Chưa có khoảng cách an toàn số

Phóng viên (PV): Ông đánh giá như thế nào về mức độ sử dụng internet hiện nay của trẻ em, trẻ vị thành niên và phụ nữ tại Việt Nam?

Ông Matt Jackson: Tại Việt Nam, khả năng tiếp cận công nghệ số đang mở rộng với tốc độ rất nhanh. Hầu như tất cả thanh, thiếu niên đều trực tuyến và nhiều trẻ em sử dụng điện thoại thông minh từ rất sớm. Sự kết nối này mở ra rất nhiều cơ hội để học tập, sáng tạo và tham gia đời sống xã hội, đồng thời thể hiện rõ quyết tâm chuyển đổi số của Việt Nam. Tuy nhiên, tăng cường tiếp cận không đồng nghĩa với tiếp cận bình đẳng và an toàn. Trẻ em gái và trẻ em trai có thể hiện diện trên mạng với tỷ lệ tương đương, nhưng trải nghiệm trong không gian số của các em rất khác nhau.

Trẻ em gái vị thành niên có nguy cơ cao hơn trước nạn quấy rối trực tuyến, dụ dỗ qua mạng hay lạm dụng hình ảnh, những dạng bạo lực trên cơ sở giới có sử dụng công nghệ đang được ghi nhận rộng rãi tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương và trên toàn cầu. Khi Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số, việc bảo vệ trẻ em, trẻ vị thành niên, đặc biệt là trẻ em gái và phụ nữ là điều kiện tiên quyết để xây dựng một tương lai số an toàn, tôn trọng phẩm giá, nơi quyền riêng tư trực tuyến được công nhận là quyền con người.

Ông Matt Jackson, Trưởng đại diện Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam. Ảnh: TRÂM ANH

PV: Kỹ năng số của nhiều người còn hạn chế trong khi tội phạm mạng và bạo lực trên cơ sở giới có sử dụng công nghệ ngày càng tinh vi. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Ông Matt Jackson: Hiện nay, chúng ta đang chứng kiến rất nhiều dạng bạo lực số như: Giả mạo danh tính, theo dõi/rình rập trên mạng, lạm dụng hình ảnh... Tất cả đều xảy ra ở quy mô lớn, tốc độ cao và thường ẩn danh. Nhiều hành vi trong số này nhắm tới trẻ em từ rất sớm, khi các em mới 9-10 tuổi.

Chúng ta cũng thấy xâm hại tình dục trẻ em trên môi trường mạng và bạo lực giới có sử dụng công nghệ thường cùng diễn ra trên một nền tảng, thậm chí cùng do một nhóm thủ phạm gây ra. Cứ 3 phụ nữ trên toàn cầu thì có 1 người từng bị bạo lực trực tuyến, trong khi trẻ em tiếp xúc với rủi ro từ rất lâu trước khi các em được trang bị đầy đủ kỹ năng để nhận diện và ứng phó. Vấn đề không chỉ là kỹ năng số của người dùng còn hạn chế mà còn là môi trường số đã phát triển vượt quá khả năng bảo vệ của gia đình, nhà trường và cộng đồng. Công nghệ đang bị lợi dụng làm “vũ khí”, trong khi các hệ thống hỗ trợ và bảo vệ chưa kịp thích ứng. Chúng ta cần bảo đảm rằng dịch vụ hỗ trợ và bảo vệ thực sự tiếp cận được những nhóm có nguy cơ cao nhất. Trẻ em gái vị thành niên thường rơi vào “khoảng trống” giữa hệ thống bảo vệ trẻ em và dịch vụ bạo lực giới dành cho phụ nữ. Kết quả là các em có thể bị bỏ sót đúng vào thời điểm phải đối mặt với rủi ro trực tuyến gia tăng. Các em cần được hỗ trợ để vừa an toàn, vừa được tôn trọng quyền tự chủ và tiếng nói của mình.

Chúng tôi kêu gọi các công ty công nghệ thực hiện trách nhiệm của mình bằng cách tích hợp an toàn, quyền riêng tư và quyền con người vào thiết kế sản phẩm công nghệ ngay từ đầu, thay vì yêu cầu người dùng, đặc biệt là trẻ vị thành niên, “tự bơi” trong các rủi ro. Càng mở rộng dấu ấn số, Việt Nam càng cần bảo đảm rằng mọi nền tảng số là một vùng an toàn, nhất là đối với những nhóm đang phải đối mặt với rủi ro cao nhất.

 Nhiều trẻ em được sử dụng điện thoại thông minh từ rất sớm. Ảnh: AN AN

Ưu tiên tạo môi trường số an toàn

PV: Hiện nay, một số quốc gia đã cấm người dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội. Theo ông, Việt Nam có nên cân nhắc biện pháp tương tự không?

Ông Matt Jackson: Trên thế giới, nhiều chính phủ đang thử nghiệm các biện pháp như giới hạn độ tuổi, xác minh độ tuổi hoặc khóa kiểm soát dành cho phụ huynh. Các biện pháp này phản ánh mối quan ngại chính đáng, nhất là với trẻ nhỏ dễ bị dụ dỗ, quấy rối hoặc tiếp xúc nội dung độc hại. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia đã áp dụng, bằng cách theo dõi kỹ tác động thực tế. Tuy nhiên, bằng chứng quốc tế cho thấy lệnh cấm tuyệt đối không giải quyết được tận gốc vấn đề. Trẻ em thường tìm cách lách quy định, khiến rủi ro chuyển sang các nền tảng ít được giám sát hơn. Những giải pháp hiệu quả nhất là giải pháp tăng cường an toàn cho toàn bộ người dùng, đồng thời bảo đảm quyền được tham gia và học tập của trẻ em. Điều quan trọng là tạo ra môi trường để người trẻ sử dụng nền tảng số an toàn, với sự đồng hành của gia đình, nhà trường, dịch vụ xã hội, cơ chế báo cáo rõ ràng và quy định nghiêm ngặt đối với công nghệ. Mọi thảo luận về giới hạn độ tuổi cần có sự tham vấn của chuyên gia, phụ huynh, giáo viên và chính trẻ em. Ưu tiên lớn nhất là bảo đảm quyền tiếp cận an toàn, chứ không phải loại bỏ người dùng dễ tổn thương khỏi không gian số. Với hàng rào bảo vệ phù hợp, nâng cao kỹ năng số, sự hỗ trợ của phụ huynh và trách nhiệm của nền tảng công nghệ, Việt Nam có thể bảo vệ trẻ em, đặc biệt là trẻ em gái vị thành niên mà không tước đi cơ hội số ngày càng thiết yếu.

Ngày nay, kỹ năng số quan trọng không kém đọc và viết: Từ nhận diện rủi ro, bảo vệ dữ liệu và hình ảnh riêng tư, đến xử lý thông tin sai lệch và hiểu cách giữ an toàn trong một không gian trực tuyến ngày càng phức tạp.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!