Bài 2: Sớm tháo gỡ những khó khăn, bất cập

 Nhà xuống cấp, không thể đợi thêm…

Qua khảo sát, tìm hiểu tại TP Hà Nội và các tỉnh: Ninh Bình, Thanh Hóa..., chúng tôi thấy một thực trạng không vui, đó là trong quá trình chờ kinh phí hỗ trợ xây nhà theo Quyết định 22, khá nhiều gia đình NCC, do nhà cửa đã xuống cấp nghiêm trọng, nên phải vay tiền để xây mới, hoặc sửa chữa, dẫn đến “mắc nợ”.

Bà Nguyễn Thị Môn (là con liệt sĩ) ở xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm, TP Hà Nội, nay đã cao tuổi. Chia sẻ với chúng tôi, bà không khỏi buồn rầu, lo lắng, vì gia đình đang sống trong cảnh nợ nần. Năm 2014, gia đình bà được cán bộ phụ trách lao động-thương binh và xã hội của xã Kim Sơn thông báo là thuộc diện được Nhà nước hỗ trợ xây nhà, với kinh phí hỗ trợ 40 triệu đồng. Tuy chưa nhận được tiền hỗ trợ, nhưng vì ngôi nhà đã quá xuống cấp, nên gia đình quyết định vay tiền để làm nhà mới, với hy vọng khi nào nhận được tiền hỗ trợ của Nhà nước sẽ trả sau. Mọi việc tưởng diễn ra thuận lợi, nhưng khi gia đình bà xây lên tầng thứ 2 thì hết tiền và chờ mãi vẫn chưa nhận được tiền hỗ trợ. Đến nay, ngôi nhà của gia đình bà vẫn xây dang dở và còn chịu cảnh nợ nần.

Cũng thuộc diện NCC được Nhà nước hỗ trợ xây nhà, ông Lã Tiến Vị, ở thôn Bách Hoàn, xã Lạng Phong, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình đã dùng sổ đỏ thế chấp để vay tiền ngân hàng xây nhà. Sau khi khánh thành nhà, gia đình ông còn nợ ngân hàng hơn 100 triệu đồng. Ông bà luôn mong ngóng, chờ đợi khoản tiền 40 triệu đồng Nhà nước hỗ trợ, để trả một phần tiền vay, nhưng đến nay vẫn chưa có, trong khi hai vợ chồng ông đều già yếu, thu nhập chính chỉ trông vào mấy sào ruộng trồng lúa, hoa màu...

Vợ chồng ông Lã Tiến Vị đều là Người có công ở huyện Nho Quan, Ninh Bình hằng ngày vẫn mong chờ nhận được kinh phí hỗ trợ về nhà ở. Ảnh: THẢO NGUYÊN.

Tại tỉnh Thanh Hóa, nhiều hộ gia đình NCC cũng lâm vào hoàn cảnh tương tự. Ông Nguyễn Xuân Toàn, ở thôn Triệu Tiến 3, xã Đông Tiến, huyện Đông Sơn, là thương binh hạng 1/4. Theo rà soát của xã Đông Tiến, hộ ông Toàn thuộc diện được hỗ trợ 40 triệu đồng để xây dựng nhà ở. Sau khi kiểm tra thực tế, hội đồng chính sách xã nhất trí để gia đình ông được làm nhà mới để bảo đảm an toàn. Khi hoàn thành nhà, cán bộ xã thực hiện đúng việc nghiệm thu công trình và lập biên bản xác nhận với gia đình. Tuy nhiên, đến nay gia đình ông Toàn và một số hộ gia đình NCC khác ở địa phương vẫn chưa nhận được tiền hỗ trợ theo Quyết định 22.

Theo số liệu của Bộ Xây dựng, hiện cả nước có 2.320 hộ gia đình NCC thuộc diện được hỗ trợ về nhà ở giai đoạn 2, do nhà ở bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng cần phải sửa chữa, xây dựng lại, đã tự bỏ kinh phí hoặc vay mượn từ gia đình, họ hàng, vay ngân hàng… để xây dựng và sửa chữa nhà ở (nhiều nhất là tại Hải Phòng, với 819 hộ). Tổng số tiền các hộ đã vay mượn khá lớn, nhưng đến nay ngân sách Trung ương chưa có để hỗ trợ, chi trả.

Nhu cầu vốn lớn và “bài toán” giải ngân

Một vấn đề khá nan giải đang đặt ra: Theo lãnh đạo Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH), so với số liệu các địa phương đã báo cáo Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2012 ( giai đoạn 1 thực hiện Quyết định 22), đến nay, cả nước tăng thêm 291.284 hộ NCC cần được hỗ trợ về nhà ở (tăng gấp 5,4 lần so với số lượng năm 2012), do vậy nguồn kinh phí từ ngân sách Trung ương cần hỗ trợ cũng tăng thêm khoảng 8.200 tỷ đồng (tăng gấp 4,3 lần). Đến hết tháng 9-2016, còn khoảng 270.000 hộ chưa được hỗ trợ nhà ở, trong đó số hộ đề nghị xây mới nhà là hơn 116.630 hộ; sửa chữa là hơn 153.280 hộ.Như vậy, nhu cầu vốn thực hiện chính sách này là rất lớn, trong khi điều kiện ngân sách Nhà nước đang gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là do một số địa phương, sau khi đề án được phê duyệt vẫn tiếp tục rà soát và đề nghị điều chỉnh, bổ sung đối tượng, gây nhiều khó khăn trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ NCC về nhà ở.

