Có chuyên gia kinh tế đã đúc kết “chống dịch như chống giặc” nhưng “cứu nền kinh tế phải cấp bách hơn cứu hỏa”. Đại dịch cũng là lúc chúng ta có thể rút ra những bài học lớn cho hôm nay và ngày mai.

Bài học về sự kiên định niềm tin vào Đảng, Nhà nước

Nhìn lại sự bùng phát đại dịch toàn cầu, GS Jonathan London, công tác tại Viện Nghiên cứu châu Á, Đại học Leiden, Hà Lan đã chỉ trích gay gắt không ít nhà lãnh đạo ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển nhưng đã thiếu tỉnh táo, bản lĩnh và sự kiên quyết, dám nghĩ dám quyết cần có.

Xây dựng một chính phủ trách nhiệm, chính phủ kiến tạo lúc này là niềm mong đợi của người dân ở mọi quốc gia. Với đất nước ta, những khó khăn thách thức về kinh tế hiện nay có nhiều nét phức tạp chưa từng có, nhưng xét một cách toàn diện, nó chưa phải là trang sử cam go, nguy hiểm nhất so với những gì chúng ta đã trải qua trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và vượt qua khủng hoảng sau giai đoạn đầu đổi mới. Một trong những bài học xương máu sau sự tan rã của hệ thống XHCN ở Liên Xô và Đông Âu giúp chúng ta không đổ vỡ theo hiệu ứng hệ thống chính là việc giữ được vai trò lãnh đạo của Đảng, kiên định mục tiêu con đường đúng đắn, giữ được niềm tin và sự ủng hộ của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì cuộc họp trực tuyến giữa Thường trực Chính phủ với Ban chỉ đạo phòng, chống dịch Covid-19 ngày 9-4. Ảnh: TTXVN.

Đề cập đến vấn đề này, PGS, TS Trần Viết Lưu, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Ban Tuyên giáo Trung ương đã có nhận định sâu sắc rằng, Đảng, Nhà nước thể hiện rõ tính nhạy cảm chính trị, sớm vào cuộc với các phương án từ thấp đến cao, nắm thế chủ động, chỉ đạo toàn diện, đồng bộ các giải pháp, nhưng có trọng tâm, trọng điểm. Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Quốc hội, Chính phủ luôn đặt nhiệm vụ chống “giặc” Covid-19 vào vị trí đặc biệt của các chương trình nghị sự; các ban, bộ, ngành, các địa phương đều thể hiện tính nhạy bén chính trị, coi bảo đảm an toàn cho người dân là mục tiêu tối thượng, quán triệt sâu sắc phương châm hành động “chống dịch như chống giặc”, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị; kết nối lực lượng mọi cấp, mọi ngành, trong và ngoài nước, phát huy trí tuệ và ý chí của toàn dân. Thủ đô Hà Nội đã đi đầu trong đại chiến chống dịch, là chốt chặn tiền tiêu. Thành phố Hồ Chí Minh, đầu tàu kinh tế ở phía Nam Tổ quốc, cùng lúc vừa phải giữ vững tăng trưởng kinh tế, vừa phải căng sức phòng, chống dịch Covid-19. Các tỉnh, thành phố khác trên cả nước đều quán triệt sâu sắc chỉ đạo của Trung ương, chủ động, sát sao trong tổ chức cuộc sống “thời chiến” quyết liệt thực hiện "mục tiêu kép": Vừa phòng, chống dịch Covid-19, vừa phát triển kinh tế-xã hội.

Không phải ngẫu nhiên mà báo Argentina trong bài “Cuộc chiến chống SARS-CoV-2: Mô hình Việt Nam-Hình mẫu thế giới”, ca ngợi sức mạnh đoàn kết và niềm tin gần như tuyệt đối vào sự lãnh đạo chính trị của Đảng, Nhà nước đã làm nên “sự thần kỳ” của một quốc gia nhỏ bé. Trang mạng Asia Times đăng bài phân tích “Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận được sự hoan nghênh” ở cả trong và ngoài nước khi có những quyết sách nhanh chóng, hiệu quả và minh bạch để kiềm chế dịch Covid-19.

