(Tiếp theo và hết)

Tuy nhiên, đúng như Tổng giám đốc UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc) Audrey Azoulay nói: “Nước là hữu hạn, nhưng nhu cầu của con người về nước là không có giới hạn”, việc cần làm ngay trước mắt với chúng ta là phải nhanh chóng thích ứng với tình hình mới, chuyển đổi phương thức sản xuất và chuyển đổi vật nuôi, cây trồng theo hướng tiêu thụ ít nước hơn. Ngay từ mỗi cá nhân trong cộng đồng cũng cần có ý thức sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả hơn...

Chuyển đổi sản xuất

Số liệu thống kê cho thấy, tổng lượng nước khai thác, sử dụng ở Việt Nam mỗi năm khoảng 100 tỷ mét khối. Dự báo, đến năm 2030, nhu cầu sử dụng nước của Việt Nam lên tới 111 tỷ mét khối/năm. Theo số liệu từ ngành nông nghiệp, nhu cầu sử dụng nước hiện đang chiếm tỷ trọng rất lớn, khoảng 83-85% tổng lượng nước tiêu thụ trên cả nước. Trong khi đó, diện tích sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy-hải sản ngày càng được mở rộng, quy mô sản xuất ngày càng lớn, nên nhu cầu sử dụng nước sẽ ngày càng cao. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Nguyễn Xuân Cường cho hay, tổng diện tích khu vực Tây Nguyên là khoảng hơn 5,4 triệu héc-ta, nhưng đến nay, diện tích đất nông nghiệp khu vực này đã lên tới gần 2,6 triệu héc-ta. “Chúng ta phải tổ chức lại, không đi theo chiều rộng mà đi theo chiều sâu, sản xuất theo chuỗi giá trị gia tăng, thâm canh hợp lý mới bảo đảm được an ninh nguồn nước”, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nói.

Tương tự như vậy, ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, “tư lệnh” ngành nông nghiệp cho rằng, khu vực này hiện đang sản xuất chủ yếu là lúa, thủy sản, trái cây dựa vào nước ngọt nhiều. Giờ là lúc cần “xoay trục”, đưa sản xuất thủy sản lên hàng đầu vì có loại thủy sản nuôi trồng được ở cả môi trường nước lợ và nước mặn.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất đặt ra hiện nay với bà con nông dân là nguồn vốn đầu tư để chuyển đổi sản xuất. Ông Nguyễn Văn Tạo (huyện Ia Grai, tỉnh Gia Lai), nhân vật chúng tôi đã nhắc tới trong bài “Sản xuất, đời sống đảo lộn vì thiếu nước sạch” cho biết, gia đình ông đã chuyển đổi toàn bộ gần 3ha cà phê năng suất thấp vì hạn hán kéo dài sang trồng điều. Trồng điều cho hiệu quả kinh tế cao hơn, do không phụ thuộc quá lớn vào nguồn nước, lại có thể trồng xen canh nhiều loại cây khác dưới tán. Nhà ông Tạo hiện đang trồng xen canh các loại cây cảnh dưới tán điều. Tuy nhiên, không phải gia đình nào cũng có khả năng chuyển đổi cây trồng. “Biết là trồng điều hợp với thời tiết khô hạn hơn, nhưng nhiều gia đình ở đây lực bất tòng tâm, vì không có vốn để chuyển đổi. Khi chuyển đổi cũng mất vài ba năm đầu không có thu nhập vì cây còn bé, trong khi tiền đầu tư rất lớn”, ông Tạo nói.

Bởi vậy, để thực hiện được chiến lược “xoay trục” như Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nói, cần có cơ chế hỗ trợ nông dân vay vốn ưu đãi lãi suất để người dân chuyển đổi cây trồng theo hướng giảm sự phụ thuộc vào nước tưới. Bên cạnh đó, cũng rất khó tránh khỏi sản lượng loại hàng nông sản được người dân “xoay trục” đồng loạt sẽ gia tăng đột biến. Vì thế, lời giải cho bài toán “đầu ra” cho các loại nông sản “xoay trục” cũng cần được tính đến sớm hơn, để nông dân không bị rơi vào cảnh phải viện đến các cuộc “giải cứu” từ cộng đồng.

Sử dụng nước tiết kiệm

Trong một chương trình nghị sự tại Liên hợp quốc, phát biểu tại một hội nghị trong khuôn khổ phiên họp Đại hội đồng Liên hợp quốc ngày 24-9-2020, Tổng giám đốc UNESCO Audrey Azoulay cũng đã nhấn mạnh rằng nước không phải là nguồn tài nguyên vô hạn: “Chu trình thủy văn dạy chúng ta rằng nước là hữu hạn. Nước tan chảy, bay hơi, ngưng tụ và lưu thông-nhưng nó không được tạo ra. Tuy nhiên, nhu cầu của con người về nước là không có hạn. Khi Covid-19 lan rộng trên toàn cầu, nghịch lý này-về nguồn tài nguyên hữu hạn và nhu cầu ngày càng tăng-đã thể hiện rất rõ”.

