Giảm nghèo bền vững

QĐND - Ngày 16-12, Chính phủ đã tiến hành hội nghị trực tuyến sơ kết 3 năm thực hiện Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 62 huyện nghèo. Khẳng định những kết quả tốt đẹp của chương trình, nhưng đại diện các bộ, ngành và địa phương cũng nêu rõ những điểm còn hạn chế cần được tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi trong thời gian tới để nâng cao hơn nữa hiệu quả chương trình.  

Nhiều địa phương “thay da đổi thịt”

Tổng số vốn ngân sách Trung ương đã bố trí để hỗ trợ thực hiện chương trình theo Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP (sau đây gọi là Nghị quyết 30a hay Chương trình 30a - PV) trong 3 năm (2009-2011) là 8.535 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư là 6.493 tỷ đồng chiếm hơn 80%, vốn sự nghiệp là 2.582 tỷ đồng chiếm gần 20%. Bình quân mỗi huyện được bố trí 130 tỷ đồng. Năm 2011, trong điều kiện kinh tế đất nước gặp khó khăn nhưng Chính phủ vẫn ưu tiên bố trí 3.695 tỷ đồng cho 62 huyện nghèo, tăng 2 lần so với năm 2010. Ngoài ra, theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, các chương trình, dự án khác, các chương trình sử dụng vốn ODA, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn đầu tư của Trung ương trên địa bàn đã được ưu tiên bố trí cho 62 huyện nghèo trong 3 năm khoảng 22.000 tỷ đồng. Bình quân các huyện nghèo được bố trí khoảng 118 tỷ đồng/huyện/năm từ các chương trình, dự án này.

Đến hết tháng 10-2011, các địa phương đã giải ngân phần lớn vốn Trung ương hỗ trợ, đạt khoảng 5.629 tỷ đồng (72% so với ngân sách Trung ương đã phân bổ trong 3 năm).

Bên cạnh đó, còn có 2 nguồn kinh phí nữa để thực hiện “Chương trình 30a” là ngân sách địa phương và hỗ trợ từ các doanh nghiệp. Trong đó, ngân sách các địa phương cho chương trình là khoảng 1.300 tỷ đồng. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, đã có 40 tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước và doanh nghiệp nhận giúp đỡ 62 huyện nghèo. Các doanh nghiệp đã cam kết hỗ trợ các huyện nghèo giai đoạn 2009-2020 với tổng số tiền là hơn 2.024 tỷ đồng. Trong 3 năm qua, đã thực hiện và giải ngân số tiền là 1.620 tỷ đồng, đạt 80%.

Với hiệu quả từ nguồn lực đầu tư, mục tiêu đến năm 2010 theo Nghị quyết 30a cơ bản đã đạt được. Tỷ lệ hộ nghèo trung bình của 62 huyện nghèo đã giảm xuống còn 37% (giảm bình quân 5%/năm), đạt mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới mức 40%. Tốc độ giảm tỷ lệ nghèo của 62 huyện nói trên nhanh gấp đôi tốc độ giảm tỷ lệ hộ nghèo bình quân của cả nước là 2,2%/năm. Thu nhập bình quân đầu người của các huyện tăng 2,5 lần, từ 2,5 triệu đồng/người/năm (năm 2006) lên 6 triệu đồng/người/năm (năm 2010).

Thực hiện Nghị quyết 30a, Ngân hàng Thương mại cổ phần Công thương Việt Nam (VietinBank) đã hỗ trợ vốn vay để các hộ nông dân ở huyện Yên Minh (tỉnh Hà Giang) mua bò, phục vụ sản xuất.

Yêu cầu tăng tính bền vững

Bên cạnh những kết quả tích cực nêu trên, thì “Chương trình 30a” cũng bộc lộ một số hạn chế.  Đầu tiên là vốn phân bổ của chương trình còn quá thiếu so với nhu cầu của các địa phương. Đã vậy, việc thực hiện còn chậm, khiến nhiều địa phương phải xoay xở rất khó khăn.

Kinh phí đã không đủ, thế nhưng tại một vài địa phương còn xảy ra tình trạng sử dụng kinh phí dành cho “Chương trình 30a” vào các mục đích khác, trong đó có cả việc xây trụ sở UBND huyện. Vì thế, trong thời gian tới, các địa phương sẽ phải rà soát lại kế hoạch xây dựng các công trình thuộc “diện 30a” để loại bỏ, hoãn, giãn những công trình chưa thực sự cần thiết. 

