Ngoài ra, Hải quan Việt Nam được giao thêm nhiệm vụ chống buôn lậu thuốc phiện và có quyền định đoạt, hòa giải đối với các vụ vi phạm về thuế quan và thuế gián thu. Đến nay, ngành Hải quan nước ta đã tạo thuận lợi cho thương mại, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ an ninh biên giới quốc gia trên địa bàn và bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan.

Quá trình hình thành và phát triển 

Ngay sau ngày Độc lâp, ngày 10-9-1945, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp thừa ủy quyền của Chủ tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký sắc lệnh số 27-SL thành lập “Sở thuế quan và thuế gián thu” khai sinh Hải quan Việt Nam (nay là Cục Hải quan) với mục đích thiết lập chủ quyền thuế quan của nước Việt Nam độc lập, bảo đảm việc kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu và duy trì nguồn ngân sách từ hoạt động này.

Sau khi thống nhất đất nước, Hải quan Việt Nam triển khai hoạt động trên phạm vi địa bàn cả nước từ tuyến biên giới phía Bắc đến tuyến biên giới phía Tây Nam, các cảng biển, sân bay quốc tế, bưu cục ngoại dịch, trạm chở hàng. Ngày 11-7-1975, Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam quyết định thành lập Cục Hải quan trực thuộc Tổng nha Ngoại thương và đã ban hành Điều lệ Hải quan và biểu thuế xuất nhập khẩu. Ngày 15-1-1976, Bộ Ngoại thương tạm thời giao cho Bộ Kinh tế - Tài chính quản lý Hải quan ở vùng mới giải phóng. Ngày 5-3-1979, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 80/CT chuyển tổ chức hải quan địa phương thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố về thuộc Cục Hải quan - Bộ Ngoại Thương. Đồng thời, Bộ trưởng Bộ Ngoại Thương đã quyết định và triển khai thành lập một số chi cục Hải quan, trạm Hải quan ở một số địa phương. 

Việc thống nhất quản lý theo ngành dọc đã mở ra những ưu thế mới cho việc tăng cường hiệu quả của công tác hải quan. Ngày 30-8-1984, Hội đồng Nhà nước ra Nghị quyết số 547/NQ/HĐNN phê chuẩn việc thành lập Tổng cục Hải quan, cơ quan thuộc Hội đồng Bộ trưởng. Tiếp sau đó, vào ngày 20-10-1984, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định số 139/HĐBT quy định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Tổng cục Hải quan (gồm 11 điều). Nghị định nêu rõ: “Tổng cục Hải quan, cơ quan thuộc Hội đồng Bộ trưởng, là công cụ chuyên chính nửa vũ trang của Đảng và Nhà nước”.

Doanh nghiệp làm thủ tục hải quan cho hàng hóa xuất nhập khẩu. Ảnh: THÙY LINH 

Về hệ thống tổ chức, Nghị định quy định hệ thống tổ chức bộ máy hải quan, gồm: Tổng cục Hải quan, Hải quan đặc khu trực thuộc Trung ương, Hải quan cửa khẩu, Các Đội kiểm soát cơ động của Tổng cục Hải quan. Về nhiệm vụ, Nghị định quy định, Tổng cục Hải quan thực hiện kiểm tra hàng hóa xuất nhập khẩu, thi hành chính sách thuế xuất nhập khẩu, chống hành vi vi phạm luật lệ hải quan và chống buôn lậu hàng hóa qua biên giới.

Sắp xếp tinh gọn bộ máy hướng đến hiện đại hóa Hải quan

Giai đoạn 2014-2025, Tổng cục Hải quan và cấp ủy Đảng các cấp đã tổ chức quán triệt, triển khai Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII của Đảng về tiếp tục đổi mới công tác tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị, gồm: Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XII gắn với thực hiện Kết luận số 64-KL/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XI và các văn bản hướng dẫn của Trung ương, Bộ Tài chính tới toàn thể cán bộ, đảng viên trong ngành.

Việc sắp xếp, kiện toàn các tổ chức, đơn vị của Tổng cục Hải quan nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan, phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại trên tuyến biên giới; đồng thời, đáp ứng kịp thời yêu cầu quản lý tập trung, hệ thống thông quan điện tử và đáp ứng yêu cầu các quy trình, nghiệp vụ theo từng giai đoạn.

