Bà Hầu Thu Mỹ là người dân tộc Mông, sinh ra và lớn lên ở bản Ngại Chồ, xã Y Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai. Thời trẻ, bà từng là công nhân cầu đường của ngành giao thông tỉnh Lào Cai, được đi nhiều nơi trong quá trình làm việc. Khoảng giữa năm 2005, có nhiều đoàn công nhân từ nhiều nơi khác lên làm đường ở Y Tý. Lúc đó, vùng này còn nghèo khó do đường sá đi lại rất khó khăn, Nhà nước quyết định mở các con đường lớn để thúc đẩy sự phát triển cho xã biên giới vùng cao này. Các đoàn công nhân làm đường lên đây cũng gặp nhiều khó khăn vì thiếu chỗ để ở. Biết bà Mỹ cũng từng công tác bên cầu đường nên họ đã trả cho bà một khoản tiền để nghỉ lại nhà bà và nhờ bà lo cơm nước.

Càng ngày, giao thông đi lại thuận tiện hơn, du khách đến vùng Y Tý đông hơn. Đây là khu vực có thắng cảnh thiên nhiên rất đẹp, còn hoang sơ, lại là địa phương còn lưu giữ nhiều yếu tố văn hóa truyền thống của các tộc người. Thấy nhiều du khách đến mà thiếu chỗ ăn nghỉ, bà Mỹ mới nghĩ đến chuyện sao mình không sửa lại nhà cửa để phục vụ du khách như nhiều nơi đã làm du lịch cộng đồng.

Đó cũng là thời điểm xã Y Tý bắt đầu quan tâm đến phát triển du lịch. Trước đó, khi còn làm ở Hội Phụ nữ xã, bà Mỹ cũng được đi tham quan một số điểm du lịch. Vậy nên bà mạnh dạn đầu tư phát triển du lịch cộng đồng. Bà tự thiết kế nhà và thuê thợ đến làm nhà sàn mới, mua sắm giường, tủ, chăn ga, gối, đệm, bình nóng lạnh... đầu tư homestay Thảo Nguyên Xanh tiếp đón du khách. Đây cũng là homestay đầu tiên ở xã Y Tý.

Bà Hầu Thu Mỹ (người đứng giữa) và các du khách đến với homestay Thảo Nguyên Xanh. 

Homestay nhà bà Hầu Thu Mỹ là một ngôi nhà sàn gần phía dưới đường lên ủy ban xã, giữa lưng chừng đồi để đi xuống thung lũng và gần cạnh chợ Y Tý, thuận tiện cho đi lại ăn ở và đi chợ phiên. Từ nhà bà Mỹ cũng có thể ngắm ra nhiều phía với góc cảnh rất đẹp. Nhà bà Mỹ có 5 phòng kín và 3 phòng lớn để có thể nghỉ tập thể. Phòng nhỏ có chăn đệm, nhà vệ sinh, có thể ngủ được 2 đến 4 người, có những đoàn phượt còn ngủ lại được từ 5 đến 6 người. Phòng lớn có thể ngủ được khoảng 10 người.  

Bà Mỹ chia sẻ: “Để thực hiện được mong muốn của mình, tôi phải vượt qua nhiều khó khăn. Ban đầu, để sửa sang nhà cửa và sắm sửa đồ dùng, trang bị mất hết hơn 200 triệu đồng. Tôi gom hết tiền mình dành dụm được trong nhiều năm làm ở Hội phụ nữ xã và trường mầm non, bán một số tài sản như lợn, gà, nông sản và còn phải mượn thêm của anh em họ hàng mấy chục triệu đồng”.

Khi bước vào hoạt động du lịch cộng đồng, bà cũng không có nhiều kỹ năng nghiệp vụ. Trước đó, bà đi làm công nhân cầu đường, thường xuyên đi xa và ở các nhà dân hay công trường nên bà cũng hiểu được phần nào. Sau đó, bà cũng đôi ba lần đi tham quan một số mô hình do Hội phụ nữ tổ chức. Còn lại bà phải tự tìm hiểu, học hỏi thêm từ một số người khác, nhất là các hướng dẫn viên.

Vừa làm vừa học, học được gì thì thực hành nấy. Mãi đến năm 2015, tức là sau 8 năm, bà mới được đi tập huấn 2 ngày do Trung tâm xúc tiến du lịch Lào Cai tổ chức về cách đón khách, thái độ lúc đón khách cũng như làm sao để đáp ứng các yêu cầu của khách. Đó là những gì bà được trang bị cho việc phát triển du lịch cộng đồng.

