Thách thức của “già hóa dân số”
Theo TS Dương Quốc Trọng, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Việt Nam đang ở thời kỳ cơ cấu “dân số vàng”, với số người trong độ tuổi lao động gấp đôi số người trong độ tuổi phụ thuộc (dưới 15 tuổi và trên 60 tuổi), nhưng đồng thời nước ta cũng đã bước vào giai đoạn “già hóa dân số”. Bắt đầu từ năm 2009, tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên ở nước ta tăng rất nhanh, từ 8,7% lên 9,4% (từ năm 2009 đến năm 2010), gấp 10 lần so với giai đoạn trước đây. Theo dự báo, xu hướng trong những năm tới sẽ còn tăng nhanh hơn.
Theo quy ước của Liên Hợp Quốc, một quốc gia “già hóa dân số” hay còn gọi là giai đoạn “dân số đang già” là khi khi tỷ lệ dân số trên 60 tuổi chiếm từ 10% trở lên hoặc tỷ lệ người từ 65 tuổi chiếm từ 7% trở lên. Kết quả cuộc Điều tra biến động dân số vào tháng 4-2011 cho thấy, số người từ 65 tuổi trở lên của nước ta là 7%. Như vậy, Việt Nam đã chính thức bước vào giai đoạn “già hóa dân số”.
Đặc biệt, tuổi thọ bình quân của người Việt đã tăng thêm 33 tuổi (từ 40 tuổi lên 73 tuổi), trong khi thế giới chỉ tăng thêm 21 tuổi (từ 47 tuổi lên 68 tuổi). Tuổi thọ bình quân tăng nhanh cùng với mức sinh giảm đã làm số lượng và tỷ lệ người cao tuổi trong tổng dân số đã tăng lên rõ rệt. Tuổi thọ người dân tăng cao phản ánh những thành tựu to lớn của phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có sự đóng góp quan trọng của công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân. Tuy nhiên, với tốc độ nhanh và khoảng thời gian chuyển đổi từ “già hóa dân số” sang “dân số già” ngắn hơn nhiều so với các nước phát triển khiến Việt Nam đang đứng trước những thách thức to lớn trong việc hoạch định chính sách và an sinh xã hội cho người cao tuổi.
Số người dân có tuổi thọ tăng cao đã tác động mạnh đến mô hình và nguyên nhân bệnh tật của người cao tuổi, khiến cho gánh nặng “bệnh tật kép” ngày càng rõ ràng. Theo khảo sát năm 2010 của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, có tới 95% người cao tuổi có bệnh, chủ yếu là các bệnh mãn tính như: Xương khớp, tim mạch và huyết áp, tiền liệt tuyến, rối loạn tiểu tiện, những bệnh tật phát sinh như sa sút tinh thần và trầm cảm lại có xu hướng tăng.
 |
|
Người cao tuổi là nguồn nhân lực quý giá khi bước vào giai đoạn công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước.
|
Đáng lo ngại là, đa số người cao tuổi nước ta chưa có thói quen khám bệnh định kỳ, vì vậy, khi phát hiện bệnh thường đã ở giai đoạn muộn khiến việc chữa trị rất khó khăn, dẫn đến nguy cơ khuyết tật ở người cao tuổi cũng rất cao, trong đó, thường gặp nhất là mất thị lực và thính lực.
Ngoài ra, mô hình gia đình Việt Nam đang thay đổi từ gia đình truyền thống nhiều thế hệ sang “gia đình hạt nhân”, con cái ngày càng có xu hướng sống độc lập với cha mẹ, dẫn đến việc số người có thể chăm sóc người cao tuổi trong hộ gia đình ngày càng giảm. Theo kết quả Điều tra mức sống dân cư từ năm 1992 đến năm 2008 của Tổng cục Thống kê, tỷ lệ hộ gia đình có người cao tuổi sống cùng con cái giảm từ gần 80% xuống còn 62%, tỷ lệ hộ gia đình có người cao tuổi sống cô đơn hoặc chỉ sống với vợ/chồng người cao tuổi lại tăng lên đáng kể, chủ yếu sống ở nông thôn; số lượng cụ bà góa chồng cao gần 5,5 lần số cụ ông góa vợ; số cụ bà sống ly hôn, ly thân cũng cao hơn số cụ ông sống ly hôn, ly thân 2,2 lần. Đây là điều rất bất lợi đối với người cao tuổi.
