Tiến sĩ trẻ dành trọn tuổi thanh xuân cho nghiên cứu khoa học

Từ bài báo đăng trên tạp chí Vật lý hàng đầu

Trong lý thuyết hạt cơ bản phổ biến hiện nay, hạt graviton (hạt truyền tương tác lực hấp dẫn) được cho là có khối lượng bằng không. Nhưng trong lý thuyết hấp dẫn phi tuyến có khối lượng (nonlinear massive gravity), hạt graviton được giả định có khối lượng khác không. Nếu hạt graviton được chứng minh thật sự có khối lượng thì đó sẽ là cuộc cách mạng trong vật lý hạt cơ bản. Không những thế, nó có thể trả lời nhiều vấn đề mà con người tìm kiếm bấy lâu trong vũ trụ học như bản chất của năng lượng tối (liên quan tới hằng số vũ trụ) là gì. Trong vũ trụ học, năng lượng tối được cho rằng là nguyên nhân gây ra sự giãn nở tăng tốc của vũ trụ.

Đây cũng là lý do thúc đẩy TS Đỗ Quốc Tuấn nghiên cứu lý thuyết hấp dẫn phi tuyến có khối lượng trong không gian nhiều nhiều. Công trình được thực hiện gần hai năm (từ 2014 đến đầu 2016) với ý tưởng được khởi tạo khi anh còn là nghiên cứu sinh tại Viện Vật lý, Đại học Quốc gia Chiao Tung, Đài Loan - Trung Quốc.

Sau gần hai năm nghiên cứu, TS Đỗ Quốc Tuấn đã đúc kết lại thành hai bài báo với mỗi bài 21 trang đăng trên tạp chí Physical Review D - một trong những tạp chí uy tín bậc nhất trong giới Vật lý lý thuyết.

Chia sẻ về niềm vui này, TS Đỗ Quốc Tuấn nói, trước khi nộp bài cho tạp chí để phản biện anh đã đăng bài báo lên trang web của cộng đồng khoa học (arXiv.org). Ngay lập tức, ngày hôm sau anh đã nhận được phản hồi tích cực của một số nhà nghiên cứu hàng đầu về lĩnh vực này.

“Sau khoảng hơn 1 tháng kể từ thời điểm nộp cho tạp chí tôi nhận được phản biện rất tích cực. Chuyên gia phản biện đã ghi nhận các kết quả và đề nghị tạp chí đăng luôn không cần chỉnh sửa. Từ lúc đăng đến lúc công bố khoảng 2 tháng. Đây là một tín hiệu giúp tôi tự tin tiếp tục công bố bài còn lại. Bài báo đầu tiên của tôi là bài báo tôi đăng ký tham gia Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018”, TS Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ.

TS Đỗ Quốc Tuấn cho biết, ít có bài báo Vật lý nào viết dài, lại được viết bởi một nhà khoa học đến từ đất nước không được xếp hạng cao trong thứ hạng về khoa học như Việt Nam. Với một bài báo Vật lý thông thường dài khoảng từ 6 đến 10 trang. Trước đó, có những bài báo của anh mất từ 4 đến 6 tháng hoặc thậm chí gần một năm mới được công bố.

“Với bài báo về công trình lý thuyết hấp dẫn phi tuyến nhiều chiều có khối lượng, tôi viết dày 21 trang và công bố trong vòng 2 tháng. Mức độ nhanh hay chậm phụ thuộc vào kết quả mới hay không, chủ đề có “nóng” hay không?”, anh Tuấn cho biết.

TS Đỗ Quốc Tuấn giảng dạy trên lớp (ảnh nhân vật cung cấp).

Thử thách càng khó, vinh quang càng cao

Tháng 9-2008, TS Đỗ Quốc Tuấn đến Đài Loan và chọn giáo sư hướng dẫn có hướng nghiên cứu mà anh theo đuổi thời đại học. Tuy nhiên, khi sang Đài Loan anh được biết giáo sư này đã chuyển sang hướng nghiên cứu khác, đó là vũ trụ học. Là người thích đương đầu với thử thách, TS Đỗ Quốc Tuấn đồng ý tiếp cận với lĩnh vực hoàn toàn mới này.

Anh bắt đầu tìm kiếm tài liệu và các bài báo liên quan tới hướng nghiên cứu của giáo sư hướng dẫn để học hỏi kỹ thuật tính toán và xây dựng mô hình riêng cho nghiên cứu của mình. Anh luôn tâm niệm rằng thử thách càng khó thì vinh quang càng cao.

Đôi lúc anh cảm thấy chán nản chí vì nghiên cứu mãi chưa có kết quả. Nhưng với tình yêu khoa học cùng sự kiên trì đã giúp anh vượt qua. Từ lúc lên ý tưởng cho đến khi hoàn thành bài báo anh phải sửa đi sửa lại nhiều lần, có lúc đến 40 lần mới được thầy chấp nhận.

