Tìm thấy sự thanh tịnh qua thiền họa

Hành trình tìm đến thiền họa và thư pháp

Họa sĩ Trầm Kim Hòa sinh ra tại TP Hồ Chí Minh, lớn lên và sinh sống tại Australia. Chính cuộc sống tại nước ngoài đã mở ra cơ hội để ông có hành trình nghệ thuật trải dài nhiều châu lục. Ông tham gia nhiều triển lãm về thiền họa và thiền thư pháp tại các nước, gồm: Australia, Trung Quốc, Hong Kong (Trung Quốc), Đài Loan (Trung Quốc), Malaysia, Philippines, Canada… Ông kiên trì theo đuổi hội họa, say mê học hỏi, đồng thời nghiên cứu sâu về thiền Phật giáo. Qua đó, ông sáng tạo, kết hợp thiền, thư pháp và hội họa thành một phương thức biểu đạt riêng, khai mở phong cách và diện mạo mới cho thư pháp và hội họa lấy cảm hứng từ thiền.

Họa sĩ Trầm Kim Hòa tại Triển lãm “Thiền trong cuộc sống.

Với họa sĩ Trầm Kim Hòa, quá trình sáng tác là “những tháng ngày cô tịch”, nơi giấy, bút, mực và sự yên tĩnh trở thành bạn đồng hành, giúp tâm hòa vào ý cảnh. Ông quan niệm thiền họa chủ về ý cảnh, còn hình thức chỉ giữ vai trò thứ yếu. Những chủ đề quen thuộc như chim chóc, hoa lá, phong cảnh… được ông nhân hóa để truyền tải cảm xúc. Khoảng trống trong tranh trở thành một thành tố thị giác làm nên vẻ tĩnh tại và chiều sâu nội tâm. 

Thư pháp của ông cũng mang dấu ấn riêng. Ông chọn một chữ, câu có ý nghĩa thiền hoặc gắn với cảm nghiệm cá nhân để thực hiện tác phẩm thư pháp. Thảo thư được ông thường xuyên sử dụng vì đường nét và cấu trúc chữ thể hiện được sự phóng khoáng, phù hợp với tinh thần sáng tác. Từ việc quan sát hình dáng chữ, ý nghĩa của chữ, ông biến đổi đường nét và bố cục để chúng trở thành tác phẩm thị giác, mang tinh thần “thi trung hữu họa”. Mỗi tác phẩm đều phản ánh những suy tư và trải nghiệm nội tâm của ông. Họa sĩ Trầm Kim Hòa cho biết: “Tác phẩm của tôi là biểu đạt đời sống qua góc nhìn của thiền, nhưng không để tâm của người xem dừng lại ở cảm quan hay tình tự, mà đưa họ xuyên qua những cảm xúc đó để trở về với sự thanh tịnh của nội tâm”.

Sự kết hợp giữa tinh thần thiền tông và biểu đạt thị giác đương đại khiến tác phẩm của ông định hình được một thế giới nghệ thuật riêng, nơi nét mực và khoảng trống chứa đựng hơi thở của chiêm nghiệm. Ông được nhiều nhà nghiên cứu nghệ thuật quốc tế đánh giá cao. TS Gerard Vaughan, Giám đốc Nhà trưng bày Nghệ thuật Victoria (Australia), chia sẻ: “Nghệ thuật của Trầm Kim Hòa thổi luồng sinh khí mới vào các hình thức thị giác truyền thống, một nghệ sĩ đương đại lấy cảm hứng từ tâm linh thiền tông”.

Trở lại lắng nghe tiếng nói của “cái không”

Triển lãm “Thiền trong cuộc sống” là lần trở lại đáng chú ý của họa sĩ Trầm Kim Hòa tại TP Hồ Chí Minh. Đồng thời, tiếp tục mạch sáng tác mà ông theo đuổi từ lâu. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Lý Đợi, giám tuyển triển lãm, đánh giá: “Triển lãm là một sự bổ khuyết cần thiết, trong bối cảnh mỹ thuật đương đại đang nở rộ nhiều xu hướng, nhưng triển lãm gắn với ý niệm thiền vẫn hiếm”.  

Các tác phẩm được đông đảo công chúng đón nhận.

Chỉ bằng mực và nước, các tác phẩm tối giản hình ảnh, dẫn dắt người xem vào thế giới nội tâm. Với ông, thiền họa không nhằm kể chuyện hay mô tả, mà là phản chiếu dòng tâm thức. Những vòng tròn khuyết, nét cong, mảng mực loang… được xem như những khoảnh khắc của hơi thở, nơi ý và tâm hòa lại. Phần còn lại của các tác phẩm là những khoảng trắng trắng, nhưng người xem không rơi vào hư vô, mà mở ra không gian tĩnh lặng vô biên của tâm. Khoảng trống trong tranh ông là phần dành cho sự chiêm nghiệm. Qua đó nhận ra rằng, “cái không” là năng lượng chứ không phải sự vắng mặt. Mực đen, giấy trắng không đối lập mà hòa sinh “sắc tức thị không, không tức thị sắc”.

Nhà nghiên cứu mỹ thuật Quách Cường nhận xét: “Trầm Kim Hòa chọn con đường của im lặng. Ông vẽ bằng mực đen trên nền giấy trắng, trong sự tỉnh thức của từng hơi thở. Khi mọi người tìm kiếm "hình ảnh", ông chỉ tìm "khoảng trống". Và chính trong khoảng trống đó, hội họa của ông, hoặc đúng hơn là thiền họa bắt đầu cất lên tiếng nói không lời: tiếng nói của cái "không”.

Tranh của ông không mang tham vọng minh định chân lý, cũng không phải tranh của người “đã giác ngộ”. Chúng giống như dấu vết của một người đang hoan hỷ tìm khoảnh khắc thiền trong đời thường: Một áng mây, cành trúc, lối nhỏ, cánh hạc; hoặc một ý nghĩ vụt qua, một cơn bệnh, một nỗi đam mê… Bằng lối biểu đạt nhẹ như hơi thở, ông chia sẻ sự trải nghiệm hơn là khẳng định.

Với tinh thần đó, người xem như đi vào một không gian im lặng. Ban đầu người xem có thể nảy lên nhiều ý nghĩ, muốn lý giải cấu trúc hay biểu tượng. Nhưng chỉ một lúc sau, những suy nghĩ ấy dường như tan dần, nhường chỗ cho cảm giác đứng yên trước khoảng không của bức tranh. Chỉ cần nhìn vào tựa đề, nhìn vào nét mực, rồi để tâm mình lặng xuống, tìm thấy sự thanh tịnh trong nhịp sống hôm nay.

Bài và ảnh: MINH NGUYỆT

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.