Hiện, có hơn 70% người cao tuổi sống ở nông thôn, làm nông nghiệp với thu nhập thấp và không ổn định. Chỉ có khoảng 25% dân số cao tuổi đang hưởng lương hưu và 20% dân số cao tuổi hưởng trợ cấp xã hội, còn phần lớn không hưởng bất kỳ một khoản nào.
Thực tế, khi người cao tuổi tăng lên về số lượng và tỷ lệ trong dân số thì chi phí cho hệ thống an sinh xã hội cũng tăng lên như: Chi phí cho quỹ lương hưu, chi phí cho bảo hiểm y tế, chi phí cho xây dựng hệ thống lão khoa...
Phát huy vai trò của người cao tuổi
Ứng phó với một xã hội già hóa, theo các chuyên gia, hiệu quả nhất chính là chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi tại nhà và phát huy vai trò của họ trong cộng đồng, tận dụng được kinh nghiệm và chất xám, nhằm biến những thách thức thành cơ hội và động lực của sự phát triển.
Theo TS Dương Quốc Trọng, lâu nay, khi nói về người cao tuổi, ta thường chú trọng đến việc chăm sóc sức khỏe. Nhưng trong giai đoạn tới, yếu tố đầu tiên là phải phát huy vai trò của người cao tuổi để họ tiếp tục có những đóng góp cho đất nước phù hợp với khả năng, sức khỏe của mình. Người cao tuổi là nguồn nhân lực quý giá khi nước ta bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước - lao động trí tuệ thay cho lao động cơ bắp. Với người cao tuổi có kiến thức, trình độ, chúng ta cần phải tranh thủ, phát huy được tiềm năng của họ. Trong thời gian tới, khi tỉ lệ người cao tuổi ngày càng cao, chúng ta cần tham khảo, học tập kinh nghiệm của những nước đã có kinh nghiệm về vấn đề này, từ đó có thể giúp người cao tuổi sống khỏe, hạnh phúc và xã hội có thể hưởng lợi từ những kiến thức, kinh nghiệm quý từ những người cao tuổi.
TS Dương Quốc Trọng cho hay, hiện nay, Việt Nam đã có trung tâm chăm sóc người cao tuổi có công với đất nước. Đồng thời, nước ta cũng có các trung tâm dưỡng lão dành cho đối tượng con cái không có điều kiện chăm sóc bố mẹ mình. Tại Hà Nội có trung tâm chăm sóc người cao tuổi ở Từ Liêm và Tây Hồ cũng đang hoạt động khá tốt. Một mô hình khác là trung tâm chăm sóc người cao tuổi không nơi nương tựa, nơi mà Nhà nước lo toàn bộ chi phí nhưng với chính sách hiện nay đây vẫn là một vấn đề khó khăn.
Đặc biệt, ở nước ta, nhất là ở nông thôn, người cao tuổi hiện nay chủ yếu đều bước qua khỏi thời kỳ chiến tranh, bao cấp, nên sự tích lũy mới chỉ có ở một bộ phận số ít dân số cao tuổi. Điều chúng ta cần làm là nâng cao công tác truyền thông cho người cao tuổi để họ hiểu được bản thân và nhu cầu của chính họ; đồng thời, cần nâng cao trách nhiệm của chính quyền đối với người cao tuổi và Hội người cao tuổi ở các địa phương.
"Đối với người cao tuổi sống tại những vùng còn khó khăn, theo tôi, trong giai đoạn tới cần có chế độ an sinh xã hội cho phù hợp để họ có thể giảm bớt những gánh nặng và tăng cường việc chăm sóc người cao tuổi tại gia đình và cộng đồng nhằm góp phần phát huy và nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi" - TS Dương Quốc Trọng nói.
Bài, ảnh: NGUYỄN THẢO