Cuộc khảo sát do Tổ chức Dalia Research (Đức) tiến hành tại 45 quốc gia và vùng lãnh thổ ở khắp các châu lục trên thế giới cho thấy, Việt Nam có tỷ lệ người dân tin tưởng vào các biện pháp ứng phó dịch Covid-19 của Chính phủ cao nhất thế giới với 62%. Niềm tin của hơn 90 triệu dân vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước không phải dựa trên cảm tính đơn thuần hay tuyên truyền một chiều mà có được.

Qua đại dịch cũng là lúc chúng ta củng cố niềm tin vào tính nhân văn, sự ưu việt của chế độ XHCN. Có thể tiềm lực, sức mạnh kinh tế của chúng ta còn hạn chế nhưng ý chí, tinh thần hết mình vì dân, xả thân vì dân, “đến tương cà mắm muối của dân Đảng đều phải lo”, cả hệ thống chính trị vào cuộc vì tính mạng, cuộc sống của nhân dân thì Nhà nước XHCN của chúng ta đang nỗ lực làm tốt hơn nhiều chính thể có sức mạnh lớn gấp nhiều lần.

Trong thời gian tới, dịch bệnh có thể còn diễn biến phức tạp. Trong những kịch bản suy giảm kinh tế, các chuyên gia đã khuyến nghị có thể có kịch bản xấu nhất, tới 74% doanh nghiệp phá sản, nhiều ngành nghề, thành phần kinh tế gặp nhiều khó khăn. Muốn vượt qua, đòi hỏi hàng đầu với mỗi người dân vẫn là giữ vững niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước. Truyền thống ngàn năm của dân tộc ta lúc nguy nan luôn cho thấy, đoàn kết là sống, chia rẽ là chết. Bài học đó hiện nay còn nguyên tính thời sự.

Người dân lấy gạo từ “Máy ATM” nhả gạo yêu thương. Ảnh: qdnd.vn

Bài học về tinh thần tập thể, ý thức cộng đồng

Chỉ vài giờ sau khi một cán bộ cơ quan dân cử có lời nói, hành vi vô trách nhiệm, coi thường lực lượng chức năng kiểm soát phòng dịch, cán bộ đó đã bị cấp ủy, chính quyền địa phương, dưới sự chỉ đạo của Bí thư tỉnh ủy, người đứng đầu địa phương kiên quyết xử lý làm gương.

Đó là dẫn chứng thể hiện sự kiên quyết, nghiêm minh của Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị chúng ta trong cuộc chiến chống dịch hiện nay. Với cuộc chiến chống suy giảm kinh tế thời gian tới, như các chuyên gia kinh tế cảnh báo, cần rút ra bài học của nhiều lần hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế bởi suy thoái toàn cầu trước đây, đã có nhiều hiện tượng chây ỳ, trục lợi, làm méo mó chính sách hỗ trợ của Đảng, Nhà nước. Trong thời gian tới, những hiện tượng ấy không thể được tái diễn, cần phải được xử lý nghiêm minh. Để giúp đất nước vượt qua “bão Covid-19” và phát triển, mỗi cán bộ, mỗi người dân phải đề cao tinh thần tập thể, ý thức vì cộng đồng, vì lợi ích chung của đất nước.

Những năm chiến tranh giữa mưa bom bão đạn, vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, vừa xây dựng kinh tế ở miền Bắc vừa chi viện cho miền Nam, đất nước chúng ta đã vượt qua những thử thách mang tầm lịch sử và thời đại chính nhờ tinh thần tập thể. Đã có một thời, từng suy nghĩ, từng hành vi của mỗi người đều gạt lợi ích cá nhân mình sang một bên, hành động vì cái chung, vì cộng đồng. Ai nghĩ riêng tư, vụ lợi cho mình đều cảm thấy xấu hổ, lạc lõng.

Những ngày vừa qua, sống trong giai đoạn cách ly xã hội với cuộc sống kinh tế mang dáng dấp thời chiến, giúp chúng ta thêm một lần nhận ra, đâu phải trong cơ chế thị trường chỉ lợi ích cá nhân, chủ nghĩa cá nhân có thể lên ngôi trên hết mà từ mặt trái của cơ chế thị trường, với thách thức an ninh phi truyền thống trong đại dịch lại đặt ra đòi hỏi rất cao của ý thức tập thể, của tinh thần mỗi người vì mọi người!

Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục vắng người trong thời gian cách ly xã hội.

