Báo chí Quân đội được xác định là những tờ báo và tạp chí của Đảng, là tiếng nói của Quân đội do Đảng lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt, đóng vai trò quan trọng trong xây dựng nhân tố chính trị tinh thần cho bộ đội.
Ngày 22 tháng 12 năm 1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân chính thức được thành lập. Sau khi đánh thắng hai trận đầu Phai Khắt và Nà Ngần, mở ra truyền thống đánh thắng trận đầu, đã ra quân là đánh thắng; là truyền thống quyết chiến, quyết thắng của Quân đội ta. Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân đã tiến hành chấn chỉnh, củng cố và phát triển lực lượng. Công tác chính trị của Đội được đặc biệt chú trọng. Đi đôi với huấn luyện quân sự là việc học tập chính trị, giáo dục giác ngộ lý tưởng cách mạng. Đội còn tổ chức học văn hóa, viết và ra bích báo. Đây là thời điểm ra đời tờ báo đầu tiên của lực lượng vũ trang với tên gọi Tiếng súng reo. Đặc biệt, trong những năm 1940 - 1944, báo chí cách mạng nước ta phát triển với khoảng 50 tờ báo của các tổ chức đảng, cơ quan, đoàn thể, chủ yếu là xuất bản bí mật hoặc bán công khai. Báo Tiếng súng reo của Quân đội cùng với các báo Cờ giải phóng - Cơ quan tuyên truyền, cổ động và Tạp chí Cộng sản - Cơ quan lý luận của Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương; Cứu quốc của Tổng bộ Việt Minh... Tất cả đều với mục đích: “Cốt làm cho dân ta biết, biết các việc, biết đoàn kết, đặng đánh Tây, đánh Nhật làm cho Việt Nam độc lập, bình đẳng tự do”[1].
 |
| Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân. Ảnh tư liệu |
Sau khi thống nhất các tổ chức vũ trang cách mạng thành Việt Nam Giải phóng quân, ngày 5-8-1945, Báo Quân Giải phóng - Cơ quan tuyên truyền của Việt Nam Giải phóng quân ra số đầu tiên, là tờ báo chính thức của các lực lượng vũ trang thống nhất do đồng chí Võ Nguyên Giáp trực tiếp phụ trách. Báo Quân Giải phóng đã góp phần “củng cố và mở rộng bộ đội, giúp làm cho sinh hoạt chính trị trong bộ đội được dồi dào, năng lực kỹ thuật được nâng cao…”[2].
Cho đến năm 1945, các tờ báo trong Quân đội lần lượt ra đời đáp ứng kịp thời yêu cầu của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, như: Tiếng súng reo, Quân Giải phóng, Sao vàng, Chiến thắng, Vệ Quốc quân, Quân du kích, Tạp chí Quân chính tập san. Mặc dù, trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, chưa có hệ thống báo chí Quân đội chuyên nghiệp như sau này, song các hoạt động báo chí - tuyên truyền trong lực lượng vũ trang đã đóng góp quan trọng vào việc chuẩn bị và tổ chức giành chính quyền.
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, các tờ nhật báo, mà tiêu biểu là Báo Quân đội nhân dân đã phản ánh sinh động và trung thực cuộc chiến đấu của quân và dân ta trên các mặt trận, tiền tuyến và hậu phương, cả trong vùng địch tạm chiếm; nổi bật là trong các chiến dịch lớn; đã làm tốt việc thông tin chiến sự, làm rõ tình hình, nhiệm vụ, quán triệt phương châm tác chiến, cổ vũ ý chí quyết chiến, quyết thắng của cán bộ, chiến sĩ. Báo Quân đội nhân dân đã bám sát các chiến dịch, xuất bản ngay tại mặt trận, nhất là ở Điện Biên Phủ, thể hiện nổi bật phong cách bám sát chiến trường của báo chí quân đội. Cùng với đó, với ý chí quyết tâm và niềm tin mãnh liệt của cả dân tộc, báo chí quân đội đã tập trung kêu gọi, cổ vũ toàn dân, toàn quân đoàn kết một lòng, không phân biệt thành phần, dân tộc, tôn giáo, giới tính, tuổi tác... cùng tham gia thực hiện đường lối kháng chiến “toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh”.