Vấn đề được nhiều ý kiến tập trung phân tích là chương trình mới chú trọng đến yếu tố “giảm nghèo nhanh”, qua việc tập trung đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng công cộng, xóa nhà tạm cho người dân, còn yếu tố “bền vững” - đó là tạo sinh kế vững chắc cho người dân - dường như chưa được quan tâm đúng mức. 

Đồng chí Giàng A Chu, Phó chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội nêu một thực tế đáng quan tâm: “Nhiều gia đình đã được ở trong những căn nhà khang trang hơn, nhưng bên trong thì “trống huếch, trống hoác”, chẳng có đồ đạc gì đáng giá, và vẫn phải chạy ăn từng bữa”. Theo đồng chí thì cơ cấu đầu tư cho các huyện nghèo hiện nay đã bộc lộ những bất cập khi 80% số vốn là dành cho các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng, chỉ có 20% còn lại là dành cho việc hỗ trợ sản xuất, đào tạo nghề. Cơ sở hạ tầng như “điện, đường, trường, trạm” là tối cần thiết, tuy nhiên, một số đại biểu cho rằng, khoảng 30-40% kinh phí nên dành cho khâu hỗ trợ sản xuất, đào tạo ngành nghề cho người dân.

Để tạo việc làm, rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và xã hội. Tập đoàn Dệt may Việt Nam có một cách làm hay. Đó là xây dựng một nhà máy ở chính tại huyện nghèo Sơn Động (tỉnh Bắc Giang), nơi Tập đoàn nhận trách nhiệm hỗ trợ. Điều này đã giúp giải quyết rất nhiều lao động địa phương.

Đất sản xuất - vấn đề nan giải

Một vấn đề được các đại biểu đề cập là đất sản xuất cho người dân còn quá thiếu, nhất là các huyện miền núi. “Nếu không có đất sản xuất thì bà con rất khó thoát nghèo bền vững”, ông Giàng A Chu phân tích và kiến nghị các địa phương cần phải tích cực hơn nữa trong việc tạo ra các quỹ đất. Theo ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội, hiện nhiều người dân sống ở trong khu vực rừng, sống bám vào rừng nhưng lại không được giao rừng để chăm sóc. Ông Bùi Sỹ Lợi kiến nghị, nên chuyển bớt một phần đất “rộng bạt ngàn” của các lâm trường, các doanh nghiệp tư nhân đang thuê đất rừng giao lại cho người dân canh tác. 

Hiện có hai mức hỗ trợ theo quy định của chương trình được cho là còn quá thấp. Đó là mức hỗ trợ xây nhà cho người nghèo và mức hỗ trợ cho các hộ chăm nuôi rừng. Theo đó, mức hỗ trợ xóa nhà tạm, xây nhà cho người nghèo từ nguồn ngân sách Nhà nước và nguồn cho vay từ các quỹ chỉ là khoảng 15 triệu đồng/nhà khiến chất lượng xây dựng bị hạn chế. Thứ hai là mức hỗ trợ cho các hộ chăm nuôi rừng hiện chỉ là 200.000 đồng/ha/năm, chưa xứng với công sức của người dân bỏ ra. Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Công Nghiệp khẳng định, Bộ Tài chính sẽ nghiên cứu để nâng cao các định mức nói trên cho phù hợp hơn.

Phó thủ tướng Vũ Văn Ninh cho biết, theo quyết định mới nhất của Thủ tướng Chính phủ, đã có thêm một số huyện nữa được bổ sung vào danh sách “nghèo” để nhận hỗ trợ từ chương trình, nâng tổng số huyện nghèo lên 69 huyện. Đến cuối năm 2011, tỷ lệ hộ nghèo bình quân của 62 huyện nghèo còn khoảng 55% (chuẩn nghèo theo Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg). Vì vậy, Phó thủ tướng Vũ Văn Ninh cho rằng, “xóa nghèo” theo Chương trình 30a không thể giải quyết trong “một sớm, một chiều” mà cần vừa quyết liệt, vừa kiên trì.      

Bài và ảnh: Hồ Quang Phương