Trước đây, suy nghĩ “nước là vô tận”, “nắng lắm thì lại mưa nhiều” đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều thế hệ người Việt Nam, nên ý thức sử dụng nước tiết kiệm vẫn chưa được nhiều người Việt Nam để tâm tới. Tuy nhiên, với những gì đang diễn ra ở nhiều nơi trên đất nước ta, người dân đang dần thay đổi nhận thức về điều này. Những người nông dân ở Tây Nguyên khi trò chuyện với chúng tôi cũng đều ý thức được rằng, Tây Nguyên hạn hán nghiêm trọng như hiện nay là do diện tích trồng cà phê tăng quá nhanh. Nhu cầu sử dụng nước để tưới tiêu tăng đột biến, dẫn tới không chỉ nguồn nước mặt trên sông, suối trở nên cạn kiệt vào mùa khô, mà các mạch nước ngầm cũng sụt giảm nghiêm trọng tới mức khoan giếng cả trăm mét cũng không tìm được mạch nước.

leftcenterrightdel
Cán bộ, chiến sĩ LLVT tỉnh Tiền Giang vận chuyển, cung cấp nước ngọt cho người dân xã Mỹ Long (huyện Cai Lậy) trong đợt hạn, mặn năm 2020.Ảnh: HỒNG BỈNH HIẾU. 

Đã đến lúc, chúng ta cần khuyến khích nông dân sử dụng các công nghệ tưới tiêu hiện đại, tiết kiệm nước, như công nghệ tưới nhỏ giọt-công nghệ đã giúp Israel từ một quốc gia sa mạc khô cằn vươn lên trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản lớn trên thế giới.

Cùng với tiết kiệm nước trong sản xuất nông nghiệp, cấp ủy, chính quyền và đoàn thể các cấp cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền về sử dụng nước tiết kiệm trong sinh hoạt, đời sống hằng ngày. Việc sử dụng nước tiết kiệm không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính cho mỗi gia đình mà còn là giải pháp thích ứng mang tính toàn cầu để chung tay cùng cả thế giới bảo vệ nguồn nước, cũng là bảo vệ mạch nguồn của sự sống cho con cháu chúng ta sau này.

Xây dựng các công trình dự trữ nước

Nói về tầm quan trọng của các công trình thủy lợi để thích ứng với tình trạng thiếu nước vào mùa khô, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh, không chỉ Nhà nước đầu tư những công trình hồ, đập thủy lợi lớn để phục vụ tưới tiêu mà ngay cả các hộ gia đình cũng cần chủ động đào hồ, ao quy mô nhỏ trữ nước. Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường kể: “Chúng tôi đi thăm bà con nông dân ở Đắc Lắc, trong đó có 1 rẫy cà phê rộng 14ha rất xanh tốt. Chủ rẫy cà phê ấy nói, giải pháp của bác ấy chính là có 3 ao nhỏ trữ nước tưới. Nhờ có 3 ao nhỏ ấy, rẫy cà phê 14ha của gia đình không những không bao giờ thiếu nước mà còn thừa nước để bán cho các rẫy xung quanh”.

leftcenterrightdel
Chuyển đổi sản xuất theo phương thức tiết kiệm nước ở Sóc Sơn (Hà Nội).Ảnh: ĐOÀN THẢO. 

Thực tế, bất cứ khi nào xảy ra tình trạng hạn hán, mặn xâm nhập dẫn tới người dân bị thiếu nước ăn uống, sinh hoạt, chính quyền địa phương và lực lượng quân đội cũng đã triển khai dùng xe bồn hoặc tàu, thuyền lớn chở nước về tận nơi cung cấp cho bà con. Tuy nhiên, việc cung cấp nước từ các cơ quan chức năng và lực lượng quân đội chỉ là giải pháp tình thế. Theo chúng tôi, trong lúc chờ đầu tư xây dựng những công trình hồ chứa nước ngọt lớn, người dân nên áp dụng phương pháp truyền thống của cha ông thời xưa, đó là mỗi gia đình nên đầu tư xây dựng một bể chứa nước mưa lớn để dùng cho những ngày bị hạn hán, mặn xâm nhập.

“Giá trị của nước”, chủ đề của Ngày nước thế giới năm nay có ý nghĩa rất lớn. Việt Nam là quốc gia có tài nguyên nước rất phong phú và thuộc nhóm cao trên thế giới, nhưng khủng hoảng nước vẫn đang diễn ra khá thường xuyên và trên diện rộng. Do đó, người dân Việt Nam đang ngày càng cảm nhận rõ hơn về “giá trị của nước”. Với những thách thức đã được nhận diện rất rõ về an ninh nguồn nước, hy vọng, cả hệ thống chính trị cùng toàn dân sẽ cùng nhau đoàn kết, bảo vệ thật tốt nguồn nước để vừa bảo vệ mạch nguồn sự sống cho con cháu chúng ta sau này, vừa chung tay cùng cả thế giới bảo vệ Trái Đất mãi mãi xanh...

NGUYỄN CHIẾN THẮNG - HOÀNG GIA MINH