Nhiều phong trào thi đua yêu nước, kháng chiến, kiến quốc được phát động, tuyên truyền, phổ biến sâu rộng thông qua báo chí, trong đó nòng cốt là báo chí quân đội như: “Hũ gạo kháng chiến”, “Diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm”, “May áo mùa đông chiến sĩ”, “Bình dân học vụ”; quyên góp lương thực, thuốc men, áo quần từ hậu phương gửi cho bộ đội nơi tiền tuyến. Báo chí Quân đội đã phát huy tối đa vai trò của mình trong việc củng cố tinh thần chiến đấu của bộ đội, giữ vững niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng.
Trong suốt 21 năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, báo chí Quân đội không chỉ là một phương tiện truyền thông, mà còn là vũ khí tư tưởng - chính trị đặc biệt sắc bén trên mặt trận không tiếng súng. Báo chí Quân đội đã tuyên truyền đường lối kháng chiến chống Mỹ của Đảng, làm rõ tính chính nghĩa và mục tiêu cuối cùng của cuộc chiến tranh: “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”. Điều này có vai trò đặc biệt quan trọng khi kẻ thù là một cường quốc quân sự hùng mạnh, với hệ thống tuyên truyền hiện đại và sự hậu thuẫn của các thế lực phản động quốc tế. Thông qua báo chí, khẩu hiệu “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” trở thành lời hiệu triệu thiêng liêng vang dội trong mỗi trận chiến, lan tỏa sâu rộng từ chiến trường đến hậu phương.
Đồng thời, báo chí Quân đội đã góp phần phản bác chiến tranh tâm lý, luận điệu xuyên tạc của kẻ thù. Báo chí Quân đội tập trung vạch trần bản chất phi nghĩa của cuộc chiến tranh xâm lược, phanh phui các tội ác chiến tranh như: Thảm sát Mỹ Lai, sử dụng chất độc hóa học, tra tấn tù binh, cưỡng ép dồn dân vào “ấp chiến lược”... Nhiều chuyên mục “Phản bác luận điệu thù địch” trên báo Quân đội nhân dân đã góp phần định hướng dư luận, giữ vững lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng, bác bỏ các luận điệu tuyên truyền sai trái về “chiến tranh bảo vệ tự do”, “chống cộng sản” của Mỹ nguỵ. Đồng thời, báo chí Quân đội tích cực truyền đi hình ảnh người chiến sĩ cách mạng: Anh dũng, nhân ái, sống vì dân, chiến đấu vì lý tưởng độc lập - thống nhất. Qua đó, tạo ra sự đối lập rõ rệt giữa phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ và sự suy đồi đạo đức trong hàng ngũ địch.
 |
| |
Báo chí Quân đội còn góp phần thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước, xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh. Một trong những vai trò thiết thực của báo chí Quân đội là phát động và cổ vũ các phong trào thi đua trong toàn quân và toàn dân như: Phong trào “Thi đua giết giặc lập công”, “Ba nhất”: Nhất nhất tuân lệnh cấp trên, nhất quyết tiêu diệt quân thù, nhất định giữ gìn vũ khí trang bị; được phát động mạnh mẽ thông qua các bài viết, gương điển hình tiên tiến. Theo đó, hàng loạt gương chiến sĩ thi đua, đơn vị anh hùng, lá thư từ chiến trường được đăng tải, cổ vũ tinh thần đoàn kết, hy sinh vì Tổ quốc, giúp lan tỏa ý chí quyết thắng trong toàn quân và toàn dân.
Báo chí cũng là kênh để lãnh đạo Quân đội phổ biến, chỉ đạo các chủ trương huấn luyện, xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật, giúp nâng cao chất lượng chiến đấu của Quân đội ta trong suốt quá trình chiến tranh.
