Thế nhưng thực tế diễn ra lại khác. Theo Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam Nguyễn Đăng Chương, qua hơn 35 năm đổi mới, đất nước đã đạt được nhiều thành tựu to lớn nhưng nghệ thuật sân khấu dường như ít đề cập hoặc né tránh thực tiễn đang diễn ra sôi động hằng ngày, tác động mọi mặt đến con người và xã hội.   

Năm bận rộn của sân khấu

Nghệ thuật sân khấu Việt Nam đã có một năm khá bận rộn. Từ ngày 3 đến 17-1-2022, Liên hoan kịch nói toàn quốc 2021 khu vực phía Nam diễn ra tại TP Hồ Chí Minh. Đây là kỳ liên hoan “bổ sung” hết sức đặc biệt và cũng là đợt sáng đèn rầm rộ của sân khấu phía Nam sau thời gian dài “ngủ đông”. 20 đơn vị với 26 vở diễn là con số vượt trội so với những kỳ liên hoan trước, giúp sân khấu TP Hồ Chí Minh sôi động trở lại. Nghệ sĩ Ưu tú Lê Chức thốt lên với phóng viên Báo Quân đội nhân dân: “Sự nhiệt huyết, thủy chung với nghề, nỗ lực với nghệ thuật sân khấu của nghệ sĩ quả là khó đong đếm. Lửa nghề trong mỗi nghệ sĩ, diễn viên sân khấu vẫn luôn âm ỉ và chỉ đợi thời cơ là bùng cháy, cống hiến hết mình!”.

leftcenterrightdel
 Cảnh trong vở chèo “Đất liền và biển cả” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa đoạt giải xuất sắc tại Liên hoan chèo toàn quốc 2022.

Nghệ sĩ Nhân dân, đạo diễn Trần Ngọc Giàu, Chủ tịch Hội Sân khấu TP Hồ Chí Minh cho biết, từ trong đại dịch, các nghệ sĩ đã kết nối, cùng nhau tổ chức nhiều chương trình nghệ thuật phục vụ ở những bệnh viện dã chiến, biểu diễn online... Từ đó đã “đánh thức” nhiều tài năng và tâm huyết của người làm sân khấu, nên trong liên hoan xuất hiện những đơn vị lâu lắm mới tham gia, hoặc mới tham dự lần đầu như: Công ty Cổ phần Sử Việt, Sân khấu kịch Hoàng Thái Thanh, Sân khấu kịch Quốc Thảo, Công ty TNHH Tổ chức biểu diễn Phiêu Linh... so tài cùng những sân khấu bền bỉ lâu nay như: Hội Sân khấu TP Hồ Chí Minh, Sân khấu kịch Hồng Vân, Nhà hát Thế Giới Trẻ, Nhà hát kịch 5B...

Không chỉ dựng vở đi thi, những vở diễn của các đơn vị nghệ thuật phía Nam đã nối dài sức sống trong các suất diễn phục vụ khán giả, nhất là trong dịp Tết Nguyên đán Quý Mão. Nghệ sĩ Quốc Thảo (Sân khấu kịch Quốc Thảo) cùng với nghệ sĩ Lê Giang đã diễn vở “Nắng chiều” (Huy chương Bạc Liên hoan kịch nói toàn quốc 2021 khu vực phía Nam) mỗi ngày 3 suất trong suốt những ngày Tết. “Tôi luôn quan niệm đêm diễn trong liên hoan chỉ là một đêm diễn cho thành phần khán giả đặc biệt, còn nhiều đêm diễn sau đó vở diễn có thu hút khán giả tới xem đông hay không mới quan trọng”, nghệ sĩ Quốc Thảo chia sẻ.