Từ trải nghiệm này, giúp chúng ta phải sớm lấy lại tư duy cộng đồng và nỗ lực tập thể vì cuộc sống của chính chúng ta cũng phụ thuộc vào điều đó. Vừa qua, tại Trung Quốc và Hàn Quốc để kiểm soát dịch bệnh lâu dài, hai nước đã sử dụng các ứng dụng điện thoại thông minh để theo dõi những người mắc bệnh. Những công nghệ giúp định vị địa lý đến theo dõi vị trí của người bệnh thông qua điện thoại của họ cho đến các hệ thống nhận dạng khuôn mặt có thể phân tích ảnh để xác định ai có thể tiếp xúc với những người sau đó kiểm tra dương tính với virus. Liệu Việt Nam có thể áp dụng cách làm đó không, mỗi người dân, nhất là những người bị bệnh có thể vì trách nhiệm cộng đồng để tự giác làm điều đó không? Đó là một câu hỏi cần được trả lời.

Trong quá khứ, chúng ta đã có nhiều bài học như cấm pháo khiến bao làng nghề lao đao hay buộc đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy, không uống rượu khi tham gia giao thông đều là những ví dụ cho thấy dư luận ban đầu chưa phải đã đồng thuận. Nhưng rồi nhìn rộng ra, mọi người đều thấy lợi ích xã hội cũng là lợi ích của bản thân mình và chủ trương của Đảng, Nhà nước là đúng đắn.

Bài học chủ động “tự cứu mình”, tìm “lối đi ngay dưới chân mình”

Mỗi doanh nghiệp, mỗi thành phần kinh tế hộ gia đình hay hợp tác xã, phải luôn ghi nhớ bài học hàng ngàn năm của dân tộc Việt Nam, dĩ bất biến, ứng vạn biến, tự cứu mình trước khi trời cứu. Những chính sách hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn của Nhà nước chỉ là sự tiếp sức, là cho cái cần câu, chứ không phải cho con cá để ăn hết rồi ngồi đó chết đói trong dịch bệnh. Phải biết đứng dậy, làm việc sáng tạo để vượt qua đại dịch.

Thời gian qua, đã có rất nhiều doanh nghiệp không “buông tay, chìm xuồng”; bằng sự linh động, nhạy bén, sáng tạo và kinh nghiệm của mình, nhiều doanh nghiệp đã tìm ra những phương thức kinh doanh hiệu quả.

Nhiều doanh nghiệp dệt may đã ứng phó bằng cách chia sẻ đơn hàng và nguồn nguyên liệu dự trữ để có thể duy trì sản xuất trong tháng 3 và tháng 4, đồng thời, tích cực tìm kiếm các nguồn cung nguyên liệu thay thế. Mặt khác, một số thương hiệu may mặc xuất khẩu lớn như: May 10, Việt Tiến, Hòa Thọ, Nhà Bè… đã chuyển sang sản xuất khẩu trang vải kháng khuẩn-mặt hàng đang có sức mua rất mạnh trong thời điểm hiện nay.

Để doanh nghiệp không phá sản, người lao động không mất việc, Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) cũng tổ chức lại sản xuất để cho dù hàng thiếu, việc không nhiều, thì máy vẫn chạy, công nhân vẫn có việc. Một trong những cách để doanh nghiệp này bám trụ là sản xuất những mặt hàng chưa bao giờ làm trước đây, như khẩu trang phòng dịch, tiến tới là khẩu trang y tế, quần áo phòng dịch, quần áo dành cho bệnh viện và y bác sĩ...

Hưởng ứng lời kêu gọi của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ kêu gọi toàn dân tham gia ủng hộ phòng, chống dịch Covid-19, Tập đoàn Vingroup đã vào cuộc rất nhanh, tận dụng hệ thống nhà máy và lực lượng sẵn có để sản xuất thứ “vũ khí” quan trọng trong trận chiến Covid-19 là các loại máy thở thiết yếu và máy đo thân nhiệt, cung ứng cho thị trường Việt Nam. Với lợi thế là có 2 công ty sản xuất ô tô và thiết bị điện tử, Vingroup đã chế tạo các chi tiết lớn, chi tiết cơ khí và các chi tiết khó, hiếm hàng tại thời điểm này, với giá thấp hơn hàng chục lần so với các máy đo thân nhiệt trên thị trường do thế giới sản xuất.