Với những hiệu ứng to lớn, báo chí Quân đội không chỉ hướng tới người chiến sĩ ngoài mặt trận mà còn phục vụ đắc lực cho công tác hậu phương, vận động nhân dân tham gia kháng chiến, phục vụ tiền tuyến, góp phần xây dựng “thế trận lòng dân” và hậu phương vững chắc. Nhiều bài viết trên Báo Quân đội nhân dân hoặc các bản tin liên kết địa phương đã tuyên truyền sâu rộng về tinh thần yêu nước, nghĩa vụ hậu phương, hậu cần cho kháng chiến. Các chuyên đề về phụ nữ, thiếu niên, dân công hỏa tuyến, thương binh, gia đình liệt sĩ... giúp nhân dân hiểu rõ vai trò của mình, nâng cao tinh thần đoàn kết Bắc - Nam, quân - dân một lòng.
Báo chí Quân đội cũng thường xuyên biểu dương vai trò nhân dân miền Nam trong vùng địch tạm chiếm, khơi dậy tinh thần đấu tranh và lòng tin vào thắng lợi cuối cùng. Báo chí Quân đội còn ghi chép lịch sử, tổng kết thực tiễn chiến tranh cách mạng, đóng vai trò như một “người ghi chép lịch sử thời sự” sống động nhất trong kháng chiến. Những phóng viên - chiến sĩ vừa viết báo, vừa cầm súng, đã không quản ngại hy sinh để ghi lại chân thực những sự kiện, những trận đánh lịch sử như: Ấp Bắc, Đồng Xoài, Tết Mậu Thân - 1968, Đường 9 - Nam Lào, Chiến dịch Hồ Chí Minh... hay những tấm gương anh hùng: Nguyễn Viết Xuân, Tô Vĩnh Diện, Phan Đình Giót, La Văn Cầu... Chính nhờ những tư liệu này, báo chí Quân đội đã cung cấp cơ sở thực tiễn quan trọng cho công tác tổng kết chiến tranh nhân dân, phục vụ nghiên cứu lý luận về quân sự, quốc phòng.
Sau khi đất nước hòa bình, thống nhất, báo chí Quân đội tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục chính trị tư tưởng cho Quân đội và nhân dân, củng cố niềm tin vào con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ độc lập dân tộc. Các tờ báo Quân đội đã đi đầu trong việc thông báo những thành tựu, kết quả đạt được trong công cuộc tái thiết đất nước, đồng thời nêu gương những chiến sĩ, tấm gương cán bộ vượt qua khó khăn, đóng góp vào công cuộc xây dựng đất nước hòa bình và phát triển. Báo chí Quân đội còn giúp nâng cao nhận thức về an ninh quốc phòng, nhất là trong bối cảnh đất nước hòa bình nhưng vẫn đối diện với những thách thức về an ninh và chủ quyền biên giới, biển đảo. Các bài viết đã không chỉ phản ánh những vấn đề quốc tế mà còn giúp người dân hiểu rõ về tầm quan trọng của việc bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ.
Có thể thấy, trong suốt hơn 80 năm qua, Báo chí Quân đội đã chứng tỏ vai trò vô cùng quan trọng trong suốt quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Từ những ngày đầu kháng chiến, cho đến giai đoạn hòa bình và phát triển, báo chí Quân đội không chỉ là công cụ tuyên truyền thông tin, mà còn là sợi dây kết nối, là ngọn đuốc soi sáng cho niềm tin, lý tưởng cách mạng của Quân đội và nhân dân. Tuy còn gặp nhiều thử thách trong thời đại mới, nhưng với truyền thống và bản sắc riêng có, báo chí Quân đội sẽ tiếp tục có những đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Đại tá, PGS, TS Nguyễn Văn Sáu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược và Lịch sử quốc phòng Việt Nam (Bộ Quốc phòng)
[1] Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.661.