Mỗi xã một sản phẩm - điểm đột phá để phát triển kinh tế nông thôn

Sản phẩm OCOP vào siêu thị, xuất ngoại

Chúng tôi tới thăm Hợp tác xã (HTX) sản xuất và kinh doanh miến đao Giới Phiên (thôn Ngòi Đong, xã Giới Phiên, TP Yên Bái, tỉnh Yên Bái) và thấy rõ những hiệu quả do Chương trình OCOP mang lại. Vừa thoăn thoắt đổ mẻ miến nóng vào máy cán, chị Phạm Thị Thu Hà, Giám đốc Hợp tác xã vừa trò chuyện với chúng tôi. Chị kể cho chúng tôi nghe về những ngày đầu khó khăn khi hợp tác xã mới thành lập, việc tiêu thụ sản phẩm miến dong của hợp tác xã gặp nhiều khó khăn, bấp bênh. Với quyết tâm đưa sản phẩm miến dong chất lượng cao ra thị trường, từ khi có Chương trình OCOP, HTX đã đăng ký tham gia. Chị bảo, từ khi sản phẩm miến dong của HTX được chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao (sản phẩm OCOP từ 4 sao trở xuống do UBND tỉnh công nhận- PV) thì sản phẩm của HTX tiêu thụ ổn định và tốt hơn trước, đặc biệt là được phân phối vào các hệ thống siêu thị BigC&Go. Chứng nhận sản phẩm OCOP giống như “giấy thông hành” để siêu thị chấp nhận đưa hàng vào rất nhanh, đơn giản, thuận tiện so với những sản phẩm chưa có chứng nhận OCOP. Sản phẩm của xã viên được HTX bao tiêu, thu mua với giá ổn định và cao hơn giá thu mua ngoài thị trường từ 4.000 đến 5.000 đồng/kg.

Gian hàng bánh pía Sóc Trăng-một sản phẩm OCOP (ảnh chụp vào tháng 3-2021).

Là lãnh đạo ở một tỉnh góp phần “khai sinh” ra Chương trình OCOP (Quảng Ninh thực hiện thí điểm chương trình trước khi có Quyết định số 490/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm"), ông Bùi Văn Khắng, Phó chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh chia sẻ: Quảng Ninh xác định đây là chương trình phát triển kinh tế quan trọng theo hướng nội sinh, là một giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương trong thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp.

Sau gần 10 năm thực hiện, đặc biệt giai đoạn bứt tốc 2018-2020, Quảng Ninh đã làm thay đổi tập quán sản xuất lạc hậu của người dân nhiều địa phương trong tỉnh, tạo ra hướng đi mới trong sản xuất, kinh doanh các sản phẩm truyền thống có lợi thế ở khu vực nông thôn, góp phần tái cơ cấu kinh tế nông thôn. Đến nay, tỉnh Quảng Ninh có 464 sản phẩm, trong đó có 236 sản phẩm từ 3 đến 4 sao, gấp 2 lần so với năm 2017. 180 đơn vị, cơ sở sản xuất tham gia Chương trình OCOP, doanh số bán hàng năm 2020 đạt 1.500 tỷ đồng, lợi nhuận đạt 270 tỷ đồng, tăng gấp 2 lần so với năm 2017, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho 4.500 người. Đây chính là hướng thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững, nâng cao đời sống của người dân vùng nông thôn của tỉnh Quảng Ninh.    

Cũng giống như Quảng Ninh, tỉnh Hà Tĩnh luôn quan tâm đến phát triển kinh tế khu vực nông thôn, sản phẩm OCOP được coi là “điểm đột phá” để xây dựng nông thôn mới thành công và bền vững. Ông Đặng Ngọc Sơn, Phó chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh cho hay: Trong quy hoạch chung của tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Hà Tĩnh xác định nông nghiệp, nông thôn vẫn là trọng điểm đầu tư phát triển với định hướng phát triển kinh tế xanh và bền vững. Để làm được điều này, Hà Tĩnh đã rất quan tâm đến việc triển khai thực hiện Chương trình OCOP.  Đến nay, Hà Tĩnh hình thành hơn 300 ý tưởng sản phẩm, trong đó có 152 sản phẩm 3 sao, 7 sản phẩm đạt 4 sao. Hầu hết sản phẩm đạt từ 3 sao trở lên đều tăng doanh số bán hàng, bình quân tăng 40% so với trước khi tham gia Chương trình OCOP, có sản phẩm tăng 2 lần, thậm chí có sản phẩm tăng 4-5 lần, có sản phẩm nhận được đơn đặt hàng từ nước ngoài. "Đây thực sự là con số rất ấn tượng và không ngờ tới ngay cả đối với chúng tôi-những người tham gia chỉ đạo Chương trình OCOP của tỉnh", ông Đặng Ngọc Sơn chia sẻ.

Sản phẩm OCOP từ đan lát truyền thống (ảnh chụp vào tháng 3-2021).