Hệ thống bán lẻ VinMart và VinMart+. Ảnh: baodautu.vn

Nhiều doanh nghiệp chuyên cung cấp hàng hóa thiết yếu trong lĩnh vực thực phẩm đã biến thách thức thành cơ hội. Đại diện Tập đoàn Masan, đơn vị đang sở hữu hệ thống bán lẻ VinMart và VinMart+ cho biết, thực hiện nghiêm Chỉ thị 16 của Thủ tướng, Masan bảo đảm hàng hóa siêu thị sẵn sàng đầy kệ. Tập đoàn đã chủ động xây dựng kịch bản chi tiết để ứng phó với dịch bệnh tại hệ thống chuỗi bán lẻ. Các nhà máy chế biến thực phẩm của Masan đang hoạt động công suất tối đa nhằm bảo đảm đáp ứng các sản phẩm thiết yếu cho nhu cầu tiêu dùng của người dân. Nhưng những doanh nghiệp này đã đi xa hơn, không chỉ phát triển bán hàng ở chuỗi siêu thị mà qua dịch bệnh là thời cơ rất tốt để thúc đẩy thương mại điện tử. Họ đã đẩy mạnh bán hàng online và đặt hàng qua điện thoại. Theo thống kê, số lượng người mua sắm trực tuyến trên ứng dụng di động trong mùa dịch đã tăng gấp nhiều lần so với bình thường; có giai đoạn việc quét mã mua hàng tại các siêu thị VinMart, VinMart+ còn tăng gấp 15 lần... Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Nafoods Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dù cả đầu vào và đầu ra đều bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, song trong quý I-2020, sản lượng của Nafoods vẫn tăng trưởng 40% so với cùng kỳ năm trước nhờ hàng loạt giải pháp như thổi sự tự tin, tinh thần vượt qua “virus sợ hãi”, động viên sự sáng tạo của từng thành viên trong hệ thống; gửi thư cho khách hàng chia sẻ, thấu hiểu, yên tâm với doanh nghiệp, sát sao với bà con nông dân, nhà cung cấp nguyên liệu.

Trao đổi với phóng viên Báo Quân đội nhân dân Điện tử, ông Phan Văn Dũng, Phó tổng giám đốc Công ty Vissan, khi dịch Covid-19 xảy ra, mảng thực phẩm tươi sống của Vissan sụt giảm tiêu thụ do các nhà hàng, khách sạn, trường học đóng cửa. Tuy nhiên, mảng thực phẩm chế biến sẵn có hạn sử dụng lâu như thực phẩm đóng hộp, xúc xích, hàng đông lạnh... lại tăng mạnh. Sản lượng đồ hộp của Vissan tăng khoảng 30-40%. Đơn vị đã không coi đây là khủng hoảng mà xác định là chuẩn bị cho “cao điểm Tết lần 2”.

Các trung tâm thương mại đóng cửa phòng dịch Covid-19.

Khó khăn khiến hàng loạt nhà hàng, quán cà phê phải đóng cửa nhưng làm thế nào để vừa chấp hành nghiêm Chỉ thị cách ly xã hội của Thủ tướng vừa có thể kinh doanh, nhiều đơn vị nhà hàng, chuỗi cửa hàng, cà phê, nước giải khát trên địa bàn Hà Nội cũng áp dụng chương trình bán hàng qua online, giao hàng tận nơi. Nhiều cửa hàng kinh doanh ở Hà Nội cũng lắp thêm máy POS, thanh toán qua quét mã QR nhằm khuyến khích người tiêu dùng nên chuyển đổi hình thức thanh toán không dùng tiền mặt hoặc chuyển khoản để hạn chế lan truyền virus khi mua sắm trực tiếp... Việc ứng dụng các công nghệ, thúc đẩy kết nối mạng đang mang lại “cánh cửa” mới cho doanh nghiệp khi dịch bệnh đã thay đổi thói quen mua sắm của nhiều người tiêu dùng.