Những bất cập trong việc hỗ trợ NCC về nhà ở, có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan. Cụ thể, khi các địa phương báo cáo số liệu với Đoàn Giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2012, thì chưa có tiêu chí cụ thể hỗ trợ đối tượng NCC về nhà ở, nên hầu hết các địa phương chỉ rà soát 7 nhóm đối tượng đầu, trong số 12 nhóm đối tượng NCC theo quy định tại Điều 1, Pháp lệnh Ưu đãi NCC với cách mạng; có địa phương chỉ rà soát 3 trong số 12 nhóm đối tượng. Tuy nhiên, theo Nghị quyết 494 và Quyết định 22 thì cả 12 nhóm đối tượng NCC đều được hỗ trợ về nhà ở, do vậy số lượng bổ sung tăng nhiều so với báo cáo năm 2012.

Mới đây, khi giải trình việc thực hiện chính sách hỗ trợ NCC về nhà ở với Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội, cũng như tại các cuộc tiếp xúc cử tri, nhiều ý kiến đã chỉ rõ những khó khăn, bất cập và cả sự phối hợp chưa thực sự nhịp nhàng, chặt chẽ trong thực hiện chính sách này. Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội, nêu rõ: Nghị quyết của Trung ương và quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước đều khẳng định, chính sách NCC với cách mạng là chính sách ưu tiên số 1. Tuy nhiên, theo đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH-ĐT), chính sách hỗ trợ nhà ở theo Quyết định 22 không thuộc danh mục các ngành, lĩnh vực, chương trình mục tiêu sử dụng vốn ngân sách Nhà nước giai đoạn 2016-2020.

Cùng với đó, theo quy định tại Điều 8, Quyết định 22, Bộ KH-ĐT có trách nhiệm chủ trì cân đối nguồn vốn, nhưng trong quá trình tổng hợp, xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn và kế hoạch đầu tư công năm 2016, 2017, Bộ không nhận được đăng ký nhu cầu vốn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương để thực hiện hỗ trợ NCC về nhà ở trong kế hoạch đầu tư công trung hạn và hằng năm của các địa phương. Do vậy, không có căn cứ để thực hiện việc lập, thẩm định, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch vốn hỗ trợ NCC về nhà ở theo đúng quy định của pháp luật về đầu tư công.

Một “cái khó” nữa trong hỗ trợ NCC về nhà là việc cấp kinh phí chậm. Theo đại biểu Nguyễn Thị Phúc (tỉnh Bình Thuận): Ngân sách Trung ương cấp cho địa phương để hỗ trợ NCC về nhà ở hiện chỉ đạt 17%. Cụ thể, đến nay, tỉnh Bình Thuận mới nhận được 4.752 tỷ đồng, trong số hơn 27,5 tỷ đồng để xây dựng, sửa chữa nhà ở cho NCC. Đại diện lãnh đạo Bộ Xây dựng cũng cho rằng, việc cấp ngân sách chậm và chia thành nhiều đợt, dẫn đến việc thực hiện hỗ trợ nhà ở cho NCC kéo dài so với kế hoạch ban đầu. Kinh phí ngân sách Trung ương cần cấp để thực hiện giai đoạn 2 theo Quyết định 22, đến nay vẫn chưa bố trí được...

Hàng trăm nghìn hộ gia đình NCC trong toàn quốc có nhà ở xuống cấp, đã được xét duyệt hỗ trợ về nhà ở, nhưng vẫn đang chờ đợi và chưa biết khi nào mới nhận được kinh phí hỗ trợ. Chúng tôi thực sự thông cảm, băn khoăn, khi đến thăm gia đình ông Lê Tự Thạch (ở xã Đông Tiến, Đông Sơn, Thanh Hóa), là thương binh hạng 4/4, thuộc đối tượng NCC được hỗ trợ xây nhà, nhưng hiện gia đình vẫn sống trong ngôi nhà cấp 4 đã xuống cấp nghiêm trọng, “mưa dột, nắng xiên”... Hay bà Trịnh Thị Tiếp, ở thôn Đồng Đinh, xã Lạng Phong, huyện Nho Quan, Ninh Bình, là vợ liệt sĩ, thuộc diện được hỗ trợ xây nhà, nhưng hiện bà vẫn ở một mình thờ chồng trong ngôi nhà cấp 4, với diện tích chỉ hơn chục mét vuông, dưới mái ngói phải “lót tạm” những tấm tôn để chống dột...

Theo tổng hợp, báo cáo của các địa phương, đến hết tháng 9-2016, toàn quốc có hơn 291.120 hộ gia đình NCC cần được hỗ trợ về nhà ở (giai đoạn 2), với tổng kinh phí cần hỗ trợ của Trung ương khoảng 7.540 tỷ đồng; ngân sách địa phương là 1.745 tỷ đồng. Những con số đó quả là không nhỏ, chưa thể giải quyết trong “một sớm, một chiều". Tuy nhiên, nếu được quan tâm đúng mức, có sự phối hợp đồng bộ, “vào cuộc” quyết liệt của các cấp, các bộ, ngành, địa phương…, thì việc giải quyết, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc nhất định sẽ tìm được “lời giải” thỏa đáng, góp phần bảo đảm công bằng, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của NCC và thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội của Đảng, Nhà nước.

Nhóm phóng viên PHÒNG BIÊN TẬP CTĐ, CTCT

(còn nữa)