Ngành Hải quan góp phần phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại trên tuyến biên giới. Ảnh: THÙY LINH 

Ngày 26-2-2025, Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 382/QĐ-BTC quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1-3-2025. Theo thẩm quyền, Cục trưởng Cục Hải quan đã ban hành 22 Quyết định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các đơn vị thuộc Cục Hải quan. Theo các quyết định nêu trên, Cục Hải quan được tổ chức và hoạt động theo 3 cấp: Cục Hải quan; Chi cục Hải quan khu vực và Hải quan cửa khẩu/ngoài cửa khẩu. Sau khi sắp xếp, tổ chức lại Tổng cục Hải quan thành Cục Hải quan giảm 485/902 đầu mối, tương ứng 53,77%.

Ngày 11-6-2025, Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 2019/QĐ-BTC, sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 382/QĐ-BTC ngày 26-2-2025, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan. Theo đó, từ ngày 1-7-2025, 20 đơn vị Hải quan khu vực theo Quyết định số 2019/QĐ-BTC ngày 11-6-2025 của Bộ Tài chính sẽ đi vào hoạt động. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện sự quyết tâm của Bộ Tài chính, Cục Hải quan trong việc thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về xây dựng bộ máy “tinh - gọn - mạnh”, phù hợp vùng, khu vực và địa phương sau sáp nhập, thể hiện rõ tầm nhìn cải cách tổ chức bộ máy hành chính hiện đại và thống nhất.

 

 

Xây dựng lực lượng Hải quan trong sạch, vững mạnh 

Với vai trò là “người gác cửa nền kinh tế”, trải qua gần 80 năm xây dựng và phát triển, Hải quan Việt Nam đã khẳng định vai trò, vị trí quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt trong giai đoạn đất nước đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế. Trong Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 cũng xác định: Xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện Chính phủ số, với mô hình Hải quan thông minh. Nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục hải quan, quản lý hải quan và thu thuế hiệu quả, tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, du lịch và vận tải hợp pháp qua biên giới, tạo môi trường xuất nhập khẩu minh bạch, công bằng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, bảo đảm an ninh, an toàn xã hội và bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia.

 Hoạt động nghiệp vụ của cán bộ ngành Hải quan. Ảnh: THÙY LINH

Ghi nhận sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của ngành Hải quan trong quá trình xây dựng và phát triển, nhiều tập thể, cá nhân của ngành Hải quan đã vinh dự được Đảng, Nhà nước và lãnh đạo các cấp tặng nhiều danh hiệu thi đua như Cờ thi đua của Chính phủ (năm 2013, năm 2014, năm 2016, năm 2018) cùng nhiều hình thức khen thưởng: Huân chương Hồ Chí Minh (năm 1995, năm 2005), Huân chương Độc lập hạng Nhất (năm 2015), Huân chương Lao động hạng Nhất (năm 2019) và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển (1945-2025), Hải quan Việt Nam đã đồng hành cùng đất nước trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, bảo vệ Tổ quốc, xây dựng và hội nhập quốc tế. Để ghi dấu chặng đường vẻ vang đó, Cục Hải quan giới thiệu tới công chức, viên chức, người lao động ngành Hải quan, các cơ quan thông tấn báo chí và cộng đồng bạn đọc các ấn phẩm và tư liệu phát hành nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống Hải quan Việt Nam, cụ thể như sau:

- 2 cuốn sách về lịch sử của ngành Hải quan phiên bản điện tử gồm: Hải quan Việt Nam - Những sự kiện (1945-2025) và Hải quan Việt Nam - 80 năm xây dựng và trưởng thành (1945-2025).

- Phim tài liệu “Hải quan Việt Nam - tự hào 80 năm vươn mình bứt phá”.

- Sách điện tử Ebook.

- Bài diễn văn khai mạc của đồng chí Nguyễn Văn Thọ, Bí thư Đảng ủy, Cục trưởng Cục Hải quan tại Lễ kỷ niệm 80 năm ngày truyền thống Hải quan Việt Nam tổ chức ngày 8-9-2025 tại trụ sở Cục Hải quan.

ANH VIỆT

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Kinh tế xem các tin, bài liên quan.