Đặc biệt, năm qua đánh dấu nghệ thuật sân khấu Việt Nam thoát ra khỏi hình thức biểu diễn sân khấu hộp thông thường để tỏa sáng ở nhiều không gian rộng hơn. Điển hình là Lễ kỷ niệm 65 năm thành lập Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam (1957-2022) tổ chức vào tháng 9, tại khu vực tượng đài Lý Thái Tổ, biểu diễn phục vụ công chúng quanh phố đi bộ Hồ Gươm (Hoàn Kiếm, Hà Nội); Liên hoan xiếc quốc tế 2022 cũng thoát khỏi sân khấu tròn của rạp xiếc để đến với khán giả qua các buổi diễu hành, trình diễn xiếc trên phố đi bộ... Hay như Liên hoan chèo toàn quốc 2022 tại Hà Nam quy tụ 1.500 nghệ sĩ, diễn viên của 16 đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp từ Trung ương đến địa phương, tham gia 27 vở; các buổi diễn đông kín khán giả từ ngày 12 đến 28-10; Liên hoan tuồng và dân ca kịch toàn quốc 2022 tại Nghệ An, Liên hoan cải lương toàn quốc tại Long An, Liên hoan sân khấu Thủ đô, Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm... đã góp phần tạo đà cho sự phát triển của sân khấu trong dòng chảy chung của nghệ thuật. Đáng mừng khi một lực lượng trẻ đang dần chiếm lĩnh các vở diễn, điển hình là đội ngũ đạo diễn và nghệ sĩ biểu diễn miệt mài sáng tạo để khẳng định khát vọng và năng lực. Lớp trẻ mang đến cho người làm nghề niềm tin vào sân khấu của ngày mai.

Trăn trở bài toán vở diễn - khán giả

Trong số 130 tác phẩm tham dự các cuộc thi, liên hoan nghệ thuật do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tổ chức năm 2022, đã có 3 tác phẩm đoạt giải xuất sắc, 27 tác phẩm đoạt huy chương vàng và 32 tác phẩm giành huy chương bạc. Những tác phẩm đoạt giải cao phần nào phản ánh sinh động về giá trị tư tưởng, nội dung, nghệ thuật, hình thức thể hiện của sân khấu Việt Nam. Những tác phẩm này góp phần tạo nên cảm xúc và sự rung động mạnh mẽ trong trái tim khán giả, điển hình như vở chèo và cải lương “Đất liền và biển cả” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa và Đoàn Cải lương Hải Phòng, hay “Mưa đỏ” của Nhà hát Kịch nói Quân đội. Xem xong tác phẩm, khán giả có những chiêm nghiệm, suy ngẫm, tin yêu cuộc đời hơn, tự soi mình để sống tốt hơn bằng động lực và trách nhiệm công dân, đóng góp những điều có ích cho xã hội. Như vậy, các tác phẩm đã hoàn thiện tốt những chức năng cơ bản của nghệ thuật sân khấu, đó là tính dự báo, chức năng nhận thức, giáo dục và thẩm mỹ. Thế nhưng bên cạnh đó, cũng có vở diễn đoạt giải nhưng khi biểu diễn phục vụ công chúng lại ít người xem, đành phải cất vào kho lưu giữ.

Phải chăng sự đánh giá về nội dung, nghệ thuật các tác phẩm của nhiều hội đồng chấm giải còn có khoảng cách và độ chênh lớn về nhận thức thẩm mỹ và nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của khán giả? Phải chăng nhiều đơn vị nghệ thuật đang đưa ra công chúng những sản phẩm nghệ thuật mà đơn vị có, chứ chưa phải là những sản phẩm khán giả cần? Hay đội ngũ sáng tạo chưa tìm được chìa khóa để mở cánh cổng về nhận thức và tâm hồn của khán giả?... “Đây là một bài toán khó cần sớm có lời giải, bởi vì sự sống còn của nghệ thuật sân khấu chính là khán giả, và để chinh phục được khán giả thì chỉ có con đường duy nhất là chất lượng tác phẩm. Nếu có vở diễn hay, sẽ không bao giờ lo thiếu vắng khán giả”, ông Nguyễn Đăng Chương khẳng định.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