Nhớ lại thời điểm đó, anh cho biết gần như toàn bộ thời gian trong ngày anh đều ở phòng nghiên cứu. Anh thường làm việc từ 12 giờ trưa đến sáng hôm sau mới về ký túc xá nghỉ ngơi. Tiến sĩ trẻ quan niệm, nếu không toàn tâm toàn ý, nỗ lực quyết tâm với nghiên cứu thì khó có kết quả tốt mang tính đột phá. Trong nghiên cứu cơ bản, không phải cứ ngồi 1-2 tiếng là có thể nghĩ ra ý tưởng, đôi khi phải hết ngày này qua ngày khác.

TS Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ về công trình nghiên cứu của mình.

Mong muốn Việt Nam có nhiều công trình nghiên cứu quốc tế

Dù điều kiện nghiên cứu ở Đài Loan tốt hơn, nhưng năm 2015, TS Đỗ Quốc Tuấn đã trở về Việt Nam và giảng dạy ở bộ môn Tin học Vật lý, Khoa Vật lý, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội - nơi anh từng làm việc.

Trước khi đi học tại Đài Loan anh Tuấn có tâm niệm trở về Việt Nam để góp phần thúc đẩy phát triển nền khoa học nước nhà. Anh tâm sự, mong muốn trở về Việt Nam để góp sức mình vào sự nghiệp đào tạo, nghiên cứu khoa học. Thừa nhận chuyện cơm áo gạo tiền khiến anh lo lắng và áp lực khi về Việt Nam, nhưng với anh tình yêu khoa học lớn hơn nhiều. “Khó mà lý giải thứ tình yêu đó, đôi khi chỉ cần nhìn một thí nghiệm nào đó hay đọc một câu chuyện về phát minh nổi tiếng là đã yêu khoa học rồi, và khi yêu thì tôi sẵn sàng đánh đổi. Tình yêu khoa học đôi khi đến rất ngây thơ”, TS Đỗ Quốc Tuấn chia sẻ.

Khi về nước anh đã mạnh dạn đăng ký đề tài và xin tài trợ từ Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia (Nafosted) giai đoạn từ tháng 12-2017 đến tháng 12-2019 và được Nafosted đồng ý hỗ trợ. Một phần nội dung của đề tài liên quan đến mô hình anh nghiên cứu. Trong vòng hai năm tới anh sẽ tiếp tục khảo sát tiếp một số tính chất của lý thuyết hấp dẫn phi tuyến có khối lượng từ 4 chiều lên nhiều chiều.

TS Đỗ Quốc Tuấn thẳng thắn chia sẻ, một trong những vấn đề của đại học Việt Nam hiện nay là các thầy cô dạy quá nhiều. Nếu so sánh ngay với Đài Loan, thời gian của các thầy cô lên lớp tương đối ít. 1 kỳ chỉ dạy 1, 2 môn là cùng và có cả trợ lý. Phần lớn thời gian còn lại phục vụ cho nghiên cứu và hướng dẫn cao học và nghiên cứu sinh. Đây là điều mà các đại học nghiên cứu thường làm.

“Điều đó là dễ hiểu vì muốn nghiên cứu vấn đề gì tốt thì cần dành nhiều thời gian cho việc đó. Khi công việc giảng dạy quá nhiều mang tính chất lặp đi lặp lại làm cho các nhà khoa học mất thời gian nhiều, có sức ỳ trong suy nghĩ, thiếu động lực nghĩ ra những cái gì mới. Nghiên cứu là tìm cái mới trên cơ sở tiếp thu tri thức, xem có gì cần cải tiến đóng góp vào tri thức nhân loại. Những nghiên cứu chuyên sâu đỉnh cao thì không thể nào giảng dạy trên lớp thông thường được mà thường mang tính chất “nội bộ” của nhà khoa học. Để làm được, tôi nghĩ các nhà khoa học và nhà nghiên cứu cần giảm thời gian giảng dạy, đồng thời cần quan tâm đầu tư cho các đề tài để các nhà khoa học yên tâm làm việc, nghiên cứu",  TS Đỗ Quốc Tuấn cho hay.

Theo TS Đỗ Quốc Tuấn, Việt Nam đang trên đường cải thiện môi trường làm việc cho các nhà khoa học. Hy vọng trong tương lai gần khi được sự quan tâm của Chính phủ và các bộ, ngành, môi trường làm việc của giảng viên sẽ được tăng lên, công trình nghiên cứu có chất lượng tốt sẽ nhiều hơn.

Nói về người thầy - TS Đỗ Quốc Tuấn, sinh viên Trịnh Việt Đức, K59 - lớp cử nhân khoa học tài năng khoa Vật lý, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên cho biết: Thầy Tuấn là một người luôn tận tâm, hết lòng, đồng hành cùng sinh viên. Thầy là người đi tiên phong trong lĩnh vực vật lý lý thuyết hấp dẫn có khối lượng. Đặc biệt, thầy luôn khuyến khích sinh viên tìm tòi và đi theo hướng nghiên cứu mới, mang tính sáng tạo. Em học được từ thầy tính cẩn thận của một nhà khoa học, làm việc gì phải luôn luôn kiểm tra lại và kiên trì đến cùng.

Bài, ảnh: THU HIỀN