QĐND - Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các nhà trường quân đội góp phần quan trọng xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Việc đổi mới phải quán triệt sâu sắc quan điểm chỉ đạo của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI; Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quân đội lần thứ IX; Nghị quyết số 86/NQ-ĐUQSTW của Đảng ủy Quân sự Trung ương (nay là Quân ủy Trung ương "Về công tác giáo dục - đào tạo trong tình hình mới" và Nghị quyết số 769/NQ-QUTW của Quân ủy Trung ương "Về xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội giai đoạn 2013-2020 và những năm tiếp theo"…

Cần bước nhảy vọt về chất

Những năm qua, giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội đã có sự phát triển cả về quy mô và trình độ đào tạo, chất lượng đào tạo được nâng cao, đáp ứng yêu cầu xây dựng đội ngũ cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật nghiệp vụ của quân đội trong thời kỳ mới. Tuy nhiên, giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội còn một số hạn chế, bất cập. Chương trình, nội dung, phương pháp đào tạo đã có sự đổi mới nhưng chưa đồng bộ, còn nặng về lý thuyết, chưa chú trọng đúng mức việc bồi dưỡng tay nghề và kỹ năng xử lý các tình huống nảy sinh từ thực tiễn cho người học. Trình độ, năng lực sư phạm của một bộ phận nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục còn chưa đạt chuẩn quốc gia và chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục và đào tạo trong quân đội. Giáo trình, tài liệu, vũ khí, trang bị, kỹ thuật phục vụ cho giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu, còn lạc hậu, thiếu về số lượng và chậm đổi mới. Vì vậy, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội là yêu cầu khách quan trong tình hình mới.

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội là đổi mới những vấn đề cốt yếu nhất, đầy đủ các mặt của giáo dục và đào tạo. Đó là đổi mới tư duy, nhận thức, quan điểm, mục tiêu, cơ chế, chính sách phát triển giáo dục; đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp đào tạo, đổi mới phương pháp quản lý, đầu tư cho giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay. Sự đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội là bước nhảy vọt về chất, đưa hệ thống giáo dục và đào tạo trong quân đội lên một trình độ mới với chất lượng, hiệu quả đào tạo cao hơn.

Kết hợp giữa học vấn và chức danh, huấn luyện và chiến đấu

Quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội cần tập trung vào một số vấn đề cơ bản sau:

Một là, đổi mới tư duy giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội. Đây là vấn đề quan trọng, có vai trò “định hướng, mở đường”. Đổi mới tư duy phải nhất quán, xuyên suốt từ khâu nhận thức, quán triệt đến tổ chức thực hiện; từ quan điểm, mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp đào tạo đến cơ cấu hệ thống tổ chức, cơ chế quản lý để tạo được sự chuyển biến căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong quân đội; khắc phục những biểu hiện đổi mới không toàn diện, chắp vá, thiếu tầm nhìn tổng thể, thiếu kế hoạch đồng bộ, thiếu nghiêm túc, khách quan trong xem xét, đánh giá chất lượng đào tạo.

Hai là, phương châm đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay phải trên cơ sở quán triệt sâu sắc và thực hiện có hiệu quả các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, quân đội về giáo dục và đào tạo. Đổi mới giáo dục và đào tạo phải theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, chuyển từ giáo dục truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực, lấy người học làm trung tâm. Đồng thời, phải chú trọng giáo dục phẩm chất, nhân cách của người cán bộ theo tư tưởng Hồ Chí Minh: Học để làm người, làm cán bộ; học để phụng sự đoàn thể và nhân dân; Tổ quốc và nhân loại. Quá trình đào tạo phải gắn với hoạt động thực tiễn, tổ chức thực hiện công việc, học đi đôi với hành, nhà trường gắn liền với đơn vị cơ sở, thông qua công việc để giáo dục.

Kết hợp hài hòa giữa đào tạo theo trình độ học vấn với đào tạo theo chức vụ; giữa bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo, kỹ năng nghề nghiệp với bồi dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, bảo đảm thực hiện thành công mục tiêu đào tạo để cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật thật sự là những người vừa “hồng” vừa “chuyên”.