Hà Tĩnh đã ban hành chính sách hỗ trợ chương trình đồng bộ từ khi lập phương án sản xuất, kinh doanh đến khâu cuối cùng là xúc tiến thương mại. Năm 2019, tỉnh bố trí giải ngân 20 tỷ đồng, năm 2020 là 40 tỷ đồng cho Chương trình OCOP. Đồng thời, tỉnh cũng chỉ đạo, yêu cầu các địa phương bố trí đất đai cho các cơ sở có sản phẩm tiềm năng muốn mở rộng sản xuất, kinh doanh, đáp ứng được yêu cầu sản xuất gắn với phát triển du lịch. Tỉnh tổ chức kiểm tra, đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP một cách chặt chẽ, khách quan, công khai trên các mạng xã hội.

Các sản phẩm đưa ra thị trường phải được dán tem do cơ quan quản lý Chương trình OCOP của tỉnh cấp và quản lý. Hà Tĩnh đã hình thành hệ thống phân phối tiêu thụ với 16 cửa hàng trưng bày, bán sản phẩm OCOP. Trước đây, Hà Tĩnh rất khó khăn khi muốn đưa sản phẩm của tỉnh tham gia các hội chợ, nay thì ngược lại, các chủ thể tham gia OCOP rất hăng hái, tự nguyện tham gia. Tỉnh đã ban hành quy chế quản lý cửa hàng OCOP để hình thành kênh tiêu thụ riêng cho sản phẩm OCOP, tránh việc lợi dụng thương hiệu OCOP, bán sản phẩm không phải OCOP.

Ý tưởng sản phẩm phải từ dưới lên, tránh áp đặt

 Qua việc tiếp cận thực tế tại một số địa phương, chúng tôi nhận thấy, bên cạnh những kết quả tích cực góp phần phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới, Chương trình OCOP cũng gặp những khó khăn, tồn tại, đó là: Một số sản phẩm OCOP sản lượng chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường về hình thành chuỗi (sản xuất, chế biến, tiêu thụ). Số lượng, chất lượng sản phẩm OCOP của một số địa phương chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế; tính cạnh tranh còn yếu; sản phẩm tiêu thụ chưa nhiều. Một số đơn vị sản xuất chưa có địa điểm nên phải kết hợp giữa nhà ở và nơi chế biến, dẫn đến điều kiện an toàn trong sản xuất chưa bảo đảm. Việc quy hoạch các trung tâm, điểm bày bán sản phẩm chậm được triển khai, một số điểm hoạt động chưa thực sự hiệu quả.

Từ kinh nghiệm thực tế của địa phương, ông Bùi Văn Khắng cho rằng, để sản phẩm OCOP thành công, mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân thì ý tưởng sản xuất, làm sản phẩm OCOP phải xuất phát từ đề xuất của người dân, các hợp tác xã và doanh nghiệp, tránh áp đặt từ trên xuống. Đồng thời công tác chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền phải đồng bộ, nhất quán, thường xuyên, liên tục, phải xác định được mục tiêu, nhiệm vụ trọng tâm của đề án và huy động được sự tham gia của cả hệ thống chính trị. Đặc biệt, cần phát huy vai trò của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền. Cùng với đó, cần coi trọng công tác xây dựng bộ máy để tham mưu, giúp việc cho ban chỉ đạo OCOP, quan tâm công tác đào tạo tập huấn, nâng cao kiến thức, kỹ năng cho cán bộ làm OCOP. Thường xuyên kiểm tra, đôn đốc thực hiện Chương trình OCOP để có giải pháp kịp thời tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các chủ thể...   

Ông Đặng Ngọc Sơn kiến nghị, giai đoạn tới, chương trình cần xác định rõ vai trò và tầm nhìn của Chương trình OCOP và xem đây là chương trình trọng tâm để phát triển kinh tế nông thôn, là sinh kế để nông thôn phát triển bền vững. Ông Đặng Ngọc Sơn nhấn mạnh mấy việc nên làm, đó là, sớm thực hiện chuyển đổi trong công tác quản lý và phát triển sản phẩm OCOP thống nhất trong cả nước; đưa sản phẩm OCOP trở thành thương hiệu quốc gia; sớm hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và có chính sách riêng cho chương trình. "Công tác đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP tại địa phương phải bảo đảm chặt chẽ, khách quan, thực chất, tránh tình trạng “chạy” theo thành tích về số lượng sản phẩm được xếp hạng, hoặc dễ dãi trong đánh giá phân hạng làm mất uy tín, thương hiệu của chương trình", ông Đặng Ngọc Sơn thể hiện quan điểm.

Qua kinh nghiệm của các tỉnh thực hiện tốt chương trình, chúng tôi thấy rằng, các địa phương càng quan tâm giúp đỡ sát sao cho người dân có ý tưởng mới, hình thành các sản phẩm OCOP mới, cùng với việc quản lý, đánh giá nghiêm túc, khách quan thì càng tạo nguồn cảm hứng mới để Chương trình OCOP phát triển mạnh mẽ. 

Bài và ảnh: NGUYỄN KIỂM