặc máu người vào lúc chập tối; muỗi sinh sản và phát triển nhiều vào mùa hè lúc nắng nóng, mưa nhiều.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Bệnh VNNB có thể xảy ra quanh năm nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các tháng mùa hè, đỉnh điểm dịch vào các tháng 5, 6, 7. Sở dĩ bệnh hay gặp vào mùa này là vì đây là mùa thuận lợi cho muỗi truyền bệnh phát triển và cũng là mùa có nhiều loài hoa quả chín thu hút chim từ rừng về mang theo mầm bệnh từ nơi hoang dã rồi từ đó lây sang đàn lợn, gia súc gần người và sau đó lây sang cho người.

Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với virus VNNB đều có thể bị mắc bệnh. Tuy nhiên, bệnh VNNB chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh do chưa từng được tiêm chủng trước dây và có thể bị nhiễm virus khi đi du lịch, lao động, công tác vào vùng lưu hành bệnh VNNB.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Bệnh VNNB đã có vắc-xin phòng bệnh nên việc tiêm vắc-xin là biện pháp phòng bệnh quan trọng, hiệu quả và khả thi nhất. Ngoài tiêm vắc-xin, các biện pháp sau đây cũng góp phần phòng bệnh cho cộng đồng, bao gồm:

      - Thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà.

     -  Ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc đặc biệt lúc chập tối đề phòng muỗi đốt. Các hộ gia đình thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thường để xua, diệt muỗi.

     -  Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương cần phải đưa trẻ ngay đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

         Mũi 1: lúc trẻ đủ 1 tuổi

         Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần

         Mũi 3: sau mũi 2 là một năm

Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

        Mũi 1: càng sớm càng tốt

        Mũi 2: sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần

        Mũi 3: sau mũi 2 là một năm.

Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

PGS,TS Trần Đắc Phu: Cũng như các vắc-xin khác, khi tiêm vắc-xin VNNB có một tỷ lệ nhất định có tác dụng phụ, bao gồm:

Tại chỗ tiêm có thể bị đau, sưng, đỏ, thường gặp ở 5-10% người được tiêm. Một số ít có phản ứng toàn thân như sốt nhẹ, đau đầu, mệt mỏi. Các phản ứng phụ nêu trên xuất hiện khoảng vài giờ sau khi tiêm và thường tự hết sau 1-2 ngày. Ngoài ra có một tỷ lệ vô cùng nhỏ (khoảng 1 /1 triệu mũi tiêm) có thể gặp choáng (sốc phản vệ) sau khi tiêm trong vòng vài giờ, cần được đưa ngay tới cơ sở y tế gần nhất để xử trí cấp cứu.

PGS,TS Trần Đắc Phu:

- Chủ động đưa con em đi tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch tất cả các loại vắc xin trong đó có vắc xin VNNB, bởi vì vắc-xin chính là biện phấp phòng bệnh quan trọng nhất, hiệu quả nhất và chỉ có tỷ lệ tiêm chủng cao mới có khả năng bảo vệ được cá nhân và cộng đồng trước các dịch bệnh nguy hiểm trong đó có VNNB.

- Thường xuyên giữ gìn vệ sinh môi trường sống sạch sẽ; chủ động thực hiện các biện pháp diệt muỗi, diệt loăng quăng bọ gậy tại hộ gia đình. Vệ sinh chuồng trại chăn nuôi để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà.

- Khi phát hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh truyền nhiễm thì cần đến ngay các có sở y tế gần nhất để được khám, hướng dẫn và phòng lây nhiễm cho người khác.

- Toàn thể người dân và cộng đồng cùng chung tay thực hiện và phối hợp thật tốt với ngành y tế trong tất cả các hoạt động phòng chống dịch bệnh được triển khai tại hộ gia đình cũng như tại cộng đồng.