Đổi mới không đồng nghĩa với phủ định sạch trơn những thành tựu, những yếu tố còn giá trị, mà là quá trình tiếp thu, kế thừa và phát triển những yếu tố, những giá trị còn phù hợp, loại bỏ những yếu tố đã lạc hậu - cản trở sự phát triển. Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích, dự báo sự phát triển của tình hình, nhiệm vụ đất nước, quân đội để xác định mục tiêu, nội dung, phương thức tiến hành đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội đáp ứng yêu cầu khách quan và cấp bách của sự nghiệp xây dựng quân đội và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Những thành tố cơ bản cần đổi mới

Ba là, tiến hành đổi mới các yếu tố cơ bản của quá trình đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay. Các yếu tố cơ bản của quá trình đào tạo bao gồm: Mô hình, mục tiêu, chương trình, nội dung; phương pháp, phương tiện dạy học; đội ngũ các nhà giáo, cán bộ quản lý, giáo dục v.v..

Tiến hành đổi mới các yếu tố cơ bản của quá trình đào tạo cần tập trung vào một số nội dung chủ yếu sau:

Tiếp tục hoàn thiện mô hình, mục tiêu đào tạo. Mô hình, mục tiêu đào tạo là cái đích cần đạt được sau khi kết thúc quá trình đào tạo. Mô hình, mục tiêu đào tạo có vai trò quan trọng, định hướng, chỉ đạo toàn bộ các thành tố, các khâu, các bước, các nội dung cơ bản của quá trình đào tạo; góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng đào tạo; đồng thời trở thành tiêu chuẩn để đánh giá sản phẩm đào tạo. ở các học viện, nhà trường quân đội hiện nay, mục tiêu đào tạo được cụ thể hóa thành mục tiêu cần đạt được cho mỗi cấp học, ngành học và đối tượng đào tạo cụ thể. Mục tiêu đào tạo cần xác định rõ hệ thống phẩm chất, kiến thức và năng lực chuyên môn nghiệp vụ cho từng loại đối tượng đào tạo: Mục tiêu đào tạo cán bộ cấp chiến dịch, chiến lược, cán bộ cấp chiến thuật và cấp phân đội, mục tiêu đào tạo cán bộ quân sự địa phương, đào tạo giảng viên và đào tạo sau đại học... Đó là cơ sở quan trọng để xác định và thực hiện hệ thống mục tiêu chuyên biệt với những yêu cầu về kiến thức, kỹ năng cần đạt được trong từng nội dung, chuyên đề, từng vấn đề học tập của từng đối tượng đào tạo. Cần có sự điều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện về mô hình, mục tiêu đào tạo bảo đảm cả về phẩm chất chính trị, đạo đức, trình độ nhận thức, năng lực chuyên môn nghiệp vụ phù hợp với chức trách, yêu cầu, nhiệm vụ của người cán bộ, sĩ quan, nhân viên chuyên môn kỹ thuật, đủ sức hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao và tiếp tục phát triển, nâng cao trong quá trình công tác.

Đổi mới chương trình, nội dung đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa. Đây là yêu cầu khách quan nhằm bảo đảm cho sản phẩm đào tạo không bị lạc hậu trước sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, tình hình kinh tế - xã hội, yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội. Đổi mới chương trình, nội dung dạy học theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, chuyển từ cách tiếp cận nội dung sang tiếp cận mục tiêu phát triển năng lực người học, làm cho chương trình, nội dung phù hợp với mặt bằng chung của hệ thống giáo dục quốc gia, vừa gắn kết giữa đào tạo theo chức vụ với đào tạo trình độ học vấn, bảo đảm tính kế thừa, liên thông giữa các cấp học, bậc học và từng ngành đào tạo. Chú trọng kỹ năng tự học, tự nghiên cứu, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, khả năng ngoại ngữ và tin học, tạo tiền đề thuận lợi cho học viên phát triển năng lực sáng tạo của mình.