Một doanh nghiệp nhỏ khác như Công ty TNHH Hoàng Phát tại xã Hữu Bằng (Thạch Thất, Hà Nội) cũng đã tìm ra hướng đi riêng. Ông Nguyễn Duy Khiêm, Phó giám đốc Công ty cho biết: Chúng tôi đã nghiên cứu và nhận thấy, các mặt hàng như cũi trẻ em, ghế ăn trẻ em… trước đó Việt Nam thường nhập khẩu từ Trung Quốc. Thế là từ sản xuất đồ gỗ, công ty đang có hướng chuyển đổi loại hình sản phẩm để sản xuất các sản phẩm này cung ứng cho thị trường nội địa, tạo công việc cho người lao động.

Chợ Đồng Xuân (Hà Nội).

Mới đây, ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn NextTech - một doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực kinh doanh thương mại điện tử chia sẻ trong một tọa đàm trực tuyến câu chuyện thú vị, có thể gợi mở cho nhiều thành phần kinh tế ở Việt Nam. Một quán bar nổi tiếng ở Trung Quốc bị đóng cửa vì dịch. Thay vì nằm yên, họ đã livestream chương trình đánh nhạc kéo dài 5 tiếng. Họ thu hút hơn 1 triệu người tham gia trong khi thực tế, khi hoạt động, họ cùng lắm chỉ có thể thu hút được một vài nghìn người. Hoạt động online giúp họ thu về 2 triệu tệ (khoảng 6 tỷ đồng) từ tiền tip. Thành công này khiến họ tính tới hình thức mới là kinh doanh online ngay cả khi dịch bệnh đã qua đi.

Một vấn đề nữa mà các chuyên gia cảnh báo, đó là tình trạng lợi dụng thời kỳ bùng phát dịch Covid-19 mà các đối tượng hay tung tin đồn như: Cơ hội vàng bắt đáy thị trường chứng khoán, kêu gọi đầu tư ngoại hối, đa cấp, tín dụng đen... Đây thực sự là những chiêu trò không mới nhưng lại dễ dàng lôi kéo nhiều người tham gia, bởi sự hấp dẫn về lợi nhuận mà các đối tượng mời chào.

Bài học tự cứu mình còn bao gồm cả sự tỉnh táo, cảnh giác, nhìn thấy cơ hội nhưng không phải là sự máy móc theo đuôi, thấy người ta ăn khoai cũng vác mai đi đào. Đại dịch và những đợt suy thoái kinh tế luôn tạo cơ hội cho những kẻ xấu, những xu hướng cực đoan làm xấu thêm nền kinh tế như hiện tượng lừa đảo, tín dụng đen, kinh doanh đa cấp ma, chứng khoán bong bóng…

Thời gian gần đây, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, nhiều người nghỉ việc ở nhà, các đối tượng hay gọi điện kêu gọi đầu tư ngoại hối (forex) trong thời gian rảnh với nhiều hình thức như lập tài khoản rồi tặng thưởng để chơi thử. Các đối tượng tư vấn cho người tham gia cảm thấy rất dễ chơi và phát sinh lợi nhuận ảo. Nhưng sau khi chuyển tiền vào tài khoản đầu tư thì bị sập bẫy, lỗ nhiều hơn lãi, muốn rút tiền ra không được. Hiện cũng là lúc nhiều nhà tư vấn kêu gọi, thời điểm này là cơ hội để bắt đáy thị trường chứng khoán, thời điểm vàng để đầu tư. Tuy nhiên, trước diễn biến khó lường của dịch Covid-19 thì các chuyên gia cho rằng, thị trường chứng khoán không phải dành cho những người không chuyên. Nếu đầu tư với tâm lý đám đông, sẽ dẫn đến hiện tượng tăng ảo hoặc thổi bùng bong bóng chứng khoán, gây hậu quả khôn lường.

Các cửa hàng ăn nhanh, quán cà phê đóng cửa trong thời kỳ dịch covid-19 bùng phát.

Rõ ràng, trong “nguy” có “cơ”, trong khó khăn có thể tìm ra lối đi ngay dưới chân mình. Chúng tôi xin được kết thúc loạt bài này với niềm tin và hy vọng rằng, đất nước sẽ vượt qua cơn bão đại dịch, phát triển bền vững hơn bằng bản lĩnh Việt Nam, tầm nhìn Việt Nam, cách làm Việt Nam đã được đúc kết suốt chiều dài lịch sử.

NHÓM PHÓNG VIÊN BÁO QĐND ĐIỆN TỬ