QĐND - 35 năm sau ngày giải phóng Đất nước, Việt Nam đã tiến hành 4 cuộc tổng điều tra dân số (các năm 1979, 1989, 1999, 2009) và một thực tế được khẳng định là chất lượng dân số đang không ngừng được nâng lên. Lời căn dặn của Bác Hồ: “Chính sách của Đảng và Chính phủ phải hết sức chăm nom đến đời sống của nhân dân. Nếu dân đói là Đảng và Chính phủ có lỗi, nếu dân rét là Đảng và Chính phủ có lỗi, nếu dân ốm là Đảng và Chính phủ có lỗi” vẫn đang tiếp tục được thực hiện.

Thời cơ từ dân số

Tháng 12-2010 được Thủ tướng Chính phủ đồng ý phát động là Tháng Hành động quốc gia về dân số với chủ đề: Dân số-Kế hoạch hóa gia đình vì sức khỏe, hạnh phúc của mỗi gia đình và sự nghiệp phát triển bền vững của đất nước. Đây chính là quyết tâm của tất cả hệ thống chính trị, toàn xã hội vào cuộc với sự nghiệp chăm lo cho đời sống nhân dân. Tổng điều tra dân số năm 2009 đã cho thấy chất lượng dân số Việt Nam đã được cải thiện đáng kể về nhiều mặt. Theo Tiến sĩ Dương Quốc Trọng, Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế), chúng ta đã hoàn thành vượt chỉ tiêu do Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X và Chiến lược Dân số đã đề ra: Quy mô dân số là 86,9 triệu người (chỉ tiêu là dưới 89 triệu người), tỷ lệ gia tăng dân số là 1,03% (chỉ tiêu là 1,1%).  Sau nhiều năm kiên trì và đẩy mạnh kế hoạch hóa gia đình, số con trung bình của một bà mẹ tính đến hết tuổi sinh đẻ đã giảm từ 6,1 con giai đoạn 1969-1974 xuống còn 2,11 con và mức sinh thấp này vẫn duy trì được cho đến nay. Theo tính toán, nếu giữ nguyên mức sinh như năm 1989, dân số Việt Nam sẽ lên đến 104,4 triệu người vào năm 2009 tuy nhiên chúng ta đã hạn chế được hơn 18 triệu người. Trong năm 2010, công tác dân số tiếp tục thu được những kết quả tốt như: Chỉ tiêu giảm sinh đạt 0,3%o, vượt chỉ tiêu Quốc hội giao là 0,2%o; Số trẻ sinh ra giảm 4%, trong đó số trẻ là con thứ 3 trở lên giảm 6%; Số cặp vợ chồng áp dụng các biện pháp tránh thai tăng 2,3% so với cùng kỳ năm 2009. Việt Nam bước vào thời kỳ dân số vàng với cơ cấu nguồn lao động dồi dào (mỗi năm có thêm hơn 1 triệu người đến tuổi lao động), có sức khỏe, trình độ ngày càng được nâng cao đang chính là động lực lớn tham gia vào quá trình phát triển đất nước. Chất lượng dân số không chỉ dừng lại ở việc giảm tỷ lệ sinh mà còn thể hiện ở các lĩnh vực như thể chất (chiều cao, cân nặng, sức khỏe…), tỷ lệ sử dụng các biện pháp tránh thai, bình đẳng giới, nâng cao nhận thức về dân số… đều tăng lên đáng kể.

Trẻ em ở Đồng Văn-Hà Giang với biểu hiện mất cân bằng giới tính

 

Thách thức cũng từ dân số

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Quốc Triệu đã khẳng định, chất lượng dân số nước ta vẫn không ngừng được nâng lên nhưng vẫn chưa cao và thực sự có rất nhiều thách thức. Vẫn còn 28/63 tỉnh, thành phố (chiếm 34,4% dân số cả nước) có mức sinh cao như: Kon Tum 3,45 con; Hà Giang  3,08 con; Lai Châu 2,96 con,… Bên cạnh đó, hơn 70% dân số Việt Nam sống ở nông thôn, khoảng 54% lao động trong khu vực nông – lâm - ngư nghiệp chính là nguy cơ tái bùng phát mức sinh cao là rất lớn. Mật độ dân số hiện nay lên tới hơn 259 người/1km2, gần gấp đôi Trung Quốc, gấp hơn 10 lần các nước đã phát triển và gấp khoảng 6 - 7 lần “mật độ chuẩn” cũng là một thách thức lớn cho các vấn đề an sinh xã hội, môi trường sinh thái. Thêm nữa, hầu hết phương tiện tránh thai của Việt Nam trong giai đoạn trước đây chủ yếu dựa vào viện trợ. Từ năm 2010 các nguồn này đã cạn, nếu không có sự đầu tư, không có một chương trình cung cấp tốt, nhu cầu tránh thai sẽ không được đáp ứng. Hậu quả sẽ là mức sinh sẽ tăng lên hoặc là xảy ra bùng nổ nạo phá thai. Trong khi đó khoảng 86% người thực hiện kế hoạch hóa gia đình hiện nay là nữ gây ra bất bình đẳng trong lĩnh vực này và việc tuyên truyền, giáo dục vẫn cần đẩy mạnh hơn nữa, đặc biệt là đối với nam giới. Đặc biệt sự mất cân đối giới tính khi sinh ngày càng tăng lên và có dấu hiệu nghiêm trọng, tạo nên sự thiếu hụt nữ thanh niên trong tương lai. Tỷ lệ giới tính khi sinh hiện đang là 100 nữ/111,5 nam, cá biệt nhiều địa phương  có tỷ số giới tính của trẻ sơ sinh cao trên mức bình thường như: Hưng Yên: 130,7; Quảng Ngãi: 115,1; Cần Thơ: 114,1… Việc mất cân bằng giới tính khi sinh tất yếu sẽ dẫn đến những hậu quả kinh tế, xã hội phức tạp như nam giới khó kiếm vợ, trật tự xã hội khó kiểm soát, tệ nạn và các loại tội phạm (buôn bán phụ nữ, trẻ em, mại dâm) đã xảy ra và có thể sẽ tăng lên…

35 năm sau ngày đất nước thống nhất, Đảng, Nhà nước cùng toàn thể xã hội đã vào cuộc mạnh mẽ cho công cuộc cải thiện, nâng cao chất lượng dân số. Nhưng phía trước vẫn là bộn bề khó khăn với một quốc gia “đất chật, người đông” như chúng ta. Vì vậy cần phải có những sự đầu tư cơ bản, cụ thể hơn nữa cho công tác dân số, đó chính là yếu tố quyết định sự tồn vong, hưng thịnh của quốc gia, dân tộc.

Bài và ảnh: Hoàng Trường Giang