Bà Hầu Thu Mỹ.  

Trong quá trình đón tiếp khách, Homestay Thảo Nguyên Xanh của bà Mỹ chuyên phục vụ du khách các món ẩm thực đặc sản như cơm, thịt gà, thịt lợn, cá, các loại rau bảo đảm an toàn, có nguồn gốc ở địa phương. Cách chế biến chủ yếu theo yêu cầu của du khách, có thể yêu cầu làm theo cách của người Mông hoặc nấu theo cách phổ thông, nhất là rang hoặc nướng.

Cũng có nhiều khách chỉ nhờ mua gà và làm thịt rồi họ tự chế biến theo cách của họ. Bà cũng chỉ phục vụ nếu số khách ít (dưới 10 người), trường hợp theo đoàn đông người thì bà giới thiệu hoặc đặt hộ món.   

Về ẩm thực, bà Mỹ chia sẻ: “Nếu làm các món đúng với cách làm của người Mông thì rất ít du khách có thể ăn được. Do đó, mình phải nấu theo cách phổ thông để ai cũng có thể ăn được. Còn mùi vị thức ăn thì vẫn ngon vì chất lượng thực phẩm tốt”.

Trước đây, bà từng nấu rượu bán trong vùng nên nhà bà có nhiều loại rượu do bà nấu và ngâm như rượu mận, rượu sâm, nhưng số rượu ngâm không nhiều nên chỉ phục vụ được phần nào du khách. Giá cả của các bữa ăn uống tùy theo yêu cầu của khách, tối thiểu khoảng 50.000 đồng/người.

Ở Homestay của bà Mỹ, du khách có thể nghỉ lại theo giờ hoặc nghỉ dài ngày tùy theo nhu cầu. Đoàn khách từng ở lại lâu nhất là 7 ngày, đó là đoàn sinh viên thực tập. Còn lại chủ yếu là khách ngắn ngày. Du khách chủ yếu lên Y Tý vào sáng thứ 7 rồi trưa chủ nhật về. Họ ở lại thời gian ít vì không có nhiều chỗ để đi chơi lâu, cũng không có nhiều dịch vụ để ở lại nên thường hay đi Sa Pa hoặc đi Bắc Hà hoặc về Lào Cai.

Lúc mới hoạt động đón khách, giá ở lại là 50.000 đồng/ngày đêm. Hiện nay là 100.000 đồng/ngày đêm với khách lẻ, còn khách theo đoàn thì từ 60.000 đến 70.000 đồng, tùy theo số lượng và thỏa thuận. Ngoài ra, nếu du khách có nhu cầu thưởng thức văn nghệ thì bà Mỹ sẽ liên hệ với nhóm văn nghệ của Hầu A Nhanh, một người trong thôn để có thể phục vụ du khách. Họ múa hát những bài truyền thống của người Mông, đốt lửa trại vui chơi với khách. Mỗi chương trình biểu diễn văn nghệ khoảng 2 tiếng đồng hồ và du khách phải trả cho nhóm từ 1,2-1,5 triệu đồng.

Trải qua hơn 15 năm làm du lịch cộng đồng, bà Hầu Thu Mỹ đã góp phần lớn vào việc phát triển du lịch nơi đây. Hầu hết những gia đình hoạt động du lịch cộng đồng ở Y Tý hiện nay đều được bà giúp đỡ, chia sẻ khi mới vào nghề. Bà khơi nguồn cảm hứng cho nhiều bạn trẻ đam mê dấn thân vào hoạt động du lịch cộng đồng. Những bạn trẻ như Sùng A Hờ (người Mông), Chu Che Xá (người Hà Nhì) hiện là chủ những homestay đông khách nhất ở Y Tý, đều từng được bà Mỹ giúp đỡ và chia sẻ.

Qua những hoạt động của mình, bà Hầu Thu Mỹ không chỉ ổn định cuộc sống của gia đình mình mà còn góp phần hình thành và phát triển du lịch cộng đồng ở Y Tý; thúc đẩy khởi sự kinh doanh, khởi nghiệp và thu hút đầu tư vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo như Tiểu dự án 2 của Dự án 3: Phát triển sản xuất nông lâm, nghiệp bền vững, phát huy tiềm năng, thế mạnh của các vùng miền để sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030; giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025. Có thể nói rằng, xã biên giới vùng cao này đang vươn lên phát triển nhờ sự đóng góp thầm lặng của nhiều người dân như bà Mỹ.

Bài và ảnh: THANH YÊN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Dân tộc, tôn giáo xem các tin, bài liên quan