Để “hiện đại hóa” chương trình, nội dung đào tạo, các học viện, nhà trường quân đội phải rà soát lại toàn bộ chương trình, nội dung đào tạo hiện có, loại bỏ những nội dung đã lạc hậu, không cần thiết, bổ sung, cập nhật tri thức mới, hiện đại, phù hợp với mục tiêu đào tạo. Kiên quyết khắc phục sự trùng lặp về chương trình, nội dung giữa các cấp học, bậc học và giữa các môn học trong một chương trình.

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong nhà trường quân đội hiện nay đòi hỏi phải đổi mới ngay từ việc giáo dục động cơ học tập cho học viên, làm cho họ thực sự tự giác, say mê, học tập suốt đời.

Đổi mới phương pháp dạy học. Đây là khâu quan trọng cần ưu tiên trong quá trình giáo dục và đào tạo cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật quân đội. Đổi mới phương pháp dạy học hiện nay cần tập trung đổi mới cách dạy, cách học, chuyển từ phương pháp truyền thụ kiến thức “thầy đọc, trò ghi” sang sử dụng tổng hợp các phương pháp dạy học hiện đại kết hợp với phương pháp truyền thống, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, phát triển năng lực của người học. Phương pháp dạy học hiện đại là đề cao vai trò tự học, tự nghiên cứu của người học, người thầy đóng vai trò định hướng, nêu vấn đề, hợp tác đối thoại để chỉ dẫn học viên lĩnh hội kiến thức. Đổi mới phương pháp học là quá trình đổi mới phương pháp tự học của người học theo hướng “lấy tự học làm cốt”. Người học với tư cách là chủ thể của hoạt động học tập cần tích cực, chủ động thông qua các hình thức khác nhau để tích lũy kiến thức, nâng cao khả năng nhận thức và năng lực xử lý những vấn đề từ thực tiễn theo mục tiêu, yêu cầu đào tạo đặt ra. Đồng thời, cần chú trọng đổi mới giáo trình, tài liệu dạy học, trang thiết bị kỹ thuật, cơ sở vật chất bảo đảm cho giáo dục và đào tạo, tăng cường đầu tư hiện đại hóa thư viện, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học.

Đổi mới phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của người học theo hướng đánh giá năng lực chứ không phải trí nhớ; kiểm tra khả năng phân tích, tổng hợp và giải quyết vấn đề chứ không phải là kiến thức sẵn có trong sách vở.

Bốn là, chăm lo xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục có phẩm chất đạo đức, năng lực chuyên môn, sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong các học viện, nhà trường quân đội hiện nay. Phải chăm lo xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, có năng lực chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm vững vàng, tâm huyết với nghề, say mê nghiên cứu khoa học. Xây dựng đề án và thực hiện đề án kiện toàn và phát triển đội ngũ nhà giáo, đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, nhất là các chuyên gia đầu ngành. Có cơ chế, chính sách đào tạo, sử dụng, đãi ngộ và tôn vinh nhà giáo, bảo đảm đời sống và điều kiện làm việc tốt nhất nhằm thu hút tài năng vào đội ngũ  nhà giáo trong nhà trường quân đội. Đồng thời, xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục đạt chuẩn về phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu mới.

Năm là, nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học của cán bộ, giảng viên và học viên trong các học viện, nhà trường. Hoạt động nghiên cứu khoa học là điều kiện quyết định để nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm của cán bộ quản lý giáo dục và kết quả học tập của học viên. Quá trình tham gia nghiên cứu khoa học của cán bộ, giáo viên, học viên là quá trình tự nâng cao trình độ kiến thức của bản thân nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ được giao. Nhờ đó mà người dạy, người học có khả năng làm việc độc lập sáng tạo và khả năng làm việc theo nhóm. Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa học giáo dục; tổng kết kinh nghiệm thực tiễn và xu thế phát triển giáo dục trong và ngoài quân đội...

Thiếu tướng, PGS, TS NGUYỄN ĐÌNH MINH

Giám đốc Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng