Sau trận lũ lịch sử xảy ra cuối tháng 7-2025, nhiều bản làng ở phía Tây tỉnh Nghệ An bổng chốc trở nên tan hoang. Hàng nghìn ngôi nhà của người dân bị cuốn trôi. Hàng trăm hộ dân phải dựng lán tạm hoặc đi ở nhờ. Trong mất mát, điều người dân vùng lũ cần nhất không chỉ là gạo cứu đói trước mắt mà là một mái nhà an toàn và sinh kế bền vững để có thể bắt đầu lại cuộc sống.

Cha Nga - bản “3 không” giữa vòng vây lũ dữ

Tính đến ngày 10-8, trận lũ lớn xảy ra ở các địa phương phía Tây tỉnh Nghệ An đã cướp đi sinh mạng 4 người, cuốn trôi hàng nghìn ngôi nhà, gây thiệt hại hơn 3.800 tỷ đồng. Những bản làng vốn đã nghèo khó, nay càng thêm tan hoang. Người dân không chỉ mất nhà, mất tài sản mà còn sống trong nỗi lo thường trực: Mưa lớn là ngập, đất lở, lũ quét. Thực tiễn ấy đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tìm lời giải căn cơ để người dân có thể an cư lập nghiệp bền vững.

Cán bộ, nhân viên Bộ CHQS tỉnh Nghệ An giúp nhân dân vùng lũ xã Mỹ Lý tháo dỡ nhà hư hỏng sau lũ. 

Mất trọn một ngày đường, đồng chí Lô Văn Ngọc, Bí thư Chi bộ bản Cha Nga (xã Mỹ Lý, tỉnh Nghệ An), cùng 4 thanh niên trong bản mới gùi được gạo, mì ăn liền, nhu yếu phẩm về cứu trợ 93 hộ dân bị cô lập. Quãng đường dài hơn 20km, nhưng có đoạn chỉ vừa một bánh xe máy, nhiều khúc cua, nên các anh chủ yếu sử dụng sức người để vận chuyển lương thực. Tuy nhiên, để đưa được gạo vào bản, các anh còn phải thuê thuyền chở với chi phí từ 3,3 đến 3,5 triệu đồng.

Cha Nga vốn đã là bản “3 không”: Không điện, không đường ô tô, không sóng điện thoại. Sau lũ, hơn 50 ngôi nhà bị cuốn trôi hoặc vùi lấp, nhiều gia đình phải dựng lán tạm hoặc đi ở nhờ. Bản thân anh Ngọc cũng trắng tay. Mẹ anh đang điều trị bệnh ở bệnh viện, đường sá chia cắt, căn nhà thì bị lũ cuốn sạch. “Đón mẹ về cũng chẳng biết ở đâu...”, giọng anh Ngọc nghẹn lại.

Cả xã Mỹ Lý có 221 ngôi nhà bị cuốn trôi, vùi lấp hoàn toàn, hơn 200 ngôi nhà khác hư hỏng. Nặng nề nhất là bản Xiềng Tắm, nơi 62 hộ dân trắng tay sau lũ. Tại trụ sở UBND xã, Bí thư Đảng ủy xã Mỹ Lý Nguyễn Anh Đoài gầy sọp, mắt thâm quầng sau nhiều ngày lặn lội khắp địa bàn: “Còn nhiều việc phải lo cho dân lắm, chưa dám nghỉ. Sau lũ, 5 bản, gồm: Cha Nga, Yên Hòa, Xốp Dương, Piêng Pèn, Nhọt Lợt vẫn bị cô lập. Lực lượng tại chỗ vừa mỏng, vừa yếu, chủ yếu trông vào sự giúp đỡ, hỗ trợ của bộ đội và dân quân”, anh Đoài cho biết. Tuy nhiên, điều mà bà con mong nhất lúc này là chỗ ở an toàn. Theo anh Đoài: Trước mắt phải có nhà tạm, lâu dài là khu tái định cư. Nhưng quỹ đất của xã rất hạn chế, nên tìm vị trí an toàn không dễ. Kế tiếp là sinh kế, bà con rất cần cây, con giống để khôi phục sản xuất. Xã đã kiến nghị Nhà nước xem xét giảm lãi suất, giãn nợ ngân hàng để bà con có cơ hội bắt đầu lại cuộc sống...

Bộ đội Sư đoàn 324, Quân khu 4 giúp bà con xã Mỹ Lý khắc phục hậu quả lũ lụt. 

Xã Tương Dương, vốn quen với cảnh chạy lũ, lần này cũng kiệt sức. Phó chủ tịch UBND xã Tương Dương Nguyễn Phùng Hùng cho hay: “Hiện xã có 126 hộ với 504 nhân khẩu mất nhà cửa, cần hỗ trợ gạo cứu đói trước mắt và một khu tái định cư".

Ở Mường Xén, lũ khiến 475 hộ bị ảnh hưởng, trong đó 17 hộ mất nhà hoàn toàn, 37 hộ phải di dời khẩn cấp. Chủ tịch UBND xã Mường Xén Lô Đình Thụ băn khoăn: “Đất ở chỉ chiếm 1% diện tích, những vị trí phù hợp lại nằm trong rừng phòng hộ. Chuyển đổi đất không dễ vì vướng quy định pháp luật và nguy cơ phá vỡ cân bằng sinh thái”. Còn bà Hà Thị Hoa ở bản Có Hạ, xã Nhôn Mai, lo lắng: “Những con suối nhỏ trước đây bỗng xuất hiện lũ ống, cuốn trôi cả nhà cửa. Giờ cứ mưa là bà con lại lo chạy khỏi nhà tìm chỗ an toàn”.

Tái định cư và sinh kế mới - nhu cầu không thể chậm trễ

Một tháng sau bão số 3, nhiều địa phương ở phía Tây tỉnh Nghệ An vẫn chưa thể gượng dậy. Dù Quân đội, Công an, đoàn thể và doanh nghiệp đã khẩn trương giúp người dân dựng nhà tạm, cứu trợ nhu yếu phẩm, nhưng đó mới chỉ là giải pháp bước đầu.

Tại xã Tương Dương, hệ thống nước sinh hoạt ở nhiều bản hư hỏng, 3 trong số 4 cây cầu treo bắc qua sông Lam bị lũ cuốn trôi. Chính quyền xã kiến nghị đầu tư cầu cứng, xây dựng bến đò tạm, khôi phục trường học, nhà văn hóa, trạm y tế, chợ và kè chống sạt lở, với kinh phí hàng trăm tỷ đồng.

 Bộ đội Sư đoàn 324, Quân khu 4 giúp bà con xã Mỹ Lý khắc phục hậu quả lũ lụt.

Ở Con Cuông, 24/36 thôn, bản bị ngập, có nơi nước dâng trên 4m, hơn 1.000 hộ mất gần như toàn bộ tài sản, thiệt hại hơn 251 tỷ đồng. Nhờ sơ tán kịp thời, 298 người mắc kẹt được cứu hộ, không có thiệt hại về người. Nhưng theo Phó chủ tịch UBND xã Con Cuông Phan Trọng Trung: Để khắc phục, xã cần tới 143 tỷ đồng cho tái định cư, công trình thiết yếu và khôi phục sản xuất.

Hệ thống trường học, y tế các địa phương phía Tây tỉnh Nghệ An cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Hơn 50 điểm trường hư hỏng, nhiều giáo viên mất nhà cửa. Cô giáo Phạm Thị Hồng, Hiệu trưởng Trường Mầm non Mường Típ, cho biết: “Lũ ngập toàn bộ tầng 1, khu bán trú bị cuốn trôi. Bộ đội đã giúp dọn dẹp, nhưng trường nằm sát sông, nếu còn ở đây sẽ rất nguy hiểm. Về lâu dài, phải xây mới hoặc di dời đến nơi an toàn hơn”.

Ở bất cứ điểm nóng nào, đều có sự hiện diện của bộ đội. Sư đoàn 324 (Quân khu 4) huy động hàng nghìn lượt cán bộ, chiến sĩ về giúp các xã: Con Cuông, Tương Dương, Bắc Lý, Mỹ Lý, Mường Xén, Mường Típ giúp người dân khắc phục hậu quả mưa lũ. Ưu tiên lớn nhất của các lực lượng là sửa chữa, vệ sinh trường học, để học sinh có thể trở lại lớp đúng thời gian năm học mới. Những hình ảnh người lính “dầm mình” trong bùn đất, gùi vác gạo, thuốc men, sửa nhà cửa, trường lớp... trở thành điểm tựa tinh thần vững chắc cho đồng bào. Không chỉ là cứu trợ, đó còn là minh chứng sinh động cho sức mạnh “quân với dân một ý chí”. Trong hoạn nạn, mối quan hệ máu thịt ấy càng được nhân lên, giúp người dân có thêm niềm tin để vượt qua thiên tai khốc liệt.

Vết sẹo chưa liền, bài học còn nóng hổi

Lũ đã qua, nhưng “vết sẹo” vẫn hằn trên đất và trong lòng người dân phía Tây tỉnh Nghệ An. Nhiệm vụ trước mắt là khắc phục thiệt hại, bảo đảm nhu cầu tối thiểu về chỗ ở, sinh kế, hạ tầng thiết yếu. Song, cần có giải pháp lâu dài, căn cơ để người dân thực sự yên tâm “sống chung với lũ dữ”. Từ thực tiễn ở Nghệ An, có thể rút ra những bài học rất có giá trị: Công tác quy hoạch dân cư vùng lũ phải đi trước một bước; đầu tư hạ tầng thiết yếu, nhất là giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế phải bảo đảm tính bền vững; cơ chế, chính sách tín dụng, bảo hiểm nông nghiệp, hỗ trợ sinh kế cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc thù miền núi, vùng sâu, vùng xa. Cùng với đó, việc trồng và bảo vệ rừng, khôi phục hệ sinh thái tự nhiên, tăng cường cảnh báo sớm là những giải pháp không thể chậm trễ.

(còn nữa)

Bài và ảnh: Nhóm phóng viên tại Quân khu 4

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Xã hội xem các tin, bài liên quan.